Dagur - 18.12.1980, Side 17

Ijörn Dúason
fætur hans, þótt hann léti hann á
fætur nafna síns.
Ljósagang sáu þeir enn á landi,
á Fagradalsbæjunum, eins og hin
kvöldin, og hóuðu enn öðru
hvoru, en ekki kom það að neinu
liði.
Nú bjuggust þeir við, að hver
nótt yrði sín hin síðasta, og þó
helst Stefán Björnsson, enda var
sú, er nú fór í hönd, allgeigvæn-
leg. Það var aðfararnótt hins
þriðja í jólum — fjórða nóttin, er
þeir voru á eynni. Þeir móktu
öðru hverju, og var Stefán
Björnsson farinn að kala á fótum.
Um miðja nótt eða litlu síðar
reis Stefán Björnsson upp snögg-
legaog mælti: „Guði sé lof — Nú
eru menn komnir að bjarga okk-
ur.“
Nafni hans hrekkur þegar við,
og heyrist þeim þá báðum marra í
hjaminu úti af fótataki. Þeir fóru
út, hleruðu og lituðust um, gengu
spölkorn frá kofanum, en urðu
einskis varir. Sneru við það heim
aftur til kofans, hálfu daprari
í huga en áður, og sagði Stefán
Eggertsson svo frá síðar, að aldrei
hefði sér meir brugðið alla þá
stund, er þeir nafnar voru tepptir
í eynni, og aldrei hvarf hann frá
þeirri trú eða ímyndun síðan, að
eitthvað hefði þetta meira verið,
og annað en hugarburður einn.
Mun það sannast, að nafna hans
hafi dreymt það, er hann þóttist
heyra, og vaknað við, en svo var
dregið af þeim báðum af hungri
ogkulda, að þeim gat ofheyrst og
ofsýnst margt milli svefns og
vöku.
Það þóttist Stefán Björnsson
vita þá, að skemur mundi hann
endast en nafni hans og félagi, er
var miklu hraustari maður, og
sagði hann svo frá síðar kunn-
ingjum sínum, að þá nótt hefði
hann gert sér allt far um að halda
fyrir sér vöku, af því hann var
hræddur um, að nafni sinn mundi
leggjast á náinn, til að stilla
hungur sitt, óðara en öndin væri
skroppin út af líkamanum, en
ógjörla vissi hann þó, er hann var
inntur nánar eftir, hvort hann
hefði fengið þann hugarburð
heldur í vöku en svefni og lét þess
getið um leið, að aldrei mundi
slík óhæfa hafa sér i hug komið
alsgáðum eða með fullri ráðdeild.
Margt ræddust þeir félagar við
í einsetunni, meðan þeir voru
með sæmilegu fjöri, um hagi sína
og forlög, og minntust vina sinna
og vandamanna. En tíðræddast
varð þeim um það, hvort þeim
mundi verða bjargað eða eigi, og
hvem veg það mundi atvikast.
Þeir vissu glöggt, að heimanað úr
Akureyjum gátu þeir eigi vænst
neinnar hjálpar, því þar gat eigi
hafa séðst til ferða þeirra útá is-
inn, með því eyjar skyggðu á frá
bænum, og því síður sást þaðan
inn til Fagureyjar eða um leiðina
þar á milli. Auk þess voru engin-
manna ráð, þar til bjargar, þótt
svo ólíklega hefði að borið, að
eitthvað hefði vitnast um hrakn-
ing þeirra. Um vini þeirra og
kunningja á landi var það að
segja, að þeir höfðu að vísu átt
von á þeim fyrir jól, en með því
að ísinn var nýr og heldur
ótraustur — sem fyrr segir —
þóttust þeir félagar vita, að á
landi mundi engan hafa grunað,
að þeir hugðust til ferðar, en það
furðaði þá mjög, er eigi sá neinn
vott þess, að tilrak væri gerð að
bjarga þeim úr landi eftir að þeir
höfðu gert vart við sig með því að
hóa og kalla, og gátu þeir eigi
rekið sig úr vitni um það, að
hljóðið hefði hlotið að heyrast til
lands. Virtist þeim nokkurn vegin
skipgengt frá landi öðru hverju
frá því á jóladag snemma.
Þriðja dag jóla, var enn bjart og
fagurt veður, sem fyrr, og ísinn
rýmri en áður. Ekki er þess getið,
að þeir hafi átt neitt við að hóa þá,
með því að þeir voru orðnir úr-
kula vonar um, að því væri
gaumur gefinn, úr því að þeim
hafði eigi orðið það að liði áður.
Þá var og Stefán Björnsson orð-
inn svo máttfarinn og rænulítill,
að hann hélt iengst af kyrru fyrir í
kofanum. Leið svo fram um há-
degi.
Nú víkur sögunni til lands.
Þá bjó í Fagradal innri Ólafur
bóndi Thorlacius, sonur Ólafs
kaupmanns Thorlaciusar á
Bíldudal, Þórðarsonar frá Hlíð-
arhúsum og Ingiríðar Ólafsdóttur
prests í Stóradal. Var Ólafur í
Fagradal bróðir Árna umboðs-
manns Thorlaciusar í Stykkis-
hólmi. Af nafni Þorláks Hóla-
biskups er dregið nafnið Thor-
lacius. Kona Ölafs var Helga
Sigmundsdóttir, Magnússonar
sýslumanns, Ketilssonar, og voru
þeirsvilar, Stefánarnir í Akureyj-
um og Ólafur.
Á hinum bænum, Fagradal
ytri, bjó þá og lengi síðan, Jón
stúdent Eggertsson, bróðir Stef-
áns Eggertssonar, þess er hér segir
frá og Friðriks prests. Kona hans
var Kristín Skúladóttir sýslu-
manns frá Skarði.
Það mun hafa verið á jólanótt
sjálfa, er Jón Eggertsson dreymir
Stefán bróður sinn, að hann
kemur á gluggann, er Jón svaf
undir, og hefir járnkarl í hendi og
vill brjótast inn. Þótti Jóni sem
bróðir sinn væri reiður mjög og
vildi vinna sér mein, eða jafnvel
hafa lif sitt. Hann hrökk upp við
draum þennan og þótti hann illur
ogóviðfeldinn. Segirhann draum
sinn að morgni, sem vandi er til,
og fékkst ekki meira um. Aðra
nótt dreymir Jón aftur hinn sama
draum eða líkan mjög, og fannst
fátt um. Hafði hann orð á því um
daginn við heimamenn, að líkast
væri því sem Stefán bróðir sinn
hefði þungan hug til sín.
Leiti er nokkurt í Fagradal ytri
skammt upp frá bænum. Það var
sögn manna, að þar hefði ein-
hvemtíma verið borið út barn, og
þóttust smalamenn og aðrir, er
þar áttu leið um, heyra ámátlegt
gól eða vein fyrir ofan leitið, og
kölluðu útburðarvæl. Hefir slík
trú verið algeng víða hér á landi,
sem kunnugt er. Heimamenn í
Fagradal töluðu um, að illa léti í
útburðinum venjufremur um
þessi jól. En nýlunda að meiri
þótti þeim það, að nú komu
hljóðin úr gagnstæðri átt því sem
áður var, og upp úr sjónum,
sögðu þeir. Slík tilbrigði komu
eigi gömlum mönnum á óvart,
því eigi halda forynjur ávallt
kyrru fyrir á sama stað og síst á
hátíðum, slíkum sem jólum og
gamlaárskvöldi. —
Messað var í Búðardal á þriðja
í jólum, er mun hafa borið upp á
sunnudag — þá heita brandajól.
Þar var margt fólk við kirkju, því
veður var fagurt. Þá bjó þar
Friðrik prestur Eggerts, og var
aðstoðarprestur föður síns, er þá
hélt Skarðsþing. Áður en gengið
var í kirkju, barst í tal um lætin í
Fagradal, og mun sumum hafa
þótt svo sem vera mundu fyrir
tíðindum. Prestur heyrir hjal
þetta undir væng og ámælir
sóknarbörnum sínum fyrir
heimsku þessa og hjátrú. Kom
honum þegar í hug, hvert efni
mundi í vera, að þar mundi menn
staddir í lífsháska, og hafi hóað til
þess að gera vart við sig. Hann
hraðaði messunni sem mest hann
mátti, lét syngja eitt vers fyrir
hvern sálm, en sagði svo fyrir áð-
ur, að hafa skyldi hest sinn
söðlaðan í messulok — ríður síð-
an af stað inn að Fagradal þegar
eftir embætti.
Nú er að segja frá því, að þegar
fólk var farið til kirkju og hús-
lestri lokið í Innri-Fagradal,
gengur Helga Sigmundsdóttir til
fatakistu sinnar og ætlar að viðra
föt sín. Hún átti kíki, er hún
geymdi í kistunni og lá ofaná föt-
unum. Henni kemur í hug, að
móða muni hafa safnast á glerin,
skrúfar kíkinn sundur og fer að
þurrka upp glerin. Að því búnu
vill hún reyna kíkinn og gengur út
með hann á hlað, bregður honum
fyrir auga sér og miðar fram á
fjörð. Hún ber kíkinn fyrir eftir
firðinum út og inn og lendir Fag-
urey í sjóndeildarhringnum. Hún
sér einhverja dökknu hreyfast á
eynni, verður bylt við, gengur inn
þegar og spyr Ólaf bónda, hvort
nokkrar skepnur eigi að vera í
Fagurey. Hann kvað nei við,
kindur þær, er þar hefðu verið til
haustgöngu, væru heim fluttar
fyrir löngu. Helga kvað þar þó
eitthvað kvikt á ferð. Ólafur
bóndi tekur kikinn, gengur út og
sér brátt að menn eru í eynni.
Hann bregður við þegar og fær
menn með sér, hrindir fram báti
og ræðst til ferðar, en lét áður
mjólka kú og hafði með sér
mjölkina spenvolga á vænum
brúsa. ísbrydding var með landi
fram og veitti örðugt að komast
þar fram úr.
Nú víkur sögunni til þeirra
félaga í Fagurey. Stefán Björns-
son lá fyrir í kofanum, en nafni
hans var á rjátli. Hann kemur
þegar auga á bátinn, er verið var
að brjótast fram með hann úr ís-
bryddingunni fyrir framan lend-
inguna í Innri-Fagradal. Hann
beið úti, þar til er báturinn var
kominn fram á miðslæði. Þá
gengur hann inn í kofann til
félaga síns og mælti:
„Nú er ég vonbetri um að úr
greiðist fyrir okkur áður langt um
líður.“
Hinn spyr, hvað hann hafi til
marks um það. Hann kvaðst séð
hafa mannaferð við naustin í
Fagradal. Heldur lifnaði félagi
hans í bragði við þessa sögu og
innti frekar eftir. Segir Stefán þá
sem var, að tekist hafi að koma
bát á flot og væri hann langt á leið
kominn fram að eynni. Fyrir því
hagaði Stefán Eggertsson þannig
sögu sinni, og fór að öllu sem
spaklegast, að hann óttaðist að
nafna sínum yrði of mikið um, ef
feginsaga þessi bærist honum
snögglega í eyru, svo mjög sem af
honum var dregið, minntist hann
og þess, hve illa þeim félögum
báðum hefði brugðið um, nóttina
áður, er þeim heyrðist fótatak úti
fyrir kofanum, en það reyndist
hugarburður einn, þótti honum
eigi uggvant, að viðlíka vonbrigði
mundu ríða nafna sínum að fullu,
og varaðist því að láta hann vita
af ferð bátsins fyrr en komið var
svo iangt á leið, að ekkert gat
tálmað.
Bar nú bátinn að eynni von
bráðar. Var þar fagnaðarfundur.
Ekki voru þeir félagar látnir nær-
ast á mjólkinni af brúsanum
örðuvísi en í smásopum og mjög
dræmt.
Vel gekk ferðin til íands, og var
þá Friðrik prestur þar kominn í
sama mund og þeir lentu. Stefán
Eggertsson gat gengið óstuddur
heim að bænum, en nafna hans
leiddu tveir menn eða báru þó
heldur, að miklu leyti. Þeir
hresstust von bráðar og komust
fram til Akureyja, er færi gafst.
Vissu konur þeirra eigi annað, en
að þeir hefðu verið á landi allan
tímann í besta yfirlæti. Brá þeim
mjög í brún, er þær spurðu
hrakninga manna sinna og lífs-
háska þann, er þeir höfðu komist
í.
Stefán Eggertsson fékk Friðriki
presti bróður sínum áður en þeir
skildu, göngustaf sinn, er á var
skráð bréfið til hans með
hrakningasögu þeirra nafna. Var
stafurinn geymdur í Búðardal
lengi, og þótti sem var, allmikil
gersemi. Var letrið vel gert, og
bundið sem mest má verða. En
svo bar til einhverju sinni, er
Friðrik prestur var að heiman, að
stafurinn var léður manni, er
mikið lá á, og brotnaði hann i
þeirri ferð. Brotin voru geymd, en
eigi tókst betur til en svo, að þeim
var glatað i ógáti, svo eigandi vissi
eigi af. Hundinn Svip gaf Stefán
bróður sínum til minja, og varð
hann ellidauður í Búðardal.
Helga Sigmundsdóttir, er gæfu
bar til að verða sjónarvottur að
útivist þeirra nafna í Fagurey,
giftist að Ólafi látnum, Þorleifi
kaupmanni á Bíldudal hinum
auðga, Jónssyni, föðurbróður
Sigurðar sýslumanns Jónssonar í
Stykkishólmi, og þótti jafnan
merkiskona.
Stefán Eggertsson fluttist úr
Akureyjum skömmu síðar og að
Ballará, þar sem búið hafði faðir
hans, Eggert prestur Jónsson. Bjó
Stefán þar langa æfi síðan og
andaðist í Akureyjum á vist með
bróðursyni sinum Pétri kaup-
manni Friðrikssyni Eggerz, kom-
inn á níræðisaldur. Hann var
góður bóndi, maður tryggur í
lund og vinfastur mjög, djarfur og
hreinlyndur, gestrisinn og góð-
gjam við fátæka.
Það var oft er hann tók að
reskjast og sat að jólafagnaði með
frændum sínum og vinum, að
hann minntist jóla þeirra nafna í
Fagurey, og mælti á þá leið, að
tvennar væri nú tíðirnar.
Stefán Björnsson fluttist og
búferlum úr Akureyjum í sama
mund og nafni hans, bjó eftir það
lengst í Gautsdal í Geirdal, og
andaðist þar í hárri elli. Hann var
smiður góður á tré, hafði siglt og
orðið fullnuma í iðn sinni i
Kaupmannahöfn. Hann var ljúf-
menni hið mesta, maður veg-
lyndur og þrautgóður, þótt hann
ætti erfitt nokkuð og mæðusamt
um langt skeið æfi sinnar.
I
I
I
I
I
I
■
I
I
I
I
I
I
I
I
I
■
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
>
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
J
DAGUR . 17