Dagur - 26.11.1988, Page 5

26. nóvember 1988 - DAGUR - 5
sögubrot
„Blessuð sé Hstin,
liinu góði heimur Guðsw
- sögubrot af Huldu og skáldskap hennar
Skáldkonan Hulda hét réttu nafni Unnur
Benediktsdóttir. Hún var fædd á Auðn-
um í Laxárdal í Suður-Þingeyjarsýslu
þann 6. ágúst 1881. Foreldrar hennar
voru heiðurshjónin Benedikt Jónsson,
sem gjarnan var kenndur við bæinn og nefndur
Benedikt á Auðnum, og Guðný. Halldórsdóttir.
Hulda er í Sögubroti í dag, en í upphafi skulum við
kynnast foreldrum hennar nánar.
Hin unga skáldkona
fær hlýjar móttökur
Hulda (Unnur Bencdiktsdóttir Bjarklind) fékk lilvjur móttökur þegar hún
læddi Ijóðum sinuni að hjarta þjóðarinnar.
Benedikt var sonur Jóns Jóa-
kimssonar óðalsbónda á Þverá í
Laxárdal og konu hans Herdísar
Ásmundsdóttur frá Stóruvöllum í
Bárðardal. Þverárheimilið var
þekkt fyrir regluscmi og híbýla-
prýði og dvöldu eriendir ferða-
menn þar löngum. Benedikt
lærði þannig að tala og rita erlend
mál, en Jón lét kenna honum og
systkinum hans dönsku. Þýsku,
ensku og frönsku lærði Benedikt
að mestu af sjálfsdáðum og hann
hafði tök á því að eyða fé og tíma
í bókakaup og nám.
Guðný móðir Huldu ólst fyrst
upp hjá föðursystur sinni á Húsa-
vík, en síðar hjá afa sínum, séra
Jóni Jónssyni á Grenjaðarstað,
en hann var fræðimaður mikill.
Hún var námshneigð og fékk að
læra tungumál og fleira sem
sjaldgæft var þegar stúlkur áttu í
hlut.
Þingeysk lista-
og menningarvakning
Benedikt og Guðný kynntust á
unga aldri, enda mikill samgang-
ur milli Þverár og Grenjaðar-
staðar, helstu menningarsetra í
sýslunni. Þau reistu bú að Auðn-
um, næsta bæ við Þverá, og eign-
uðust fimm dætur. Hulda er næst
yngst af þeim. Skáldgáfan var rík
í ættinni og ólust stúlkurnar upp
við góðan bókakost og þær fengu
að læra allt sem kostur var á. Í
þingeysku ljóðasafni sem gefið
var út 1940 eiga tvær systur
Huldu, Aðalbjörg og Bergljót,
fögur kvæði.
Benedikt á Auðnum gekkst
fyrir stofnun Sýslubókasafns
Þingeyinga ásamt öðrum merkis-
manni, Pétri Jónssyni á Gaut-
löndum, sem síðar varð ráð-
herra. Benedikt gegndi starfi
bókavarðar af óbilandi elju allt til
dauðadags, en framan af var
bókasafnið geymt að Auðnum.
Undanfari Sýslubókasafnsins var
lestrarfélag sem stofnað var að
frumkvæði Benedikts, en félagið
stóð fyrir bókakaupum og
vörslu, og þetta starf varð til þess
að Þingeyingar þóttu skara fram
úr hvað menntun og menningu
varðaði á seinni hluta nítjándu
aldar, er raunsæisstefnan nam
land.
Þessi vakning vakti mikla
athygli, enda voru þarna saman
komnir miklir gáfumenn og má
nefna auk Benedikts og Péturs
skáldið Þorgils gjallanda, Jakob
Hálfdánarson, er tók þátt í stofn-
un fyrsta kaupfélags á íslandi,
Magnús Þórarinsson, sem fyrstur
manna sigldi til að læra ullariðn-
að, Steinþór Björnsson, fyrsta
lærða brúarsmið landsins,
Kristján Jónsson Fjallaskáld,
Arngrím Gíslason málara,
Sigurð Jónsson á Ystafelli og
Árna prófast á Skútustöðum.
Hulda naut einnig ágætrar
menntunar utan foreldrahúsa, en
um tvítugt fór hún að heiman til
náms, fyrst til Akureyrar, síðan
Reykjavíkur. Um þetta leyti birt-
ust „Þrjú smákvæði“ eftir hana í
kvennablaðinu Framsókn. Þótt
ekki séu kvæðin stórbrotin kem-
ur fegurðin berlega í ljós og þýð-
legt tungutak skáldkonunnar.
Sem dæmi má nefna fyrstu vísur
kvæðisins „Þar uni eg bezt“, en
þar er víða skáldlega til orða
tekið:
Bezt cg uni allar stundir
- yndi fann eg hvergi meira -
þar, sem grænum gróðraörmum
grasið vefur hlíðargeira.
Par, sem háir hamradrangar
horfa þöglir fram í dalinn;
þar, sem lindin Ijúfa niðar
lágt í svölum skugga falin.
Eftir prentun þessara fyrstu
kvæða fór Hulda að birta ljóð í
dagblöðum, einkum Ingólfi í
Reykjavík. Þegar kvæði hennar
höfðu birst um nokkurt skeið orti
stórskáldið Einar Benediktsson
fallegt kvæði til hennar, sem birt-
ist undir dulnefninu „Ármann“.
Þar er að finna glöggan skilning á
list og lífsviðhorfi huldukonunn-
ar:
Pú gleðst eins og hjartað sjálft þér
segir,
og syngur með náttúrubarnsins
rödd,
þú vilt að þig leiði listanna vegir
til Ijóssins áttar - til þess ertu
kvödd.■
Þulurnar snertu
þjóðarsálina
Ljóð Huldu féllu í frjósaman
jarðveg, en Einar víkur í loka-
erindinu að þeirri spurningu hver
dyljist á bak við Huldu-nafnið,
en almenningur fékk enga vitn-
eskju um það fyrr en Þorsteinn
Erlingsson Ijóstraði því upp í
„Huldupistli" sínum í Þjóðviljan-
um 1905. Þorsteinn ritar þar af
djúpum skilningi um kvæöi henn-
ar og skáldskap almennt og er
þetta það áhrifaríkasta sem um
Huldu hcfur vcrið skrifað.
Þorsteini verður tíðrætt um
þulur skáldkonunnar í pistli
sínum, enda snertu þær strengi
þjóðarsálarinnar og Hulda varð
skjótt eftirlætisbarn Ijóðelskandi
karla og kvenna. Ein fallegasta
þula Huldu er „Ljáðu mér
vængi“:
Grágæsamóðir!
Ijáðu mér vængi,
svo ég geti svifið
suður um höf.
Bliknuð hallast blóm í gröf,
byrgja Ijósið skugga tröf;
ein eg hlýt að eiga töf
eftir á köldum ströndum,
ein eg stend á auðum sumarströndum.
Langt í burt eg líða vil,
Ija mér samfylgd þína!
Enga vængi á eg til,
utan löngun mina,
utan þrá og æskulöngun mína.
Lofmér við þitt létta fley
lítið far að binda;
brimhvít höfeg óttast ei
eða stóra vinda.
Okkar bíður blómleg ey,
bak við sund og tinda,
bak við sæ og silfurhvíta tinda.
Eftir mér hún ekki beið, -
yzt við drangann háa
sá eg hvar hún leið og leið
langt í geiminn bláa,
langt ígeiminn vegalausa, bláa.
„Það eru yndisómarnir úr þul-
um okkar og þjóðkveðskap, þeir,
sem allra sætast hafa bergmálað í
innstu og viðkvæmustu hjarta-
strengjum okkar allra, sem höf-
um elskað þá, og þó man ég
hvergi eftir að ég hafi heyrt þá
svo hreina sem hér og lausa við
alla truflandi aukahljóma úr
ósamræmi daglegs lífs,“ segir
Þorsteinn.
Ritstörf í hjáverkum
Ritstörf Huldu eru unnin í hjá-
verkum frá húsmóðurstöðunni.
Síðla ársins 1905 giftist hún Sig-
urði Sigfússyni Bjarklind frá
Halldórsstöðum í Reykjadal, og
áttu þau lengst af heima á Húsa-
vík. Sigurður var framkvæmda-
stjóri Kaupfélags Þingeyinga, en
þau fluttust síðar til Reykjavík-
ur. Hulda og Sigurður eignuðust
tvo syni og eina dóttur.
Hulda var afkastamikill rithöf-
undur þótt ekki gæti hún helgað
sig þeim störfum og þrátt fyrir að
hún ætti stundum við vanheilsu
að stríða. Auk ljóðasafna samdi
hún smásögur, ævintýri, greinar
og langa skáldsögu. Verk hennar
eru fjölbreytt og hún lagði svo
sannarlega sitt af mörkum til
bókmenntasögu þjóðarinnar.
í ritdómum um verk Huldu
kemur greinilega fram að menn
hrífast af fegurð og hreinleika
Ijóðanna og segir Matthías Joch-
umsson m.a. í Norðra 1909: „Er
það minn dómur, að falskir tónar
finnist færri í Ijóðum Huldu, en í
kveðskap nokkurra annarra
skálda hér á landi, síðan Jónas
Hallgi ímsson leið. Tónblærinn er
og víða hans, og þó engin
stæling. og hjartalagið sviplíkt -
með minni hrifni þó og afli. en
meiri innileik, auðlegð og næm-
leik kvenhörpunnar, sem ómar í
heimahögum sínum og fjarri
skarkala lífsíns.“
Hulda haslaði sér líka völl í
óbundnu rnáli og fór hún mynd-
arlega af stað með smásögum sín-
um í „Æskuástum I". Stórvirki
hennar er skáldsagan „Dalafólk"
og kom hún út í tveimur bindum.
Hið fyrra tæpar 400 blaðsíður og
hið seinna um 350 bls. Hulda lýs-
ir dalafólkinu, íslensku sveitalífi
og menningu frá því á seinni
hluta 19. aldar og langt fram eftir
20. öldinni.
„Blessuö sé listin“
í þessu Sögubroti hef ég stuðst
við bókina „Hjá sól og bil", en
þar er að finna sjö þælti ásamt
formála eftir Dr. Richard Beck. í
þáttum Huldu er að finna helstu
höfundareinkenni hennar. Lítið
á þessa náttúrulýsingu:
„Kvöldsólin skín á grænt þakið
og hvítar burstirnar á prestssetr-
inu. Gulvíðirunnarnir í garöinum
standa gljábrúnir og reiðubúnir
að springa út eftir næstu skúr.
Lambagrasið angar úti í mónurn
og spóinn vellur. Hundarnir sofa
sætt í skininu vestan undir viöar-
kestinum á bæjarhólnum. Gegn-
um svefninn berst þeirn dimmt
hljóð, sem færist nær og nær.“
(Gaukurinn spáir, hls. 103).
í þessari lýsingu eru litir, ang-
an og hljóð. Hið sígilda einkenni
náttúrunnar. Fegurðin, hrein-
leikinn, sakleysið er alltaf til
staðar hjá Huldu:
„Því að hún vildi mér ekkert
illt - það er ég viss um. Og ekki
sveik hún unnusta sinn.“
(Drífa, bls. 67).
Og hve farsæl var Hulda ekki
að alast upp við svo ríkan menn-
ingarlegan aðbúnað sem raun ber
vitni:
„Blessuð sé listin, hinn góði
heimur Guðs. Blessaðir þessir
unaðslegu tónar úr ríki allrar
fegurðar. Blessuð sértu, himn-
eska, blæjum sveipta Bil, mána-
dís. (Frjáls, bls. 120).
Frásögn Huldu er einstaklega
ljóðræn, stundum eins og prósi:
„í kvöld kemur hann. Eg hefi
klætt mig í kjól, sem er léttur eins
og sumarský. Og látið verndar-
gripinn minn um hálsinn, dálítið
gullmen með hárlokki af barni
innan í - hið eina, sem ég á til
minja um horfinn engil. Þegar ég
hefi það um hálsinn má sólin
skína og skúrir dynja. Ég brenni
mig varla né skaða.“
(Almar Brá, bls. 127).
Auðvitað bregður fyrir döpr-
urn myndum, erfiðleikar steðja
að, hið illa krælir á sér, en vonin
er vopn Huldu:
„Og yfir öllu ljómar stjarna
vonarinnar, sem aldrei
slokknar." (1 sálförum, bls. 263).
SS
(Heimild: Hulda - Hjá sól og bil, Akur-
eyri, MCMXLI)
Hulda orti um fegurð landsins og ekki síður fegurð sálarinnar.