Dagur - 15.12.1988, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - 15. desember 1988
Kirkjuleg menningarmU
- rætt við sr. Árna Sigurðsson um framtíð Hólastaðar og frumvarp um breytingai
Á 19. kirkjuþinginu sem haldið var fyrr í vetur
flutti séra Árni Sigurðsson tillögu til
þingsályktunar um kirkjulega
menningarmiðstöð á Hólum í Hjaltadal. Sr.
Árni hefur um langt árabil verið áhugasamur
um endurreisn Hólastaðar. Hefur hann unnið
að því máli innan Hólafélagsins, á
kirkjuþingum og á annan hátt í ræðu og riti
reynt að vekja áhuga stjórnvalda og
kirkjuyfirvalda fyrir uppbyggingu
menningarmiðstöðvar að Hólum sem væri í
eigu þjóðkirkjunnar.
„Ég tel versnandi aðstæður í landsbyggðarmálum eigi gefa tilefni til fækkun-
ar starfsmanna hins opinbera úti á landsbyggðinni. Kirkjan má ekki veikja
aðstöðu sína í sveitunum frá því sem nú er.“ - Séra Arni Sigurðsson á
Blönduósi.
Blaðamaður hitti Sr. Árna að
máli fyrir skömmu og ræddi við
hann um hugmyndir hans að
frekari starfsemi á Hólum. Auk
þess var komið inn á umræðuna
um frumvarp til laga um breyt-
ingu á skipan prestakalla og próf-
astsdæma, en Árni er ekki sam-
mála þeirri breytingu sem þar er
boðuð. Undirritaði hann, ásamt
þeim Halldóri Finnssyni, Jóni
Guðmundssyni og Sigurjóni Ein-
arssyni, athugasemdir til kirkju-
þings vegna þessa lagafrumvarps
og verða því máli gerð nánari skil
hér.
Sr. Árni sagði í upphafi að
mikill og almennur áhugi.væri
meðal fólks víða á Norðurlandi
fyrir uppbyggingu Hólastaðar
sem kirkjulegrar menningarmið-
stöðvar. Benda mætti á að þrátt
fyrir uppbyggingu á Hólum í
þessa veru þá muni Langamýri
gegna vaxandi hlutverki í fram-
tíðinni sem dvalar- og orlofsstað-
ur fyrir aldraða, en fjöldi þeirra
mun sem kunnugt er vaxa stór-
lega á næstu árum og áratugum.
Starfsemin á Hólum og Löngu-
mýri myndi því alls ekki skarast
heldur vera sitt á hvoru sviðinu.
Menningarmiðstöð á Hólum
hefði margþættan tilgang
- En hvernig er tillagan um upp-
byggingu Hóla?
„Tillagan um menningarmið-
stöð á Hólum er byggð á nefnd-
aráliti sem á sínum tíma var sent
biskupi íslands og kirkjuþingi til
umsagnar. í nefndarálitinu kom
fram að margir möguleikar eru til
uppbyggingar starfsemi á Hólum
í anda kirkjunnar, og eru þeir
möguleikar sem hér verða nefnd-
ir aðeins tillögur.
í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að
á Hólum verði komið á fót
kirkjulegri menningarmiðstöð
eða evangelískri akademíu, er
vinni í kirkjulegum og þjóðlegum
anda. Reynt verði að ná til sem
flestra þjóðfélagshópa án tillits til
stjórnmálaskoðana, kirkjudeilda
eða kynþátta.
í öðru lagi er gerð tillaga um
að menningarmiðstöðin á Hólum
verði þing- og námsstaður í bein-
um tengslum við þjóðkirkjuna.
Starfið verði í anda umburðar-
lyndis og kristilegrar ábyrgðar,
sem verði hornsteinar þess.
í þriðja lagi segir að starfsemin
fari fram í stofnun sem reist verði
á vegum þjóðkirkjunnar og kost-
uð af ldrkjunni, ríkisframlögum,
þátttökugjöldum og frjálsum
framlögum. Stofnunin verði und-
ir beinni yfirstjórn þjóðkirkjunn-
ar og sérstakrar nefndar, skipaðri
fulltrúum frá Kirkjuráði, Presta-
félagi hins forna Hólastiftis,
Hólafélaginu, Fjórðungssam-
bandi Norðlendinga og sóknar-
prestinum á Hólum. Fram-
kvæmdastjóri stofnunarinnar
skal nefndur skólameistari og fari
hann með yfirumsjón og allan
daglegan rekstur starfseminnar.
Varðandi aðrar hliðar á starf-
seminni er þess getið að hlutverk
menningarmiðstöðvarinnar sé að
stuðla að gagnkvæmum skilningi
milli hinna ýmsu þjóðfélagshópa
með því að gefa þeim tækifæri
til að hittast og kynnast við
skoðanaskipti og starf. Til að
framkvæma þetta áform skuli
menningarmiðstöðin beita sér
fyrir þinghaldi um ýmis mál,
umræðum og námskeiðum í
tengslum við skóla, stéttarfélög,
æskulýðshópa, félög aldraðra og
innlenda sem erlenda ferðahópa.
Endurreisn Hóla
sem andlegrar iniðstöðvar
í Hólastifti
Stofnunin vinni einnig að eflingu
íslenskra fræða og þjóðræknis-
kenndar, náttúruskoðun, nor-
rænum samskiptum og kristilegu
uppeldi æskunnar. Þá skal stofn-
unin stuðla að listastarfsemi með
fyrirlestrum um listgreinar,
myndlistarsýningum og hljóm-
leikum.
Lögð skal áhersla á að á Hól-
um geti orðið aðalfundarstaður
presta sem þjóna innan hins
forna Hólastiftis, svo og aðstaða
til annarra fundahalda og sam-
veru presta og leikmanna er
starfa á vegum kirkjunnar. Stofn-
unin skal vinna að stefnumálum
Hólafélagsins þannig að endur-
reisn biskupsstólsins að Hólum
renni stoðum undir Hólastað sem
kirkjulega og andlega miðstöð
Norðurlands á nýjan leik.
Að lokum er bent á að stofn-
unin skuli gefa hinum ýmsu þjóð-
félagshópum kost á ódýrri dvöl á
staðnum. Hún sé starfrækt allt
árið og gefa skuli út starfsskrá
hvers árs fyrir sig, í grófum drátt-
um a.m.k. Stofnunin vinni í anda
lýðræðis og leggi áherslu á frelsi
einstaklingsins og andlegt frelsi.
Undir nefndarálit þetta rituðu
þeir Árni Sigurðsson, Gunnar
Gíslason og Jóhann Salberg
Guðmundsson.“
- Geta menningarmiðstöð og
bændaskóli farið saman?
„Hólar í Hjaltadal eru fornt
menningar- og menntasetur. Þar
var m.a. fyrsti tónskóli þjóðar-
innar settur á stofn, þegar á
fyrstu tímum biskupsstólsins.
Árið 1882 var bændaskóla komið
á stofn á Hólum og hefur skólinn
starfað óslitið síðan, í meira en
heila öld. Þótt skólinn væri ekki
helgaður kirkju eða kristni þá
varð hann í mörgu til þess að
halda uppi veg og virðingu stað-
arins. Hólar féllu því aldrei í
sömu lægð og Skálholtsstaður á
sama tíma.
Eins og kunnugt er keypti
Skagafjarðarsýsla Hóla árið
1881. Ari síðar var bændaskólinn
stofnaður. Tel ég því að nýtt
endurreisnartímabil hefjist í sögu
staðarins við þessa atburði. Árið
1802 höfðu skólinn og kirkju-
stóllinn verið lagðir niður og aliar
eignir staðarins seldar, svo og
Hólastaður sjálfur. Með tilkomu
bændaskólans öðlaðist Hólastað-
ur nýjan sess í vitund Norðlend-
inga og hefur blómlegt skólastarf
viðhaldið reisn hans þannig að
hann féll ekki í sömu niðurlæg-
ingu og Skálholt.
Árið 1972 var gerð, fyrir frum-
kvæði Hólafélagsins, „Greinar-
gerð með lauslegri tillögu að
skipulagi,“ ásamt uppdrætti af
staðnum, á vegum skipulags-
stjóra ríkisins. Þar var lögð
áhersla á að ganga endanlega frá
skiptingu staðarins milli bænda-
skólans og kirkjulegrar starfsemi
áður en hafist yrði handa um
uppbyggingu stofnana á staðn-
um.
Með stofnun Hólafélagsins var
ákveðið að ræða nánar og kanna
möguleika á stofnun skóla á Hól-
um í anda norrænu lýðháskól-
anna. í lögum félagsins segir að
það skuli beita sér fyrir samtök-
um meðal þjóðarinnar um efl-
ingu Hólastaðar á sem víðtækast-
an hátt. Höfuðáherslu skuli
leggja á endurreisn biskupsstóls-
ins á Hólum og eflingu staðarins
sem skólaseturs. Við hlið bænda-
skólans rísi nýjar menntastofnan-
„Hugmyndin um menningarmiðstöð i
hér á landi, í tilefni af 1000 ára afma
ir sem hæfi þessu forna mennta-
setri. Að því skal stefnt að Hólar
verði í framtíðinni andleg aflstöð
og miðstöð kirkjulegrar starfsemi
í Hólastifti.
Auðvelt að reisa menn-
ingarmiðstöð á Hólum
Það skal tekið fram að hugmynd-
in um lýðháskóla, sem hér er
hreyft, er ekki lengur beinlínis á
dagskrá heldur hefur hún verið
útfærð frekar, þannig að reiknað
er með starfsemi menningarmið-
stöðvar á Hólum, t.d. með því
skipulagi sem lýst var hér að
framan.“
- Hver er reynslan af menn-
ingarmiðstöðvum annars staðar í
heiminum?
„Margar nágrannaþjóðir okkar
hafa öðlast mikla reynslu af
kirkjulegum menningarmið-
stöðvum. Auðvelt ætti að vera að
koma slíkri stofnun á fót á Hól-
um með tiltölulega litlum breyt-
ingum. Þess má geta í því sam-
bandi að í Skálholti hefur verið
gengist fyrir ráðstefnum og þing-
um með mjög góðum árangri allt
frá árinu 1981 og er þar nú vax-
andi menningarstarfsemi á veg-
um kirkjunnar.
Menningarmiðstöðvar eru víða
um lönd reknar í sambandi við
mótmælendakirkjur. Stofnanir
þessar hafa á að skipa góðu og
fjölhæfu starfsliði en umfang
starfsins fer eftir efnahag þeirra
og stærð. Þekkt dæmi eru um
slíkar stofnanir í Noregi, Svíþjóð
og Bretlandi. Þá eru margar sam-
bærilegar stofnanir starfræktar í
Hollandi, Belgíu, Danmörku,
Finnlandi, Austurríki og víðar. í
Bandaríkjunum eru starfrækt
kirkjuleg menningar„athvörf“
fyrir ungt fólk en flestar eru
stofnanir þessar án efa í Vestur-
Þýskalandi og þar eiga þær sér
lengsta sögu.
Menningarmiðstöðvar þýsku
mótmælendakirkjunnar eru fyrir-
mynd annarra sambærilegra
Hólar féllu aldrei í sömu niðurlægingu og Skálholt á síðari hluta 19. aldar og fyrstu áratugum þeirrar 20., fyrst og
fremst vegna bændaskólans sem tók til starfa árið 1882.