Dagur - 29.11.1988, Síða 4

4 - ÖAGÚR - 2á; nóvember 1988
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 800 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 70 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 530 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON
(Sauöárkróki vs. 95-5960), EGILL H. BRAGASON,
FRlMANN HILMARSSON (Blönduósi vs. 95-4070),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjavfk vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
MARGRÉT ÞÓRA ÞÓRSDÓTTIR, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
UÓSMYNDARAR: GUÐMUNDUR HRAFN BRYNJARSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
í tilefiii
alnæmisviku
Á miðvikudaginn hófst sérstök alnæmisvika hér
á landi, en fyrsti alheimsdagurinn um alnæmi
verður haldinn fimmtudaginn 1. desember n.k.
Læknavísindin standa enn ráðþrota gagnvart
þessum ógurlega sjúkdómi og það hefur sýnt
sig að það eina sem dugar til að draga úr
útbreiðslu hans er markviss fræðsla um smit-
leiðir og smithættu.
Tilefni fræðsluvikunnar og alheimsdagsins
um alnæmi er sannarlega ærið. Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin hefur skráð 120 þúsund ein-
staklinga með alnæmi á lokastigi í meira en 140
þjóðlöndum. Sjúkdómurinn þekkir engin landa-
mæri og þessi fjöldi er því miður aðeins lítill
hluti þeirra sem sýktir eru. Ekki er talið ólíklegt
að fjöldi þeirra sé þegar á bilinu 5-10 milljónir
einstaklinga. Alnæmi er því svo sannarlega
alheimsvandamál, sem öllu mannkyni stendur
alvarleg ógn af, eins og segir í upphafi ályktunar
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar vegna
alheimsdagsins um þennan skæða sjúkdóm.
Hér á landi hafa 45 íslendingar greinst með
alnæmi og er talið víst að mun fleiri séu smitaðir
án þess að vita af því. Af þessum 45 einstakling-
um hafa 7 greinst með sjúkdóminn á lokastigi
og eru fjórir þeirra látnir. Sú óskhyggja, að sjúk-
dómurinn næði ekki að festa rætur hér á landi,
hefur því miður ekki ræst.
í ávarpi sínu, vegna fræðsluvikunnar, sagði
Guðmundur Bjarnason heilbrigðisráðherra m.a.,
að heilbrigðisyfirvöld hygðust herða baráttuna
gegn alnæmi og leita samstarfs við sem flesta í
þeirri baráttu. Síðan sagði heilbrigðisráðherra:
„Áfram verður byggt á sama grunni: Að auka
þekkingu og skilning almennings á eðli alnæm-
is, til þess að einstaklingurinn sjálfur hafi for-
sendur til að meta þá áhættu sem hann eða hún
tekur og þekki aðferðir til að halda þeirri áhættu
í lágmarki. Það er enn sem komið er eina vörnin
í baráttunni við þennan ólæknandi sjúkdóm. “
Það er staðreynd að fáfræði almennings um
eðli sjúkdómsins og smitleiðir er helsti fárvegur
hans um allan heim. í spá Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar kemur fram að innan þriggja til
fjögurra ára muni líklega greinast hér á landi 20-
30 alnæmistilfelli á lokastigi árlega. Það er í
valdi okkar sjálfra að koma í veg fyrir að þessi
ógnvænlega spá gangi eftir. Dagur skorar á
landsmenn að kynna sér eðli og smitleiðir sjúk-
dómsins vandlega og gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að halda þessum ógnvaldi í skefjum.
BB.
Kristófer Árnason er fæddur
og uppalinn á Kringlu í Torfa-
lækjarhreppi en fluttist ungur
til Skagastrandar. Hann réri á
trillum frá Skagaströnd í mörg
ár, fór suður með sjó á vertíð
og sumrin 1941 og 1943 var
hann á síldveiðum fyrir Norð-
urlandi. Nú er Kristófer löngu
hættur allri sjósókn, enda
kominn af unglingsárunum.
Hann er fluttur til Blönduóss
og starfar sem matsmaður hjá
rækjuvinnslunni Særún hf. á
Blönduósi. Hann er kvæntur
Jónínu Pálsdóttur frá Skaga-
strönd.
Blaðamaður Dags spjallaði við
Kristófer til að fræðast um iífið á
síldinni í gamla daga þegar engin
kraftblökk var til. Karlarnir urðu
að róa nótabátunum þegar kast-
að var á torfurnar og siglingatæki
í skipunum voru ekki önnur en
kompás.
„Eg fór fyrst á síld sumarið
1941 og var þá á Olav frá Akur-
eyri. Pað var 75 tonna stálbátur
með gufuvél. Alveg svínhlaðinn
tók hann 730 mál af síld. Með því
að keyra þennan bát á öllu
útopnuðu gekk hann eitthvað um
7 mílur,“ sagði Kristófer.
- Hvar voru þið á veiðum
þetta sumar?
„Skipstjórinn var með þá
áráttu að vilja helst aldrei fara
vestur fyrir Skaga. Það var
Grímseyjarsundið sem við vorum
á og svona austur undir Langa-
nes, það voru hans slóðir. Þeir
höfðu sínar venjur þessir karlar
því þegar ég var svo á Síldinni frá
Hafnarfirði sumarið 1943 þá vildi
skipstjórinn þar helst ekki fara
austur fyrir Skaga. Það voru þrír
bátar þá sem var farið að upp-
nefna og kalla þrílembingana.
Pað var Síldin, Ríkharð frá ísa-
firði, kom nýr þá um vorið, og
Jökull frá Vestmannaeyjum.
Þessir bátar fóru helst aldrei úr
Húnaflóanum allt sumarið. Þá
fengum við á tveimur mánuðum
19800 mál eftir einn túr fyrir aust-
an Skaga en allt hitt hérna úr
flóanum. Þetta gerði 8300 krónur
í lilut og þótti þá mikill pening-
ur.“
- Hvernig var farið að því að
kasta nótinni úr nótabátunum?
„Það voru tveir nótabátar sem
voru bundnir saman og það var
reynt að kasta á móti síldartorf-
unni. Þegar stutt var orðið eftir
argaði karlinn: „Sundur með
þá.“ Bátarnir voru þá leystir í
sundur og ræðararnir sem voru
við innra borðið fóru þá að róa
líka. Bátarnir mættust svo fyrir
aftan torfuna og þá var búið að
loka hana af og þá fóru menn að
snurpa á höndum eins og hægt
var. Svo var handspilið sett á
þetta þangað til að hringarnir
komu upp. Þegar þeir voru
komnir var veifað til þeirra sem
voru um borð í skipinu. Þá var
skipinu lagt að nótabátunum og
menn hjálpuðust að við að festa
nótina við skipið. Svo var bara
þrengt að og síldin háfuð um
borð. Þegar ég var á Olav urðum
við að landa allri síldinni á
höndum. Það var gert þannig að
henni var mokað með göfflum
upp í mál og úr þeim var henni
sturtað í vagna sem keyrðir voru
upp í þrærnar.
Það voru komnir löndunar-
kranar 1943, stór krani og annar
minni og þá var oft kappstím í
land til að ná stóra krananum á
Djúpuvík.
Það sumar áttum við að landa
á Djúpuvík eða á Dagverðareyri
en við komum bara einu sinni inn
I á Dagverðareyri en lönduðum í
I öll hin skiptin á Djúpuvík.
Aftur var það þannig þegar ég
var á Olav, 1941 þá áttum við að
landa á Siglufirði eða á Raufar-
höfn en lönduðum þá dálitlu
magni í salt inni á Akureyri og
eitthvað fór líka í salt á Siglu-
firði. “
- Hvað voru margir menn á
þessum skipum?
„Það voru sjö í hverjum nóta-
bát, sex sem réru og svo stýri-
maðurinn og um borð í skipunum
voru ýmist þrír eða fjórir menn.
Þegar við fengum þessi 19800 mál
sumarið sem ég var á Síldinni þá
var alltaf frekar rólegt að gera,
við fengum þennan afla jafnt og
þétt allt sumarið og það var svo
samtaka mannskapur um borð og
sérlega góðir yfirmenn. Þetta var
eins og samstæð fjölskylda. Tæk-
in góð eftir því sem þá gerðist
þannig að við búmmuðum eigin-
lega aldrei. Fram undir þetta átti
ég bók sem ég hafði skrifað í allar
landanir en ég hef tapað henni.
Við fengum svo mikið af við-
ráðanlegum köstum hér í flóan-
um, svona 400 mál, og þá tók
ekki langa stund að afgreiða þau
um borð.
Þessar nætur voru ekki nema
33 faðma djúpar og 180 faðmar á
lengd. Lengdin þá hefur verið
svipuð og dýptin er á þeim nú.
Skipstjórinn á Síldinni hét Krist-
ens Sigurðsson og var kallaður
Dúlli. Það var eins og honum
brygðist aldrei að finna síld. Við
fórum einu sinni út undir Gríms-
ey vegna þess að það hafði engin
síld þá komið hér upp í flóanum í
tvo daga. Hann færði sig aldrei
fyrir einn dag. Þá var haugasjór
við Grímseyna og bátunum sem
þar voru gekk illa.
Við köstuðum tvisvar og feng-
um lítið og þá sagði kallinn, hér
verð ég ekki lengur. Hann setti á
fulla ferð inn á Skagafjörð en þar
var þá svartur sjór af síld og við
fyllum í tveimur köstum og það
var ekkert skip nálægt.“
- Var ekki vont að hemja nóta-
bátana í kviku?
„Það var með okkur gamall
maður sem var kallaður Steini í
Brandsbæ. Hann var alveg snill-
ingur, einn með alskemmtileg-
ustu mönnum. Mér fannst fyrst
þegar ég sá hann að þar væri
kominn einn af ljótustu mönnum
sem ég hefði séð en það var fljótt
að fara af. Mér fannst hann fal-
legur eftir stuttan tíma því hann
var svo skemmtilegur. Hann
sagði mér að í þeim veðrum sem
við værum að í dag eftir dag hefði
verið farið í var fyrst þegar hann
var að byrja í þessu.
Það var mjög eftirsótt að kom-
ast á síld á þessum árum og við
sem vorum frá plássum þar sem
ekki voru gerð skip út á síld kom-
umst ekki í pláss nema fyrir
heppni, kunningsskap eða ein-
hverja klíku.“
- Voru ekki tundurdufl um
allan sjó á stríðsárunum?
„Jú það var mikið af þeim en
ég held að menn hafi vanist þeim
og ekki verið neitt sérlega hrædd-
ir við þau. Ég man að það var
færeyskur dallur inni á Skaga-
strönd eitt sinn þegar tilkynnt var
um tundurdufl á siglingarleið fyr-
ir Horn. „Ef það er bara eitt dufl
þar núna þá er það óvenju lítið,"
sagði færeyski skipstjórinn þegar
hann heyrði tilkynninguna.
Menn voru orðnir samdauna
þessu.“ fh
Spjallað við Kristófer Árnason, fyrrum sjómann á Skagaströnd:
A sfldinni 1941 og 1943
- ef aðeins eitt tundurdufl er nú á siglingarleið fyrir Horn
þá er það óvenju lítið