Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.1992, Blaðsíða 17

MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER 1992.
17
Menning
Draugagangur í Hafnarfirði
Draugar hafa ekki verið tíðir gestir í ís-
lenskum barnabókum, og þeir sem hafa bar-
ið upp á hafa ekki allir verið sérstaklega ís-
lenskir. Gott ef það hafa ekki aðallega verið
gagnsæir bíómyndadraugar með lak utan
um sig og sögðu úhú, svo vitnað sé óbeint
Bókmenntir
Silja Aðalsteinsdóttir
til bókarinnar sem hér um ræðir. En hann
Móri, sem Elsa kynnist í sögu Kristínar
Steindóttur, Draugar vilja ekki dósagos, er
alíslenskur, fæddur um miðja öldina sem
leið, dáinn 1864 eða 1865, hann man það ekki
lengur, sem ekki er von. Ástæðan til þess að
hann liggur ekki kyrr í gröf sinni er sú að
hann á enga gröf. Þetta var niðursetningur,
vannært unglingsgrey sem dó úr pest um
hávetur, var huslaður í túninu og það
gleymdist að jarða hann í vígðri mold þegar
frost fór úr jörðu. í heila öld og fjórðungi
betur hefur hann kúrt milli þils og veggjar,
fyrst í gamla bænum, svo í timburhúsinu
sem reis á rústum hans, en þegar nútíminn
flyst þangað inn með Elsu og foreldrum
hennar flæmist hann úr felustað sínum und-
an óþolandi hávaða í bleika kassettutækinu
og öllum hinum kössunum.
Foreldrar Elsu kaupa stóra gamla húsið í
Hafnarfirði í bókarbyijun til þess að amma
getí búið hjá þeim, en amma deyr daginn sem
þau flytja inn í það. Elsa var ákaflega hænd
að ömmu sinni og er harmi slegin, enda hef-
ur enginn tíma til að hjálpa henni yfir sinn
mikla missi. Kannski gerir sorgin Elsu svo
næma og viðkvæma að Móri getur nálgast
hana; altént sér hún hann í fyrsta skipti
nóttina eftír jarðarfórina. Foreldrar hennar
skýra furðusögur hennar af draugnum í
húsinu sem sorgarviðbrögð og sýna henni
skilning eins lengi og þau geta. En hvað ger-
ir maður þegar allt er brotíð og bramlað í
stofunni og bamið manns kennir bara hús-
draugnum um?
Þetta er óvenjuleg saga sem víkkar landn-
ám bamabókmennta okkar. Kristín Steins-
dóttir undirbyggir hana vel og gerir hana
sannfærandi með traustri umhverfislýsingu
og persónusköpun. Margar aukapersónur
lifna á örfáum dráttum, til dæmis bekkjar-
systur Elsu, Vilborg og Anna Lilja, Bjössi
litli í kjallaranum, Tóta frænka og sálfræð-
ingurinn. Sighvatur öskukarl verður manni
svo hugstæður eftir að hann leitar að Móra
um allt hús fyrir Elsu í frábærum kafla, að
manni finnst slæmt að fá ekki að hitta hann
aftur.
Foreldrar Elsu eru dæmigert nútímafólk,
velviljað en stressað af of mikilli vinnu, hún
hjúkrunarkona sem niðurskurður í heil-
brigðiskerfinu bitnar á, hann smiður og fé-
lagi í Kiwanis. Amma hefur alltaf verið til
taks fyrir stelpuna með heitt kakó (kannski
er hún dæmigerðari langamma en amma?).
Elsa er ákveðin, dugleg og skapmikil ellefu
ára stelpa sem reynir að komast yfir ótta
Kristín Steinsdóttir. Skemmtilegur stíll og
myndrænn.
sinn við þessa undarlegu reynslu þegar eng-
inn vill trúa henni.
Mesta vinnu hefur höfundur lagt í Móra
sem er sjálfum sér samkvæmur á sama þver-
stæðukennda hátt og nafnar hans í íslensk-
um þjóðsögum. Hann getur bæði verið sýni-
legur og ósýnilegur, þó ekki alveg að vild,
hann er loftkenndur þegar reynt er að snerta
hann, en þó festíst við hann skítur og hann
getur tekið á, hann er meira að segja naut-
sterkur. „Einkennilegast af öllu var samt
augnaráðið. Hún horfði ekki bara inn í augun
á honum heldur líka í gegnum þau og sá allt
sem var hinum megin við hann.“ (34) En
þessi þokukenndu augu geta verið full af
sorg.
Móri talar við Elsu og fræðist um nútím-
ann, en hún fræðist líka. Gegnum hann lær-
ir hún að ekki er allt sem sýnist; auðar tótt-
ir reynast vera byggðar fjölda fólks, venjuleg
klettaborg er í raun og veru álfakirkja. Smám
saman lærir hún ómetanlega lexíu um um-
burðarlyndi og mannúð - um leið og hún
vinnur úr sorginni eftir ömmu sína.
Kristín Steinsdóttir skrifar óvenju-
skemmtilegan stíl, myndrænan, þéttan og
hraðan á yfirborðinu - það er alltaf eitthvað
að gerast - en um leið öfgalausan og smekk-
legan. Samtölin eru lifandi, maður heyrir
þau um leið og lesið er. Þetta er merkilega
fordómalaus saga, gædd djúpum skilningi á
fortíð og nútíð.
Frágangur á texta bókarinnar er til fyrir-
myndar en ég er ekki sátt við ytra útiit. Það
kemur fram í texta að Elsa er með hár sem
hægt er að flétta en stelpan á kápumyndinni
er stuttklippt. Húsið er alveg afleitt og garð-
urinn (engin tré). Káputextinn er góður fram
að síðustu setningunni. Það getur vel verið
aö Kristín sé „okkar allra fremsti barnabóka-
höfundur" en slíkt er erfitt að sanna og svona
setning flokkast undir útgefendadramb sem
er ekki í stíl við söguna.
Kristin Steinsdóttir:
Draugar vilja ekki dósagos.
124 bls. Vaka-Helgafell 1S92.
Afmælisrit Magnúsar Stefánssonar
Afmælisrit eins og þetta eru í eðh sínu fjöl-
breytt. Kunningjar afmæhsbams og vinir
skrifa hver um sitt áhugamál. Hér skrifa 10
fræðimenn um fornar bókmenntir og sagn-
fræði. Þeir virðast helst eiga það sameigin-
legt að hafa verið íslenskulektorar í Björg-
vin, flestir hveijir, en þar kennir Magnús
sagnfræði við háskólann. Annars eru því
miður engar upplýsingar um hann í ritinu
og hefði ekki verið verra að hafa mynd af
honum, svo sem oft tíðkast í shkmn ritum.
Hins vegar eru hér helstu upplýsingar um
greinahöfunda.
Þótt rit þetta fari eðlilega á tvist og bast
eru stundum tengsl núlh greina. Agnes Ar-
nórsdóttir skrifar um konur og stjórnmál á
þjóðveldisöld en Jón V. Sigurðsson um stöðu
barna og gamalmenna á sama tíma. Þama
em hinum valdalitla meirihluta þá gerð
nokkur skil.
Helga Kress skrifar greinina „Gægur er þér
í augum“, sem sýna á hvemig konum sé
markaður bás með glápi karla þegar í íslend-
ingasögunum. Helga tínir saman mörg dæmi
sem fróðlegt er aö lesa en hér hefði til saman-
burðar þurft að koma fram hvort konur séu
jafnan kynntar til sögu með því að sýna
hvemig þær birtist körlum og enn frekar
hefði þurft að víkja að þvi til samanburðar
hvemig karlar em kynntir til sögu. Reyndar
Bókmenntir
Örn Ólafsson
er þetta lágmarkskrafa um fræðileg vinnu-
brögð.
Böðvar Guðmundsson er skáld að aðal-
starfi en kemur hér á óvart fram sem vand-
virkur fræðimaður. Hann ræðir þær kenn-
ingar sem fram hafa komið um hver hafi
samið Orkneyingasögu og sýnir fram á að
það var norskur klerkur, skv. sömu heimild-
um og eru fyrir því að Snorri Sturluson hafi
samið Heimskringlu. Vhji íslenskir þjóðem-
issinar gera hið síðartalda trúlegt þá er þeim
hest að rengja ekki hið fyrrtalda. Hér em
líka skynsamlegar vangaveltur um óljós
mörk íslenskrar þjóðar og norskrar á mið-
öldum.
Björn Teitsson gefur yfirht um rannsóknir
sem hann stundaði ásamt Magnúsi og mörg-
um öörum sagnfræðingum á byggðaþróun
(aðallega á eyðingu byggða) á Norðurlöndum
á síðmiðöldum. Þessi rannsókn var eins-
dæmi um velheppnað alþjóðlegt samstarf
sagnfræðinga um sameiginlegt verkefni skv.
Birni. Frásögn hans er glögg og fróðleg.
Nokkuð víkur Bjöm að vangaveltum fræði-
manna um byggðaeyðingu víðar í Evrópu á
sama tíma en það efni hefði þurft að rekja
ítarlegar. T.d. hefi ég séð þá kenningu að
landbúnaðarkreppa af markaðssveiflum hafi
valdið meiru en svartidauði um byggðaeyð-
ingu í Vestur-Evrópu og hefði vhjað sjá rök-
ræður um slík efni.
Gunnar Karlsson fjallar um það merkhega
efni að hvaða marki Alþingi íslendinga hafði
löggjafarvald eftír aö landið varð skattland
Noregskonungs 1262. Fyrri fræðimenn hafa
næsta einróma tahð að í fjórar aldir, fram
að einveldinu, hafi Alþingi haft löggjafarvald
th jafns við konung. En Gunnar fer í sau-
mana á heimhdum og sýnir fram á að þetta
verði ekki af þeim ályktað.
Helgi Þorláksson fjahar um þá frásögn
Sturlungu að Sturla Sighvatsson hafi látið
gera virki viö bæ sinn Sauðafeh árið 1225 og
skýrir þetta út frá samgöngum og póhtískum
sjónarmiöum. Þetta er fróðleg grein og vel
rökstudd. Ég saknaði þess eins að Helgi
skyldi ekki fjalla um hið dularfulla Borgar-
virki út frá þessu, þó ekki væri nema til að
ræða hvort þessi umfjöllun getí varpað ein-
hveiju ljósi á það.
Tryggvi Gíslason rökræðir ýmsar skýring-
ar á ömefninu Hörgárdalur og kemst að
sannfærandi niðurstöðu; að fjöllin sem setja
svip á dalinn hafi heitið Hörgar og dalurinn
eftír þeim Hörgadalur.
Kolbrún Haraldsdóttir ræðir helstu kenn-
ingar um samband Egilssögu við konunga-
sögur, svo og hvað af því sambandi megi
álykta um ritunartíma sögunnar. Ekki skal
hér dæmt um niðurstöður Kolbrúnar að öðru
leyti en því að mér sýnist svo grandvarleg
skoðun gott framlag til að leysa úr þessum
merku ágreiningsefnum.
Már Jónsson skrifar um lista Stóradóms
yfir sautján konur forboðnar karlmanni
vegna skyldleika hans eða mægða við þær.
Hann reynir að finna uppruna þessa hsta
sem kom úr Kristinrétti frá 13. öld inn í
Stóradóm sem fyrir bragðið varð nokkru
mildari en sambærheg löggjöf í Danmörku
og Noregi.
Ekki er rúm th að ræða þetta safnrit frekar
en væntanlega sjá lesendur DV af þessu að
þetta er fróðleg bók öllum áhugamönnum
um íslenskt þjóðfélag og bókmenntir th
forna, að sönnu ékki yfirhtsrit en þeim mun
meira landvinningarit.
Yfir íslandsála. Afmælisrittil heiðurs Magnúsi Stef-
ánssyni sextugum. Sögufræðslusjóður 1991, 177
bls.
Vinur
Errósá
Kjarvals-
stöðum
Sýning á verkum franska mynd-
hstarmannsins Jean-Jacques Lebel
var opnuð á Kjarvalsstöðum á
laugardag. Verkin eru frá árunum
1958 th 1963 annars vegar og 1982
th 1990 hins vegar.
Lebel er gamah vinur og skóla-
bróðir hins íslenska Errós. Frans-
maðurinn hefur verið tahnn bæði
frumlegur og djarfur hstamaður
enda einn af upphafsmönnum
gerninga og uppákoma í evrópskri
hst á sjöunda áratugnum.
Þetta kúnstuga listaverk er meðal margra sem sjá má sýningu franska
myndlistarmannsins Jean-Jacques Lebel á Kjarvalsstöðum. Ekki var
annað að sjá en það vekti forvitni viöstaddra.
Alfreð Guðmundsson, fyrrum forstöðumaður Kjarvalsstaða, Guðrún
Árnadóttir, Katrin Ágústsdóttir og Stefán Halldórsson voru meðal gesta
við opnun frönsku myndlistarsýningarinnar. DV-myndir ÞÖK
Sviðsljós