Dagur - 20.12.1986, Blaðsíða 3

20. desember 1986 - DAGUR - 3
Anna Stefánsdóttir
í jólaviðtali
var lengi á leiðinni. Ég var oft
sjóveik í þessum ferðum og einu
sinni var veðrið svo slæmt að bát-
urinn varð að fara að landi við
Hjalteyri.“
- Voru berklarnir ekki land-
lægir á Akureyri á þessum árum?
„Jú, þeir voru það. Ég man að
fyrst eftir að ég fór að búa þá var
oft gestkvæmt hérna á heimilinu.
S
Eg var hrædd við berklana
og lét ævinlega sjóðandi
heitt vatn standa í boll-
unum sem fólkið hafði drukkið
úr. Ég var sjálf laus við berklana
en hrædd um krakkana ntína.
Það var ekkert grín að fá berkla á
þessunt tíma, Kristneshæli var
alveg fullt af sjúklingum. Ungt
fólk hrundi niður úr berklunum
og bæði systkini mannsins míns
dóu úr berklum. Fólk lifði stund-
um ekki nema í nokkra mánuði
ef það fékk berkla. Það var þó
eins og Hrísey losnaði alveg við
berklaveikina."
Anna Stefánsdóttir hefur
lifað langa ævi því hún
er fædd á nýársdag árið
1904. Barn að aldri varð hún fyrir
þeirri sáru reynslu að missa föður
sinn, en hann drukknaði rétt
undan landi þegar hrefnur
hvolfdu árabát sem hann réri á.
Fjölskyldan stóð í fjörunni og
horfði á slysið án þess að geta
komið til hjálpar. Á þessum
árum var ekki um annað að ræða
en fara í vist til vandamanna - ef
heppnin var með, þegar fyrir-
vinnan féll frá. Þjóðfélagsbreyt-
ingarnar sem kynslóð Önnu Stef-
ánsdóttur hefur lifað eru geysi-
legar, og í raun miklu meiri en
yngra fólk getur gert sér grein
fyrir.
- Hverjir voru foreldrar þínir?
„Faðir minn hét Stefán Guð-
mundsson og móðir mín hét
Guðný Jónsdóttir. Faðir minn
var ættaður ofan úr Kræklinga-
hlíð en Guðný, móðir mín, var
ættuð úr Keflavík í Fjörðum. Það
þarf að fara yfir fjallgarð til að
komast þangað, á Svínanes-
ströndina.
S
g fæddist á bænum Arnar-
nesi í Arnarneshreppi 1.
janúar 1904. Þegar ég var
átta ára drukknaði faðir minn. Þá
var ég sótt og farið með mig út í
Hrísey til föðursystur minnar,
Steinunnar Guðmundsdóttur og
mannsins hennar, Þorsteins Jör-
undssonar. Þorsteinn var uppeld-
issonur Hákarla-Jörundar, sem
var þekktur maður á sinni tíð.“
- Hvenær komstu fyrst til
Akureyrar?
„Ég var 21 árs gömul þegar ég
kom fyrst til Akureyrar og fór í
vist, sem kallað var. Ég ætla ekki
að nafngreina fólkið sem ég var
hjá en þetta var inni í Innbæ, rétt
fyrir neðan Nonnahúsið. Ég var
ráðin sem vetrarstúlka og átti að
hjálpa til innanhúss. Skólapiltar
úr Menntaskólanum og Gagn-
fræðaskólanum voru þarna í fæði
ásamt fleira fólki. Ég var þarna
heilan vetur."
- Eru þér einhver atvik minn-
isstæð frá dvöl þinni þarna?
„Já, það átti að hafa rjúpur í
jólamatinn og ég þurfti að plokka
þær. Húsbóndinn á heimilinu
smíðaði líkkistur og hafði til þess
sérstakt verkstæði. Ég var látin
plokka rjúpurnar inni á verkstæð-
inu, þar sem líkkisturnar stóðu.
Þarna voru geymdar þó nokkuð
margar tilsmíðaðar kistur. í hvert
sinn sem ég heyrði einhvern
skarkala hugsaði ég sem svo: Nú
er einhver að máta sig í kistuna
sína. Ég var alein og hálfhrædd
þarna í myrkrinu. Það kom líka
stundum fyrir að ég þurfti að
afhenda líkklæði þegar húsmóð-
irin var ekki heima en þá var ég
ekkert hrædd. Húsmóðirin á
heimilinu saumaði líkklæði."
- Hvernig var fæðið þarna á
heimilinu?
„Það var nóg til af öllu en
naumt skammtað. Ég var einu
sinni stödd þarna í húsinu þegar
skólapiltar úr Menntaskólanum
komu og báðu mig að gefa sér
einhvern mat því þeir væru svo
svangir. Þeir vissu að ég gat geng-
ið um geymslurnar hvenær sem
var. Ég sagði nei við þessari ósk
þeirra. Það var samt enginn
skortur á heimilinu, það var fullt
af mat þarna en allt sparað. Þó
voru þetta frændur húsmóðurinn-
ar á heimilinu.
arna borðuðu allir við
sama borð og það var það
lítið borið fram af mat að
piltarnir sáu að ef þeir borðuðu
lyst sína þá myndu þeir klára
þetta. Þeir máttu náttúrlega ekki
klára matinn frá hinu fólkinu.“
- Hvernig var jólahaldið á
þessum tíma?
„Það var skemmtilegt jólahald.
Náttúrlega langaði mann alltaf
heim til Hríseyjar um jólin en
það þýddi ekki að hugsa um það.
Það voru haldin kaffiboð um jól-
in og fólkið heimsótti hvert
annað.“
- Nú bjóstu rétt hjá kirkjunni
í Innbænum.
„Já, og ég þvoði og skúraði
kirkjuna allan veturinn með hús-
móður minni. Þetta var talsvert
verk því kirkjan var nokkuð stór
og varð að vera hrein. Séra Friðr-,
ik Rafnar var sóknarprestur þá
hérna á Akureyri. Þessi kirkja
hefði aldrei átt að fara, hún var
svo falleg. Hún var talin ónýt eft-
ir að Bretarnir höfðu verið í
henni á stríðsárunum. Bretarnir
voru líka í fleiri húsum hérna í
bænum, t.d. í Barnaskólanum.“
- Hvernig voru jólagjafirnar
hér áður?
„Það var nú ósköp lítið um
gjafir þá. Mamma sendi mér nú
ævinlega eitthvað svolítið, af sín-
um litlu peningum. Það var ekki
mikið um að fólk fengi föt eða
slíkt f jólagjöf, það þekktist eig-
inlega ekki. Mér finnst jólagjaf-
irnar vera komnar út í algerar
öfgar nú á tímum. Maður getur
svitnað af því að horfa á þessar
stóru jólagjafahrúgur um hver
jól. Náttúrlega á enginn að gefa
nema það sem hver og einn þarf
að nota og gefa bara litla en
skemmtilega gjöf. Krakkarnir
fengu bara kerti og spil hér áður
fyrr og voru ánægð með það.“
- Hvernig var lífið á kreppuár-
unum?
„Þá var ég nýgift. Ég giftist
Hallfreð Sigtryggssyni 15. apríl
árið 1933. Á þessum tíma var al-
gengt að fólk væri með kýr á Eyr-
inni og fáeinir voru líka með
kindur. Hallfreð, maðurinn
minn, slasaðist illa stuttu eftir að
við giftumst og varð að liggja
lengi á sjúkrahúsi í Reykjavík.
Við höfðum því nærri engar
tekjur. Þá var ég svo fátæk að ég
gat ekki keypt skó á drenginn
minn. Það var gömul kona sem
gaf mér fyrir skóm. Ég var búin
að gauka einhverju að henni
áður. Ég held að fólk sem upp-
lifði ekki þessa hluti viti ekki
hvað kreppa er. Núna geta allir
haft það gott ef þeir kunna að
fara með peninga. Fólk kvartar
svo mikið nú á dögum. Ef ein-
hver fær sér eitthvað nýtt þá
þurfa nágrannarnir að fá sér það
sama.“
- Finnst þér jólahaldið vera
misskilið?
„Já, jólahaldið er mest kring-
um gjafirnar. Það eru ekki allir
ánægðir með gjafirnar sem þeir
fá, fólki mislíkar jafnvel það sem
það fær og kann oft ekki að meta
það sem gott er. Unga fólkið er
miklu kröfuharðara en við
vorum. Mér finnst fólk hafa verið
meinlausara í gamla daga og
náttúrlega voru engin eiturlyf
þá.“
- Hvernig fannst þér að búa á
Akureyri?
„Það var auðvitað allt öðruvísi
en í Hrísey. Eftir að ég fór að
vera vetrarlangt á Akureyri
fannst mér ég vera svo innilokuð
þegar ég kom til Hríseyjar. Það
voru engar fastar ferðir til Akur-
eyrar á þessum tíma og maður
- Þú hefur verið 14 ára frosta-
veturinn mikla, 1918.
„Já, ég man vel eftir þeim
vetri. Það var þykkur ís allt í
kringum Hrísey svo það var hægt
að ganga í land bæði austan og
vestan við eyna. Það var hægt að
ganga alveg suður á Hjalteyri á
ísnum en ég man ekki hvað hann
náði langt, sjálfsagt alla leið inn á
Akureyri. Það hefur aldrei verið
eins mikið af hestum í Hrísey
eins og þennan vetur því þeir
gengu yfir á ísnum. Fólk ferðað-
ist um á sleðum sem hestar
drógu. Það var óskaplega kalt
þennan vetur og fólkið varð fljót-
lega kolalaust. Þá var farið á
sleðum og skógurinn við austan-
verðan fjörðinn höggvinn til eldi-
viðar.“
- Hvernig verður jólahaldið
hjá þér um þessi jól?
„Við erum oftast heima um
jólin og förum ekki mikið. Við
verðum með jólamat og svo höf-
um við smákökur. Ég steiki alltaf
laufabrauð fyrir jólin og það höf-
um við með hangikjötinu eins og
aðrir. Svo horfum við eitthvað á
sjónvarpið um hátíðina. Maður
fer nú ekki mikið þegar rnaður er
kominn á þennan aldur.“
g kvaddi Önnu og Halla
eftir að hafa þegið kaffi
og kökur í húsinu þar
sem þau hafa átt heima í rneira
en hálfa öld. Þau hafa frá mörgu
að segja því margt hafa þau upp-
lifað á langri ævi. í allsnægtum
nútímans er fólki hollt að líta til
baka og skoða aðstæðurnar eins
og þær voru fyrr á tímum, eða
eins og Anna sagði: „Þá var fólk-
ið ánægt ef það hafði að borða.“
EHB