Dagur - 28.01.1953, Síða 7

MiSvikudaginn 28. janúar 1953
D A G U R
7
iega en
a skortir a
/ r
R R &

eng,
Frá umræðum í Bæiidaklúbbúuiii usu tiúi
kal, jarSvismslu, áburíarnotkun og fleiri þýðingarmikil
hagsmunamál landfeánaðariiis
Síðastl. þriðjudagskvöld hóf |
bændaklúbburinn svonefndi aft-
ur starf eftir hátíðirnar. Þessi
félagsskapur er harla sérstæður
því að í rauninni er hér ekki usn
formlegt félag að ræða, heldur
aðeins það; að annan hvern
þriðjudag er „opið hús“ á Hótel
KEA fyrir bændur og áhuga-
menn um Íandbúnaðarmálefni,
nfenn drekka þar kaffi samaii,
hlýða venjulega á stutt fram-
söguerindi um eittlivert málefni,
er snertir Iandbúnaðinn, en síðan
takast umræður í milli manna.
Enginn er þarna skráður og
enginn greiðir félagsgjald. Lítill
hópur manna hefur forgöngu með
höndum, undirbýr framsöguer-
indin, pantar kaffi og hleypir
fundunum af stokkunum, en aðra
stjórn hefur þessi sérstæði
klúbbur ekki. Þeir, sem haft hafa
forustu um að halda þessari starf-
semi uppi, eru m. a. Jón G. Guð-
mann, Ármann Dalmannsson,
Jónas Kristjánsson, Olafur Jóns-
son, Árni Jónsson o. fl. Einn af
fyrstu hvatamönnum að því, að
þetta form var reynt hér, var
Arnór Sigurjónsson. Mun það
almennt álit þeirra, sem þessar
samkomur hafa sótt, að þetta
félagsform á mannfundum og
íta tfifSri r ttiry'ro
viðræðrfrp hafi gefizt vel og sé
lMegt‘'titJ£> ess að lifa til fram-
búðar.
Margir á fundi.
Fýrsti fundurinn á riýjá árinu
var fjölsóttur ! óg ánægjulegur.
Átti upphaflega að hafa hann í
Rotárý-sál hótélsins, sem er
hæfiiegúr'' sariikomustaður fyrir
20—30 menn, en þau húsakynni
voru að lokum hvergi nærri nógu
stór og varð að flytja samkomuna
inn ,í. stærri salarkynni. Mættu
þarna nærri 50 manns, flestir
bændur, en einnig nokkrir bæj-
armenn. Sumir komu langt að, úr
Höfðahverfi og Dalsmyrini, af
Svalbarðsströnd, úr Öngulsstaða-
og Hrafnagilshreppum, utan úr
Glæsibæjarhi-eppi o. s. frv. Yfir
kaffiborðum hlýddu menn á mjög
fróðlegt erindi, sem Ólafur Jóns-
son héraðsráðunautur flutti um
túnrækt og ýrnis vandamál í sam-
bandi við ræktunina, en að því
loknu hófust almennar umræður.
Frummælandi svaraði fyrirspurn
um og ýmsir bændur, sem þarna
voru mættir, sögðu frá reynslu
sinni og skoðunum á þeim mál-
efnum, sem á .góma bar. Var ekki
hvað sízt fróðlegt að hlýða á
ýmsa bændur segja frá athugun-
um sínum og tilraunum. Á meðal
þeirra, sem þarna töluðu fróðlega
og skemmtilega, voru Sigurjón
Váldímarssoh 'í Leifshúsum, Jón
Laxdal í Tungu, Sverrir Guð-
mundsson á Lómatjörn, Gunnar
Kristjánsson á Dagverðareyri,
Þói* Jóhannesson í Þórsmörk,
Ketill Guðjónsson á Finnastöð-
um,' Árrii Jónsson tilraunastjóri
Kristinn Sigmundss. á Arnarhóli
og Guðm. Jónsson garðyrkju-
iriaður.
•. r
Erindi Olafs Jónssonar.
Olafur Jónsson hóf rhál sitt
með því að benda á, að túnræktin
hefði verið okkar aðalræktun og
sú eina ræktun, sem við getum
fullkomlega treyst á og taldi hann
allar horfur á því, að svo mundi
einnig verða í framtíðinni. Frá
upphafi byggðar á landi hér og
fram á þessa öld var túnræktin
annað tveggja af útgræðslu eða
ræktun með áburði. Eru ekki
nema nokkrir áratugir síðan tún-
ræktin komst yfir þetta stig og
var framkvæmd með jarðvinnslu
og framræzlu, jöfnun lands með
vélum og sáningu, til þess að hafa
vald á því, hvaða grastegundir
spretta í túninu. Enda þótt langt
sé liðið síðan slíkar framkvæmdir
hófust í smáum stíl, er ekki nema
tiltölulega skammt síðan að
verulega fór að kveða að þeim í
íslenzkum landbúnaði, eða.. ekki
fyrr en eftir að jarðræktarlögin
tóku gildi árið 1923.
Ástandið 1923—1927.
Samkvæfnt skýrslum er talið að
meðalstærð ræktaðs lands hér á
tímabilinu 1923—1927 hafi verið
2300 hektarar og meðaluppskera
á þessum árum 658000 hestburðir.
Þróunin kemur glöggt í ljós ef
tímabilið 1946—1950 er tekið til
samanburðai'. Þá var talið að
stærð ræktaðs lands væri að
meðaltali 4200 hektarar, en töðu-
fall 1.556.000 hestburðir. Þessar
tcjlur sýna glöggt, að mikið hefur
áunnist. Túnstærðin hefur nær
því tvöfaldast og uppskeran lang-
leiðina sömuleiðis .Að vísu eru
þessar tölur ekki nákvæmlega
réttsu'. Inn í þær koma skekkjur,
sem erfitt er að meta, t. d. sú
staðreynd, að framtal töðu er æv-
inlega ónákvæmt. Sagði Ólafur í
því sambandi sögukorn úr einni
sveit, sem ævinlega kom út með
tiltölulega lágt töðufall, svo að
undrun sætti, er skýrslur voru
skoðaðar. En það kom í ljós, að
bændur bundu í reipin .eins og í
þau komst og settu jafnan 5.
hvern bagga ofan á til að fylla í
málið, töldu svo þetta venjulega
hestburði. Sums staðar var einn-
ig reiknað með 80 kg. hestburðum
en ekki 100 kg. Um töðufallið í
dag væri einnig það að segja, að
hestburðatalan væri áætluð, en
líklegt mætti þó telja að samræmi
hefði ekki raskast að ráði og fyrr-
greindar tölur gæfu sæmilega
áreiðanlega mynd af ástandinu.
Ræktunin í Eyjafirði.
Fróðlegt væri, sagði Ólafur,
fyrir eyfirzka bændur að kynn-
ast því, hvernig héraðið kemur út
í sarnanburði" við rækturi og
töðúfall á öllu landinu. Hafði
hann gert nokkra athugun á því í
þremur hreppum á svæði Búnað-
arsambands Evjafjarðar, Hrafna-
gils-, Öngulsstaða- og Svalbarðs-
strandarhreppum. Útkoman var
þessi:
Árin 1923—1927 var ræktað
land í þessum hreppum 447 hekt-
arar ,en töðufall 13.515 hestburð-
ir. Árin 1946—1950 var túnstærð-
in orðin 1030 hektarar og töðu-
fallið 45.634 hestburðir. Tún-
stærðin hefur því aukizt um 3/5
og taðan meira en þrefaldast og
er því þessi samanburður hag-
stæður miðað við ræktunar-
ástandið á öllu landinu sem heild.
Ef athugað er, hve mikil upp-
skera fæst af hektara kemur í
Ijós, að á fyrra tímabilinu, 1923—
1927, er meðaluppskeran á öllu
landinu 28 hestb. á ha. en á seinna
tímabilinu, 1946—1950, 27 hest-
burðir. Þetta sýnir, að ræktun-
arástandið í heild hefur farið
batnandi. En þó er framförin of
lítil og uppskeran af hektara allt
of lítil hjá okkur. Ef hinir þrír
fyrrnefndu hreppar hér við Eyja-
fjörð eru teknir til samanburðar,
kemur í ljós, að meðaluppskeran
þar á fyrra tímabilinu, 1923—
1927, var 30 hestburðir af hektara,
en á seinna tímabilinu, 1946—
1950, 44 hestburðir, eða töluvert
hærra á báðum tímabilunum en
meðaltalið á öllu landinu. Enda
þótt það væri í sjálfu sér ánægju-
legt, sagði Ólafur Jónsson, væri
það þó hvergi nærri nógu gott; 44
hestburðir af hektara er of lítil
uppskera hér í Eyjafirði, lág-
mark þyrfti að vera 50 hestburðir,
helzt 60.
Hvað veldur aukinni uppskeru?
Menn þurfa að^gera sér grein
fyrir því, hvað það er, sem hefur
bætt ræktunarástandið að þessu
marki. Er þar þá fyrst og fremst
að telja notkun tilbúins áburðar.
í Eyjafirði er notkun tilbúins
áburðar tiltölulega mikil og mun
meiri en í sutrium öðrum lands-
hlutum, því að enda þótt áburð-
arnotkun almennt fari vaxandi,
er það samt staðreynd, að enn'í
dag eru til jarðir á íslandi, sem
lítil sem engin kynni hafa haft af
erlendum áburði. Ólafur taldi
sterk rök hníga að því, að enn
mætti auka uppskeruna til muna
í héraðinu með aukinni áburðar-
notkun og meiri hagsýni og
þekkingu á gildi áburðartegunda.
Þá er það veigamikil ástæða fyrir
hinu þætta ræktunarástandi, að
vinnsla landsins er nú stórum
meiri ,og þetri en áður yar, síðan
nýju vélarnar komu til sögupnar,
framræzla hefur tekið stórfelld-
um stakkaskiptum, cg það er
staðreynd, að góð sáðslétta, sem
vel er uripin og vel með farin gef-
ur stórum meiri uppskeru en
gamla þaksléttan eða sjálfgræðsl-
an. Ólafur gerði í þessu sambandi
grein fyrir tilraun, sem hann
hafði haft með höndum hjá
Ræktunarfélagi Norðurlands og
stóð í 10 ár. Sýndi hún að upp-
skeruaukningin á slíkri sáð-
sléttu var um 33% miðað við þak-
sléttuna og sjálfgræðsluna. Að
vísu var í þessari tilraun ekki
metið fóðurgildi uppskerunnar og
má það teljast álitamál, hvor
ræktunaraðferðin gefi betra hey
Ólafur lýsti þeirri skoðun að
sáðslétta gæfi sízt lakara fóður
ef hún væri slegin nógu snemma.
Sápgresið sprettur fljótar úr sér
en annað túngresi. Hins vegar er
það nú reynslan bænda víða, að
sáðsléttan géfi ekki eins góða
raun nú hin seinni ár og var áður
fyrr og er sérstök ástæða til þess
að reyna að gera sér grein fyrir
því, hvað valda muni, enda þótt
þess sé ekki að dyljast, að menn
hafi orðið fyrir skakkaföllum
einnig á stundum í annarri tún-
rækt.
Kalið — mikið vandamál
landbúnaðarins.
, Stærsta atriðið í þessu máli
sagði Ólafur tvímælalaust vera
kalið, sem mjög áberandi hefði
verið, a. m. k. hér norðanlands, á
síðustu árum. Um það væru
menn sammála. Hitt virtist ekki
öllum ljóst, að margar ástæður
liggja til kalskemmda á ræktuðu
landi, en þar en engin ein ástæða
jafnan fyrir hendi. í Vasahand-
bók bænda, sem nú er að koma
á markaðinn, ritar Ólafur ýtar-
Lega um þetta efni og vísaði hann
til þess í ræðu sinni og birti auk
þess á fundinum aðalniðurstöður
sínar. — Verður hér á eftir að-
eins stiklað á stærstu merkja-
steinunum, en þeiro, sem vilja
fræðast frekar um þetta vanda-
mál og orsakir þess, er bent á að
lesa grein Ólafs í Vasahandbók
bænda árg. 1953, sem kcmur á
markaðinn innan fárra daga. Enn
fremur er grein um þetta efni í
vasahandbókinni 1952.
Ólafur taldi upp 10 ástæður, er
aílar.geta valdið kali, eða þessar:
Nýræktirnar eru oft flatari en
görhlu túnin' og kalhætta er mest
á flötu landi vegna þess að vatn
stendur þar uppi á vorin. Reyna
má að gera þéttar vatnsrennur á
slíku landi og skipta því í 40—50
metra brefða teiga, Árennslis-
vatn uiidan sköflum er oít aðal-
orsök kalskemmda, en þetta má
að yppskeran
fyrirbyggja, t. d. með því að gera
plógrásir á haustin. Ófullnægj-
andi jöfnun flaganr.a undir sán-
ingu getur leitt til kalskemmda,
því að lægðir myndast í landinu
og vatn stendur uppi í þeim.
Lélcgur áburður og ófrjór jarð-
vegur dregur mjög úr þroska og
eðlilegri lífsstarfsemi jurtanna, er
aftur leiðir til þess að þær kala.
Léleg framræzla getur átt mikinn
þátt í kali. Of sein sáning gras-
fræs veldur oft lélegum rótar-
f
þroska og lélegum yfirvexti, sem
síöan nær ekki til að skýla jarð-
veginum. Kalhættan magnast við
þannig aðstæður. Völtun eftir
sáningu verður að gerast með
gætni til þess að jafna yfirborðið
og stuðla að spírun fræsins.
Varasamt er að nota þunga valta,
þar sem jarðvegur er leirbland-
inn ,því að þá getur hann orðið of
þéttur og loftlaus, en þegar slíkur
jarðvegur blotnar er hætt við
kali og köfnun á sáðgresinu.
Slátturinn á haustin getur haft
áhrif á kalhættuna. Dálítið gras
ver sléttumar fyrir frosti og hol-
klaka. Arfinn er stundum til
stórskemmda í nýjum sáðslétt-
um, því að hann hindrar eðlilega
spírun grasfræsins og eðlilegan
vöxt sáðgresisins og skilur þann-
ig við það á haustin, að það er
mjög illa undir veturinn búið.
Loks er það grasfræið sjálft og
það er ekki þýðingarminnst, þótt
það sé engan veginn sá megin-
valdur kalsins, sem ýmsir virðast
ætla. Uppruni þess, grómagn,
tegundir, hreinleiki og blöndun-
arhlutföll skipta óneitanlega
verulegu máli. Tegundirnar þola
kal misjafnlega og margt bendir
til þess, að það séu einkum fjórar
tegundir, sem halda velli í erfið-
um kalárum, en þær eru háliða-
gras, vallasveifgras, túnvingull og
língresi. Þegar árferði er erfitt,
eins og hefur verið hér norðan-
lands síðustu árin, er kalhættan
mikil, enda er árferðið þyngst á
metunum, þegam-ætt er um kal-
hættuna. En það er ýmislegt hægt
að gera til þess að minnka þessa
hættu, og að því þarf að gefa
gætur og jafnan að hafa í huga,
því að enginn veit að hausti,
hvernig tíð muni vei'ða að vori.
Frærækt á fslandi.
í sambandi við grasfræið hélt
Ólafur fram þeirri skoðun, að
rétt væri væri að stefna að því að
hefja grasfrærækt hér á landi af
vissum tegunduro og þá fyrst og
fremst að rækta fræ af túnvingli.
Þetta gras er auðveldast í ræktun
og er það eitt út af fyrir sig mik-
ilsvert atriði, ennfremur- mætti
áreiðanlega rækta hér vallasveif-
gras. Engin ástæða væri til þess
að reyna að rækta hér allt það
grasfræ, sem í grasfræblöndurn-
ar þarf, en stórmikilsvert atriði
væri, ef unnt reyndist að hafa t.
d. tvær tegundir alinnlendar af
þeim tegundum, sem ætlunin er
að hafa í sáðsléttum framtíðar-
innar.
(Framhald á 1Ö. síðu).