Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.1992, Side 26

38
MÁNUDAGUR 9. MARS 1992.
Merming
Röksemdir GyH a Þ. Gísla
sonar fyrir veiðigjaldi
Það er á færi fárra manna að skipta um
starf eftir miðjan aldur. Stjómmálaforingjar,
sem hrökklast frá völdum, eyða ævikvöldinu
oft í innantómt nöldur. Svo er hins vegar
ekki um Gylfa Þ. Gíslason. Eftir að hann
hvarf sárnauðugur úr stjórnmálum upp úr
1970, haslaði hann sér af miklum dugnaði
völl í fiskihagfræði, nýrri vísindagrein, sem
varðar íslendinga miklu, og kenndi í nokkur
ár námskeið í henni í Háskóla íslands. Nú
hefur Gylfl gefið fyrirlestra sína í flskihag-
fræði út í sérstakri bók. Þar lýsir hann ís-
lenskum sjávarútvegi, hafinu umhverfis
landið, helstu fisktegundum, sem íslending-
ar veiða, sögu landhelgismálsins og nokkr-
um frumatriðum í stjóm fiskveiða.
Bók Gylfa er hin fróðlegasta. Hann kann
að vísu illa að stytta mál sitt, en texti hans
er léttur og læsilegur, og nokkur línurit
bæta mjög verkið. Gylfi skýrir ágætlega þann
vanda, sem við hefur verið að glíma í fisk-
veiðum. Hann er, að aðgangur að fiskistofn-
um hefur til skamms tíma verið ókeypis. Á
fiskistofnum var þá ekki verð, sem sagði til
um skort á þeim. Afleiðingin varð auðvitað,
að menn sóttu um of í fiskistofnana. Það
kemur þó ef til vill ekki nægilega skýrt fram
í bók Gylfa, að ofveiðin og offjárfestingin í
íslenskum sjávarútvegi var ekki sjálfum út-
gerðarmönnunum að kenna, heldur var
þetta bein afleiðing þess kerfis, sem þeir
bjuggu lengi við. Menn láta ætíð greipar sópa
um það, sem þeir eiga ekki. Þá borgar sig
að taka sem mest á sem skemmstum tíma.
Þá er ekki hugsað um að skipuleggja veiðar
skynsamlega langt fram í tímann, rækta
auðlindina og bæta.
Kvótakerfið, sem Nýsjálendingar og ís-
lendingar reistu fyrstir þjóða, er til lausnar
þessum vanda. Samkvæmt því fá aðrir ekki
að veiða en handhafar kvóta eða veiðirétt-
inda, og mega þeir versla með kvótana sín á
milli. Þetta felur í sér, að verð myndast á
fiskistofnum, en það beinir sjálfkrafa sókn-
inni í hagkvæmustu farvegi. Kvótakerfið er
þess vegna eins konar markaðskerfi í fisk-
veiðum. Með því hefur verið stigið skref úti
á hafi sambærilegt því, þegar menn komust
af veiðimannastiginu uppi á landi og hófu
landbúnað, en forsenda þess var, að þeir
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
gætu girt af land og kallaö eign sína, sáð í
akur, plægt, skorið upp og síðan selt á mark-
aði. Gylfi segir einmitt (124. bls.), að kvóta-
kerfið sé eitt fullkomnasta kerfi, sem fundist
hafi til aukinnar hagkvæmni í fiskveiðum.
Dr. Ragnar Ámason, fyrsti prófessor Há-
skólans í fiskihagfræði, hefur látið þá skoðun
opinberlega í ljós, að frá hagfræðilegu sjónar-
miði séð megi láta þar við sitja. Halda megi
í núverandi kvótakerfi með nokkrum smála-
gfæringum: Krókaleyfi verði til dæmis af-
numin og kvótar ekki bundnir við skip. En
Gylfi krefst miklu róttækari breytinga. Hann
Gylfi Þ. Gíslason.
vill einhvers konar veiðigjald, sem ríkið inn-
heimti af útgerðarmönnum, þar eð fiski-
stofnarnir við landið séu sameign þjóðarinn-
ar. Hugsar hann sér, að ríkið leigi aUa kvót-
ana út til nokkurra ára í senn. Gylfi tekur
hins vegar fram, að þessu nýja kerfi megi
koma á smám saman, svo að útgerðarfyrir-
tæki geti lagað sig að því, og svarar í síðasta
kafla bókarinnar ýmsum röksemdum gegn
veiðigjaldi. Breytist þar kennslubókin í hálf-
gerða prédikun.
Flestar eru röksemdirnar með og á móti
veiðigjaldi alkunnar á íslandi. Athyglisvert
er þó, að Gylfi svarar ekki einni helstu rök-
semdinni gegn veiðigjaldi. Hún er sótt í al-
mannavalsfræði, hina nýju vísindagrein inn-
an hagfræðinnar, sem hefur að rannsóknar-
efni leikreglur stjórnmálanna. Við hvers
konar hegðun stjórnmálamanna má búast?
Eru þeir til dæmis líklegir til þess að sam-
þykkja beina úthlutun hugsanlegs veiði-
gjalds til almennings? Renni veiðigjaldið hins
vegar í ríkissjóð, munu valdsmenn þá ráð-
stafa því eins skynsamlega og hluthafar í
útgerðarfyrirtækjum? Ekkert verður hér
vitaskuld sannað um þetta. En óneitanlega
veitir reynslan nokkra vísbendingu um það,
að frómar óskir stoða lítt í stjómmálum.
Þeim þjóðum hefur jafnan farnast best, sem
hafa látið einstaklinga um það í fijálsum
viðskiptum sín á milli að nýta náttúruauð-
lindir og ráðstafa arðinum af þeim.
Gylfi Þ. Gíslason.
Fiskihagfræði
Iðunn, Reykjavik 1991.
Góðar þýðingar franskra Ijóða
Þetta er þriðja safn ljóða sem Jón Óskar
þýðir úr frönsku. Raunar mun fyrsta safnið
vera endurprentað í hinum seinni. Hér er
auk þess mikill eftirmáli um franska ljóölist
í rúma öld undanfama, um 100 bls. Það er
sérstaklega fróðlegt yfirht, glöggt, og vel orð-
að, m.a. gott um bragarhætti (bls. 135 o.v.).
Bestur er eftirmáhnn þegar Jón talar mest
frá eigin brjósti (t.d. bls. 154, 165 o. áfr.).
Vissulega hefði verið til bóta að fara sérstak-
lega yfir textann til að fjarlægja endurtekn-
ingar en þær spiUa þó ekki textanum að
marki. Hins vegar er það a.m.k. óheppileg
framsetning að segja að eitt helsta einkenni
rómantískra bókmennta hafi verið „að
skáldin tóku í verkum sínum þráfaldlega
afstöðu með eða móti hugmyndum sam-
tímans í þjóðfélagsmálum, réttarfarsmáium,
trúarbrögöum o.s.frv." (bls. 125). Áreiðan-
lega var síst minna um það, bæði fyrr og
síðar, undir merkjum upplýsingarinnar á 18.
öld en naturaUsmans í lok 19. aldar.
Fiest ljóð bókarinnar eru módem, það er
helst sem andstæða þess og dæmi um hvað
áður ríkti, sem t.d. næstfyrsta ljóðið á rétt á
sér. Það er eftir Victor Hugo og hefur hann
margt betur ort en þennan mærðarfuUa fyr-
irlestur. Jón tekur fram í inngangi að í bók-
inni sé enga formúlu „að finna um það hvað
sé mest nútímaljóð eða hver sé mælikvarði
á svonefndan módernisma." Ég held að yfir-
Ut hans hefði orðið gleggra ef hann hefði
reynt að leggja meginUnur svo sem að svara
spumingunni hvort einhver stefnumunur sé
á ljóðum helstu módernra skálda, Rimbaud,
MaUermé og surreaUsta. Ætli munurinn sé
ekki fyrst og fremst einstakUngssérkenni.
Það er hreint ekki einfalt mál að gera yfir-
Ut um franska ljóðlist á svo löngum tíma.
Margvíslegar stefnuskrár skáldahópa og
-kUkna segja oft mest um hvað einstakir for-
ystumenn eða túlkendur vildu draga fram í
upphafi til að greina sig frá þeim sem mest
bar á áður. Megineinkenni hreyfingar getur
svo verið annað mál, jafnvel vandfundið að
helstu skáld hennar eigi aUtaf mikið sameig-
inlegt. Svo hafa menn túlkað hverjir aðra í
togstreitu um áhrif og völd og þá er varla
von til að það verði aUtaf sanngjarnt. Efnivið-
ur Jóns var því örðugur en að því leyti sem
ég þekki til hefur hann unnið vel úr honum.
Helsti annmarkinn er nokkuð vfilandi frá-
sögn um surreaUsta en hún byggist á út-
breiddri túlkun sem ég held þó að sæki mik-
ið tU andstæðinga þeirra. Hér koma fram
Jón Óskar.
ýmsar mótsagnir, t.d. er réttilega sagt að
surreaUstar hafi fordæmt tækifæriskvæði
(bls. 195) en síðan á boðskapur um hrein ljóð
að hafa verið í andstöðu við surrealismann
(bls. 212)! Vissulega voru surrealistar bylt-
ingarmenn; þeir sýndu ríka andúð á kirkju,
her, ríkisvaldi og hvers kyns kúgun og hvers-
dagshugsun en boðuðu frelsi, ekki síst í ást-
um - og list. Alla tíð höfnuðu þeir því að Usta-
verk ættu að hafa boðskap, þau áttu þvert á
móti að frelsa lesendur frá röksemdafærsl-
um og annarri venjuhugsun. Vegna bylting-
arstefnunnar er þó auðskUið að þeir skyldu
laðast að kommúnistaflokknum og missa til
hans ýmsa bestu menn sína, t.d. Aragon 1931,
Eluard áratug síðar. Seinni tímasetninguna
vantar hjá Jóni og þaö ruglar nokkuð fram-
setningu. André Breton var ekki sá þröng-
sýni khkupáfi sem andstæðingar hans vUja
vera láta. Flestir þeir sem reknir voru úr
hópi surreaUsta höfðu snúið baki við hug-
sjórium þeirra um frjálsa Ustsköpun, ýmist
tíl að græða fé eða til að þóknast Kommúni-
staflokknum. En vissulega kom hér Uka til
trú Breton á það að Ustaverk gætu í sjálfum
sér verið byltingarsinnuð - og ættu að vera
það, því gerðist hann eins konar lögreglu-
maður í listalífinu.
Oft er ruglað saman surrealísku starfi og
surreaUskri Ust. í surrealísku starfi bar mik-
ið á t.d. ósjálfráðri skrift, einnig því að skrá
drauma beint niður, þylja í miðUsástandi;
eða þá því að láta tilviljun ráða, o.s.frv. Sur-
realistar iðkuðu allt þetta tU að komast hjá
klisjum og hjá því að fylgja hefðum ósjáUr-
átt; iðkuðu þetta til að virkja imyndunarail
sitt. En útkoman varð hugarþjálfun eða í
mesta lagi hráefni í listsköpun en til hennar
þarf auðvitað meðvitaöa vinnu.
Ljóðin
í inngangi varar Jón viö bókstafsþýðingum
og segist yrkja upp ljóðin. Þetta gæti misskil-
ist. Nú hef ég aðeins getað borið fjórðung
ljóðanna saman við frumtexta. En það kemur
á daginn að Jón þýðir yfirleitt af dæmafárri
nákvæmni. Þetta er sérstaklega aðdáanlegt
á innblásnu stórvirki Rimbaud, „Drukkna
skipið", en einnig skUar Jón mjög vel t.d.
löngum ljóðum Appollinaire. Að vísu fyndist
mér titUl annars þess, „Zone“, betur þýddur
með orðinu „úthverfi" en „útgarðar", sem
er helst tíl fornlegt, komið úr Snorra-Eddu.
Og sums staðar í ljóðinu er íslenski textinn
nokkuð upphafnari en frumtextinn. Því veld-
ur auðsæilega rímnauð og hrynjandi (t.d.
bls. 62), þar sem stendur „ganga tU hjóna-
bandshæða" fyrir „giftast". A sömu bls. hafa
persónufornöfn ruglast, enda segir skáldið
ýmist ég eða þú. Þar ætti að standa (breyting-
ar auðkenndar af E.Ó.);
Ég hefi lifað eins og fífl og í súginn fóru öU þín ár
þú vUt ekki lengur sjá hendur þínar og mig lang-
ar
sífeUt að gráta.
í prósaljóði eftir Rimbaud stendur m.a. (bls.
42); „Þessi herramaður veit hvað hann gerir:
hann er engUl. Þessi fjölskylda er hreiður
Bókmenntir
Örn Ólafsson
fyrir hunda.“ En í fyrstu setninguna vantar
neitun auk þess sem herramaður er óþarf-
lega hátíðlegt fyrir „monsieur"; ætti að vera:
Þessi maður veit ekki hvað hann gerir. Og
þótt orðið „nichée" merki hreiður þá er fyrir
ævalöngu orðið hversdagsmál að tala um
„nichée de chiens", það ætti því að þýða með
einhverju hversdaglegu svo sem „samgo-
tungar“, eða: þessi fjölskylda er hundar,
„hreiður hunda" er of surrealískt. En þetta
eru nú bara stakir hnökrar.
Svo sem eðhlegt er leggur Jón kapp á að
skUa ekki aðeins merkingu málsgreina og
ljóðmyndum heldur einnig hrynjandi ljóða
og rímskipun. Þar á ofan bætist einatt stuðl-
un að íslenskri hefð, t.d. í „Drukkna skip-
ið“, og þá fer að verða þröngt um vik og
nærtækt að grípa til hefðbundinna lausna
íslenskra skálda í slíkum vanda. í íslensku
eru afar mörg samheiti, orð sem merkja
nokkum veginn þaö sama en hafa þó mis-
munandi stílblæ, sum fornfáleg, önnur helst
notuð í fornkvæðum, o.s.frv. Einhvern tíma
hefði það þótt með ólíklegri tíðindum að Jón
Óskar færi að eins og rímnaskáldin, veldi
þau orð sem best hentuðu fyrir hrynjandi,
stuðlun og rím en hirti minna um merking-
arblæ þeirra! Því hið gagnstæða var aðals-
merki nútímaskáldanna um miðja 20. öld þar
sem hann stóð framarlega í flokki. Þetta leið-
ir, eins og áður segir, til þess að íslenski text-
inn verður fornfálegri eða hátíðlegri en
frumtextinn. En þar sem það gengur lengst
er þó bara eins og samtímamaður Rimbaud,
séra Matthías Jochumsson, hefði þýtt hann.
Það hefði nú ekki þótt slorlegt.
í einu erindi í „Drukkna skipinu" kemur
ekki nógu ótvírætt fram að skipið er að óska
eftir eigin tortímingu:
Af ölvandi sljóleik er bitur ást mér bundin,
brotni minn kjölur, sökkvi ég í mar.
E.t.v. hefði „sökkvist" í stað „sökkvi" skilað
því en „Megi minn kjölur brotna, ég sökkva
í mar“ hefði rofið stuðlun, þótt minna hefði
sakað hrynjandina. Hér varð að velja og vita-
skuld var rétt af Jóni að halda bragarhætti,
kannski óþarft að herða enn á formkröfum
með því að setja inn íslenska stuðlun, það
verður einatt dýrkeypt ýmsum þýðendum.
Þetta safn er afar fjölbreytt. Stutt skop-
kvæði, löng kvæði þar sem horft er yfir vítt
svið, ljóð á hversdagstalmáli og upphafin
Ijóð, hefðbundin kvæði, fríljóð og prósaljóð,
nýkvæði og önnur sem eru meira en ald-
argömul og allt þar í milh.
Þessi bók er sannköUuð hungurvaka og ég
vona aö Jón láti nú skammt stórra höggva á
miUi og sendi okkur fljótlega nýtt safn þýð-
inga. Því miður eru fyrri þýðingasöfn hans
mér nú ekki tiltæk en hann hefur rækilega
sannað að hann væri aUs styrks maklegur
til að vinna þýðingar sínar, á heildina Utið
eru þær afar góðar.
Jón Óskar: Undir Parisarhimni.
Þýðingar og saga franskra Ijóða.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og Þjóðvinafélagslns
1991, 219 bls.