Dagur - 18.09.1990, Page 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 18. september 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (iþróttir),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavik vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Vaxandi Ijárhags-
erfiðleikar ungs fólks
„Fólk í nútímasamfélagi gerir miklar kröfur til verald-
legra gæða og hikar ekki við að taka margvíslegar skuld-
bindingar á sig í þeim efnum. Langt umfram það sem því
er kleift að standa undir. Þegar ljóst verður út í hvað það
er komið og engin önnur leið út úr vandanum en láta allt
af hendi sem það hefur verið að reyna að eignast og
byrja upp á nýtt, fyllist það kergju og ásökunarhvöt."
Þannig komst Pétur Þórarinsson, prestur í Glerárhverfi á
Akureyri að orði í viðtali í Degi um síðustu helgi. í viðtal-
inu ræddi hann meðal annars um mannlega erfiðleika,
sem hann hefur kynnst í starfi sínu og segir að vandamál
sem skapast af fjárhagslegum erfiðleikum ungs fólks fari
vaxandi. Fjárhagslegt skipbrot leiðir einnig oft af sér að
framtíðarheimurinn hrynur. Ásökunarhvötin beinist að
manns nánustu. Sambönd sem stofnað var til á grund-
velli ástar og hamingju verða að víti. Særðir einstakling-
ar sitja eftir með innilokaðar hugsanir. Við slíkar aðstæð-
ur þarf sterkt sálarlíf til að hefja lífsbaráttuna að nýju.
Ungt fólk, sem er að stofna heimili og taka sín fyrstu
skref í lífinu sem sjálfstæðir og ábyrgir einstaklingar,
gerir oft miklar kröfur. Þetta fólk er í mörgum tilfellum
afkomendur þeirrar kynslóðar sem stóð í sömu sporum á
verðbólguárunum. Það er afkomendur fólks sem gat
byggt og búið nánast allt í einu. Verðbólgan sá um að
greiða af óverðtryggðum skuldum. Unga fólkið í dag er
fætt inn í þann heim að nánast allt eigi að vera til. Það
þekkir ekki annað frá heimili foreldra sinna. Af þeim
ástæðum er ekki óeðlilegt að það vilji taka þægindi
bernskuheimila með sér á nýjar slóðir. Kaupa sér alla
hluti, helst á fyrsta degi. Það á erfitt með að skilja hvern-
ig foreldrarnir fóru að. Að pabbi og mamma hafi aðeins
verið svo heppin að vera ung á verðbólgutímum.
Við eigum ekki að gráta verðbólguna. Sá stöðugleiki
sem nú er fundinn í íslensku efnahagslífi er fagnaðar-
efni. Hins vegar tekur það nokkurn tíma að læra að lifa
við þau skilyrði sem hann skapar. Ungu fólki í dag hefur
ekki tekist það að öllu leyti. Ungt fólk í dag skortir einnig
aðra möguleika sem foreldrarnir höfðu. Margt fólk leysti
úr vandamálum kaupgleðinnar með mikilli vinnu á
umliðnum árum. Deila má um hvað æskilegt sé að fólk
leggi á sig mikla vinnu til að standa straum af rekstri
óhóflegra heimila. En ungu fólki er þó tæpast vorkunn að
leggja nokkuð á sig á meðan það er að koma sér fyrir og
skapa grundvöll að efnahagslegri framtíð sinni. Tækifær-
in til að leysa fjárhagsleg vandræði á þann hátt hafa
breyst. í dag er ekki eins auðvelt að vinna meira þegar
innheimturnar dynja á og ekkert er til að borga með.
Atvinnutækifærum hefur fækkað.
Pétur Þórarinsson er prestur í hverfi sem verið hefur
að byggjast upp. Hann stundar prestþjónustu á meðal
fólks sem reynt hefur að reisa sér hýbýli að fyrirmynd
foreldra sinna á síðustu árum. Á þeim árum sem við höf-
um orðið að sætta okkur við minnkandi atvinnu og jafn-
vel atvinnuleysi. Vonandi helst jafnvægi milli verðlags
og vaxtakjara. Vonandi tekst að bægja vofu atvinnuleys-
is frá norðlenskum bæjardyrum. Ekki er þó séð fyrir end-
ann á því. Við stöndum á tímamótum, þar sem við verð-
um sjálf að taka á og skapa okkar eigin tækifæri. Ef okkur
tekst það ekki munu vandamál af því tagi sem Pétur Þór-
arinsson ræðir um í fyrrnefndu viðtali aukast og skapa
fleirum sálarþröng. ÞI.
Tilbrigði við álver(s)ið
og fleiri sálmar sönghæfir
Álver. Þetta sakleysislega fimm
stafa orð er með allra algengustu
orðum í íslensku ritmáli um þess-
ar mundir. Margur er orðinn yfir
sig saddur af þessari oftar en ekki
broslegu umræðu sem tröllríður
þjóðinni, ekki síst þeim hluta
hennar sem býr hér í Eyjafirði,
hvar einhverjir menn héldu ein-
hvern tímann að ef til vill gæti
jafnvel hugsast að álver yrði
reist. Sumir töldu það jafnvel
frágengið mál.
Annað hefur þó komið á
daginn, álversmennirnir vilja
hvergi vera nema á Keilisnesi, í
túnfæti höfuðborgarinnar. Það er
hagkvæmasti kosturinn að mati
þeirra og augljóslega ræðst eng-
inn í framkvæmd af þessari
stærðargráðu nema arðsemin
verði sem mest. Byggðastefna á
íslandi kemur þessum mönnum
hreinlega ekki við. Þeir eru ekki
að byggja álver fyrir íslendinga,
heldur fyrir sjálfa sig.
Málin virðast standa þannig,
að ef íslendingar vilja endilega fá
þetta álver, þá verður það á Keil-
isnesinu. Sunnlendingum er það
ekki svo mjög á móti skapi enda
vanir menn þar á ferðinni þegar
þensla, uppbygging og ofsagróði
eru annars vegar. Allflestir aðrir,
þ.e. þeir sem búa „úti á landi“,
sjá fram á að landið sporðreisist
endanlega ef þessi verður raunin.
Ef enn einu sinni á að henda
sprekum undir kjötkatlana fyrir
sunnan, sprekum sem fengin eru
úr deyjandi skógum dreifbýlisins.
Er raforkuverðið
aukaatriði?
íslensk stjórnvöld eru í vanda.
Mætir menn þar á bæ Ijúga því
blákalt að okkur að það sé þjóð-
hagslega hagkvæmt að íslending-
ar fái álver, burtséð frá hvar því
verður holað niður. Þetta eru
fyrirlitleg ósannindi. Ef álverið
lendir á Keilisnesi verður mest-
allt framkvæmdafé íslenska ríkis-
ins bundið þar næstu árin. Þar
sem fjármagnið er, þar er hægt
að framkvæma og framkvæmdir
kalla á vinnuafl. Vinnuafl sem
hlýtur að koma úr dreifbýlinu.
Það má líka velta því fyrir sér
hvaðan ríkissjóður fær megnið af
ráðstöfunarfé sínu. Meira um
það síðar.
Einhverjir vísir menn hafa lagt
til að tekjur þær sem landsmenn
hafi af álverinu verði látnar renna
til landsbyggðarinnar í gegnum
Jöfnunarsjóð sveitarfélaga. Þetta
er ljómandi hugmynd ef dreifbýl-
isbúar nenna að bíða til ársins
2020 eftir aurunum. Fyrr verður
tæpast um fjárhagslegan hagnað
að ræða af álveri ef meiningin er
að tengja raforkuverðið við heims-
markaðsverð á áli og gefa veru-
legan afslátt af því að auki, fyrstu
guð má vita hvað mörg árin.
Bent hefur verið á, að þarna sé
um að ræða að íslendingar taki á
sig alla áhættu af rekstri erlends
fyrirtækis. Heillandi. Ég var svo
barnalegur að halda að meiningin
væri að hafa einhvern hagnað af
raforkusölunni, það væri eitt
meginmarkmiðið með að fá hing-
að orkufrekan iðnað. Ég biðst
forláts á þessum misskilningi.
En þegar öllu er á botninn
hvolft, þá yrði ég fyrsti maðurinn
til að leggja í púkk fyrir ferða-
kostnaði álfurstanna til Kanada,
ef þeir gera sig digra og hóta að
flytja sig þangað. Fari þeir og
veri.
Bjargar álver eyfirsku
atvinnulífi?
Eyfiröingar hafa ekki enn misst
Valur Sæmundsson.
vonina um að hreppa það
„hnoss“ sem sumir þeirra telja
álverið vera. Því skal ekki á móti
mælt, að atvinnuástand hefur
sjaldan verið verra í firðinum,
sérstaklega á Akureyri sem hefur
nokkra sérstöðu í atvinnulegu til-
liti, og fátt virðist framundan
nema svartnættið eitt.
Til að snúa þessari óheillavæn-
legu þróun við hafa heyrst þær
raddir að Eyfirðingar ættu að
útvega sér álverksmiðju. Það
„Það er mikilvægt
að menn geri sér
grein fyrir að
Reykjavík er afæta
á landsbyggðinni
en ekki öfugt.
Hvernig væri ef
landshlutarnir
fengju að ráðstafa
sjálfir þeim
fjármunum sem
þeir afla?“
væri eina ráðið til að rétta af
slagsíðuna. Það vantar ekki að
nokkrir menn hafa barist afar
hart fyrir því að fá þessa fabrikku
hingað en þeir hafa ekki síður
verið háværir sem eru á móti.
Röksemdir þeirra sem eru á
móti eru af margvíslegum toga.
Það er m.a. talað um hugsanlega
mengun, sem óvíst er hvaða áhrif
hefði, þannig að nienn hafa viljað
fara varlega í að slá því föstu að
álverið sé sá bjargvættur sem um
er rætt.
Mér hefur fundist málflutning-
ur álbræðslusinna prýðilegur oft
á tíðum en dálítið einhæfur þó.
Samt virðist hann hafa haft áhrif
á nokkurn fjölda fólks. Hinir,
sem ekki eru vissir um að álver sé
eins góður kostur og af er látið,
eða eru jafnvel alveg á móti því,
eru fjölbreyttari í sínum málflutn-
ingi og að mér finnst trúverðugri.
Það hefur vakið athygli mína
óskipta þegar álverssinnar eru að
kvarta undan málflutningi álvers-
andstæðinga. Sagt er að andstað-
an byggist á misskilningi, upplýs-
ingar liggi ekki fyrir um þetta eða
hitt og það sé skemmdarverka-
starfsemi þegar menn eru að tala
gegn álveri án þess að fullnægj-
andi upplýsingar liggi fyrir. Þetta
er afar merkileg röksemd. Það
gæti verið gaman að spyrja á móti
hvers vegna í dauðanum hægt sé
að berjast fyrir álverinu þegar
upplýsingar um áhrif þess eru af
þetta skornum skammti. Eða vita
þeir meira en aðrir? Luma þeir á
einhverjum upplýsingum? Éf svo
er, því ekki að láta þær af hendi,
svo álversandstæðingar geti beð-
ist auðmjúklega afsökunar á
þessum meintu rangfærslum.
Er álverið
eini möguleikinn?
Eflaust munu einhverjir finna að
því að ég skuli ekki koma með
einhverjar tillögur sjálfur, fyrst
ég vil ekki gleypa álvershug-
myndina hráa. En það sem ég er
að gera, er að segja álit mitt á
þeim kosti sem til umræðu er.
Aðrir kostir eru ekki sjáanlegir,
það veit ég vel. Það er þó ekki
þar með sagt að álverið sé eini
kosturinn. Ékki væri vitlaust ef
hægt væri að búa svo um hnútana
að aðrir kostir kæmu í augsýn.
Lausnarorðið er byggðastefna.
„Ótrúlega er maðurinn glöggur,“
hugsa eflaust einhverjir. En
byggðastefna á ekki að vera fólg-
in í því að stofnanir í Reykjavík;
Byggðastofnun, Atvinnutrygg-
ingasjóður, Hlutafjársjóður og
hvað þetta heitir nú alltsaman,
hendi milljónahundruðum í
gjaldþrota fiskvinnslufyrirtæki
úti á landi, fyrirtæki sem þjóðin
öll ætti að njóta góðs af en gerir
ekki.
Það er ekkert lögmál að þensl-
an eigi að vera fyrir sunnan. Hún
er afleiðing aðgerðaleysis stjórn-
valda í byggðamálum. Það er
mikilvægt að menn geri sér grein
fyrir að Reykjavík er afæta á
landsbyggðinni en ekki öfugt.
Hvernig væri ef landshlutarnir
fengju að ráðstafa sjálfir þeim
fjármunum sem þeir afla? Öll
þensla og uppbygging á landinu
yrði utan Reykjavíkur. Byggða-
þróunin myndi snúast við. Þar
sem peningar eru, þar er
framkvæmt. Þar sem fram-
kvæmdir eru, þar er atvinna.
Þetta er lögmálið.
Það lýsir engu nema eigingirni
þegar eitt hérað er að berjast fyr-
ir því að fá álver. Það er að reyna
að bjarga eigin skinni og jafnvel
nágrannanna. Það er ekki hægt
að gera svona upp á milli lands-
hluta, þeir eru allir jafn réttháir.
Reykjavík líka, vel að merkja.
Lokaorö
Það er alveg ljóst að gífurlegra
breytinga er þörf ef landshlutarn-
ir eiga að geta ráðstafað aflafé
sínu sjálfir. Meðal annars stjórn-
arskrárbreytinga. Það er þó ekki
helsti vandinn sem þarf að yfir-
stíga ef takast á að snúa núver-
andi byggðaþróun við. Stjórn-
málamennirnir eru helsta hindr-
unin. Pólitíkusarnir. Kerfiskarl-
arnir. Það er alveg ótækt að lög-
gjafarvald og framkvæmdavald
skuli vera jafn óaðskiljanleg og
raun ber vitni. Ráðherrar eiga
ekki að gegna þingmennsku.
Hlutverk þingmanna er að setja
lög og ekkert annað.
Ég læt staðar numið að sinni,
enda kominn út í aðra sálma en í
upphafi. Þeir sálmar eru þó ekki
síður sönghæfir en álsöngurinn
alkunni. Valur Sæmundsson.
Höfundur er fyrrum háskólanemi og er
áhugamaður um byggðamál og fleira.