Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.1993, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR1993
41
Þekktur einkaspæjari í viðtali við DV:
Auðvelt að ná í allar
upplýsingar um fólk
- líka þó það búi á íslandi
Klemens Amaisan, DV, Arizana;
Hér í Arizona sem og öðrum fylkj-
um Bandaríkjanna er það stór at-
vinnugrein að vera einkaspæjari.
Samkvæmt símaskrá, sem nær yfir
Phoenixborg og næsta nágrenni, eru
starfandi tæplega 60 fyrirtæki í þess-
ari atvinnugrein. Fyrirtækin eru
mjög misstór, það stærsta hefur inn-
an sinna vébanda um 10 einkaspæj-
ara á fullum launum ásamt stórum
hóp sem er lausráðinn. Flest þessara
fyrirtækja bjóða upp á svipaða þjón-
ustu, sem felst yfirleitt í upplýsinga-
öflun ýmiss konar um persónur og
fyrirtæki, leit að týndu fólki og rann-
sókn sakamála í samvinnu við lög-
reglu svo eitthvaö sé nefnt.
Einkaspæjari
númer 1
W. David Raben er formaður sam-
taka einkaspæjara í Arizona (Ari-
zona Society of Licensed Private In-
vestigators) og eigandi stærsta fyrir-
tækisins í þessari starfsgrein, Intem-
ational Counterintelligence Services,
skammstafað ICS. Fyrirtæki þetta
var stofnað áriö 1970 í Houston í Tex-
as og hefur stækkað jafnt og þétt síð-
an; velta þess á síðasta ári var rúm-
lega ein milljón dollara (62 millj. ísl.
kr.). Fyrirtækið stendur nú í stór-
ræðum og er að færa út starfsemi
sína og stækka húsakynni um næst-
um helming. Þess má geta að stærstu
einkaspæjarafyrirtækin í Bandaríkj-
unum velta um 40 milljónum dollara
(250 millj. ísl. kr.) á hveiju ári.
Stöðluð ímynd
Hver hefur ekki í gegnum tíðina
lesið bók um frækinn einkaspæjara
sem svífst einskis til að ná sínu fram?
Persónugervingur einkaspæjara í
hugum fólks er oft á tíðum miöaldra,
þrekinn karlmaður, sjúskaöur í
klæðaburði, einfari aö eölisfari og
drykkfelldur keðjureykingamaður
sem felur skarpar gáfur sínar í
hörkulegri framkomu. Flestar kvik-
myndir, sem framleiddar hafa verið
þar sem einkaspæjari kemur við
sögu, hafa búið þessa ímynd til og
hún orðið eftir í huga fólks. W. David
Raben höfðaöi að mörgu leyti til
þeirrar ímyndar sem dregin var upp
hér að framan. Hann er þó styttri í
annan endann en imdirritaður bjóst
við og mun betur til fara en einka-
spæjarar hvíta tjaldsins. David er af
flestum starfsbræðrum sínum talinn
einn slyngasti einkaspæjari sem völ
er á og hefur í gegnum tíðina fengið
fjölmargar viðurkenningar fyrir
vinnu sína. Sérhæflng hans felst að-
allega í öryggisgæslu, upplýsinga-
þjónusu, gagnnjósnum og gagnn-
jósnakerfum ásamt því að vera leið-
beinandi í austurlenskum sjálfsvam-
aríþróttum. „Ég byijaði í þessu í
kringum 1960, eiginlega fyrir tóma
rælni, og hér er ég nú, rúmlega 30
árum seinna. Ég hef séð margt breyt-
ast með árunum."
Starfsemin
í hveiju felst starfið ykkar aðal-
lega?
„Það má eiginlega segja að starfið
sé aöallega fólgið í því að afla upplýs-
inga um fólk og fyrirtæki. í því sam-
félagi, sem við lifum í nú, er upplýs-
ingaöflun mjög mikilvæg. T.d. vúja
fyrirtæki hafa vaðið fyrir neðan sig
W. David Raben, einkaspæjari í Arizona i Bandaríkjunum, segir að við búum á upplýsingaöld og það sé afar auðvelt að nálgast allar persónulegar
upplýsingar um fólk I vestrænum heimi, jafnt á íslandi sem annars staðar. Jafnvel kreditkortafyrirtæki hafa selt upplýsingar um fólk. DV-mynd KA
þegar það 6r að ráða nýtt starfsfólk
og biður okkur um að athuga fortíð
þess. Einnig hefur það aukist um
rúmlega 1000% á síðustu árum aö
konur sem og karlar láta athuga fort-
íð tilvonandi maka.“
David sagði að það tæki yfirleitt
ekki nema 3-4 daga að athuga fortíð
fólks; fjölmargir tölvubankar sæju
um þá hlið mála. í gegnum tölvu-
banka er hægt að fá upplýsingar um
dvalarstað fólks, hversu há laun það
sé með, og ef fylgst er með notkun
greiðslukorta hvar peningunum sé
eytt.
Notkun tölvubanka
Tölvur eru orðnar svo stór hluti
þess samfélags sem viö lifum í að það
er auðvelt að fylgjast með hveiju fót-
máli. Það eina sem þarf er aðgangur
að töívubönkunum, eins og Equifax
í Houston í Texas. Markmiö þessa
tölvubanka er að safna margvísleg-
um upplýsingum um lífshætti fólks
og seija síðan upplýsingamar, sem
safnaö hefur verið, til t.d. fyrirtækja
sem stunda markaösrannsóknir.
Greiöslukortafyrirtækið American
Express hefur þráfaldlega verið staö-
ið aö því aö selja upplýsingar um
viöskiptahætti korthafa sinna. Með
þessu móti geta markaðsfyrirtæki
fundið út ákveðinn markhóp úr hópi
greiðslukortanotenda American Ex-
press. Markaðsfyrirtækið selur síöan
þessar upplýsingar til fyrirtækja sem
síðan heija á þessa ákveðnu korthafa
með alls konar gylliboðum. Segjum
sem svo að Jón Jónsson hafi í síðasta
mánuði fjárfest í tölvu með Americ-
an Express kortinu sínu. Markaðs-
fyrirtækið, sem keypt hefur upplýs-
ingar frá greiðslukortafyrirtæídnu,
flokkar hann þá í hóp þeirra sem eru
líklegir til að kaupa tölvuforrit,
tölvublöð svo og fylgihluti svo eitt-
hvað sé nefnt. Upplýsingamar veröa
síöan seldar til fyrirtækja sem selja
þessar vörur og í framhaldi af því
Peter Falk lék einkaspæjarann
Colombo en hann þykir vera fyrir-
mynd þess hvernig slikir gæjar líta
út.
verður heijað á Jón á komandi mán-
uðum með margvíslegum gylhboð-
um sem hann á ekki að geta staðist.
Rannsóknir á
erlendri grund
ICS er ekki bara starfandi 1 Banda-
ríkjunum heldur víðs vegar um
heim. Sérstaklega í hinum vestræna
heimi er upplýsingaöflun fáum vand-
kvæðum bundin. Norður-Evrópa,
Kanada og Bandaríkin em á svipuð-
um slóðum hvað varðar tæknivæð-
ingu í samfélaginu og öll stjómsýsla
byggð upp á sömu forsendum. David
staðfesti að fyrirtæki sitt gæti aflað
víðtækra upplýsinga um fólk í 49
löndum, þar á meöal íslandi, með
nafniö eitt að vopni. „Það eina sem
við þurfum er fullt nafn. Á 5-6 dögum
getum við orðið okkur úti um vel-
flestar upplýsingar sem skipta máli;
t.d. innstæður á bankareikningum,
einkunnir úr skólum mörg ár aftur
í tímann, upplýsingar um maka og
foreldra viðkomandi, stöðu á
greiðslukortum svo fátt eitt sé tínt
tfl.“
Viðhorf almennings
Það eitt að vera einkaspæjari hefur
oft verið sveipaö leyndardómsfullri
hulu sem mótast hefur af viðhorfum
fólks til þessarar starfsstéttar. Á síö-
ustu árum hefur það komið betur og
betur í ljós að skoðanir almennings
á þessari starfsstétt eru ekki ýkja
háar, sökum þess hve margir hafa
verið um hituna og starfsemin mi-
sjöfn. David viðurkenndi þetta fús-
lega og sagði að með nýjum reglu-
gerðum, sem settar voru á síðasta
ári, horfði þetta allt til bóta. En það
er núna skylda að hafa starfað við
þetta fag, hvort sem það hefur verið
þjá hinu opinbera eða í einkageiran-
um, í lágmark 4 ár. „Mín skoðun er
sú að það þarf lágmark 10 til 15 ára
starfsreynslu í þessari atvinnugrein
til þess að geta talist góður einka-
spæjari. í þessu fyrirtæki eru starfs-
menn sem áður störfuðu hjá CIA,
FBI, njósnadefid bandaríska hersins,
ásamt fyrrverandi lögreglustjóra frá
New York.“
Hentugtstarf
fyrir konur
Konur hafa í gegnum árin ekki
veriö Qölmennar í þessari starfsgrein
en á síðustu árum hefur orðið breyt-
ing þar á. David fiúlyrti aö konur
væru sérstaklega góðir einkaspæjar-
ar og að mörgu leyti mun framar
karlmönnum. Ef yfir heildina er litið
eru konur um 10% af þessari starfs-
stétt, en í framtíðinni á það vonandi
eftir að breytast því þetta starf hent-
ar konum að mörgu leyti mun betur
en karlmönnum. Starfsmenn væru
yfirleitt með ftjálsan vinnutíma og
það gerir þeim kleift að vinna eins
og þeim hentar. „Þetta gerir konum
kleift að haga vinnutíma sínum í
samræmi við þarfir fjölskyldunnar.
Það vill nú yfirleitt verða svo að
stærstur hluti heimilishaldsins lend-
ir á herðum konunnar, sérstaklega
ef böm era á heimilinu.“
Skrifstofubákn
Einn liður á stefnuskrá George'
Bush, fyrrverandi forseta Bandaríkj-
anna, fýrir síöustu kosningar var að
stemma stigu við öllum þeim gríðar-
lega fjölda sakamála sem fara í gegn-
um réttarkerfið í Bandaríkjunum
árlega. Það er með ólíkindum hvað
lögfræðingar era orðnir stór hluti af
lífi fólks. Einkaspæjarar fara ekki
varhluta af þessari þróun. Það má
ætla að allt að helmingur af allri
vinnu, sem einkaspæjarar inna af
hendi, sé unninn fyrir lögfræðinga.
David segir að þetta eigi eftir að auk-
ast í framtíðinni því skriffinnska og
skrifstofubákn á vegum ríkisins er
sífellt að stækka. „I gegnum tíðina
höfúm við unnið fýrir mörg Fortune
500 fyrirtæki (eitt af 500 stærstu fyr-
irtækjum í Bandaríkjunum), stjóm-
málaflokka, verkalýösfélög, og núna
fyrir stuttu var okkur faliö verkefni
fyrir Hvíta húsið.“
Framtíðin
í náinni framtíð eri margt sem
bendir til aö eftirspum eftir upplýs-
ingum um einkalíf fólks og rekstur
fyrirtækja eigi eftir að aukast. Það
er sérstaklega jákvæð þróun fyrir
David og atvinnugrein hans en aö
sama skapi slæm þróun fyrir al-
menning. Óendanlegu magni af upp-
lýsingum er haldið til haga um fólk
í nútíma samfélagi. Hvað verður í
samfélagi framtíðarinnar verður
bara að koma í ljós. Vonandi að
einkalíf fólks hverfi ekki alveg í takt
við öra þróim tækninnar.