Dagur - 08.11.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 8. nóvember 1990
Kári Arnór Kárason:
Sameining lífeyrissjóda á Norður-
landi þarf ekki að taka langan tíma
erindi flutt á ráðstefnu um lífeyrismál
Mér hefur verið falið að gera hér
í upphafi stutta grein fyrir störf-
um Lífeyrisnefndar Alþýðusam-
bands Norðurlands og þeim til-
raunum sem nú eru í gangi til að
sameina lífeyrissjóðina á Norð-
urlandi.
Á 20. þingi Alþýðusambands
Norðurlands haustið 1987 voru
málefni lífeyrissjóðanna á
Norðurlandi tekin íil umræðu.
Var þetta gert í kjölfar þess að
svo kölluð Endurskoðunarnefnd
lffeyriskerfis hafði þá skilað af
sér frumvarpi til laga um starf-
semi lífeyrissjóða. Af því mátti
ráða að miklar breytingar yrðu á
skipulagi lífeyrissjóðanna ef og
þegar frumvarpið yrði að lögum.
Því þótti rétt að taka málið á
dagskrá í því skyni að ræða við-
brögð Norðlendinga við fyrirhug-
aðri lagasetningu.
Nokkur bið var þó á framlagn-
ingu frumvarpsins á Alþingi og lá
það óhreyft í skúffu nokkurra
fjármálaráðherra í nærfellt þrjú
ár, eða þar til á síðasta vori.
Á 21. þingi Alþýðusambands
Norðurlands, sem haldið var í
lok september á síðasta ári voru
málefni lífeyrissjóðanna aftur á
dagskrá, en þá hafði frumvarpið
ekki enn verið lagt fram. Á því
þingi var einkum fjallað um hugs-
anlega sameiningu lífeyrissjóð-
anna á Norðurlandi og samþykkt
var mjög eindregin ályktun þar
sem hvatt var til slíkrar samein-
ingar.

I BÆNDATRYGGINGU
SJÓVÁ-ALMENNRA
SAMEINAST
EINKATRYGGINGAR
FJÖLSKYLDUNNAR 0G
VÁTRYGGINGAR
SNIÐNAR AÐ ÞÖRFUM
LANDBÚNAÐARINS
SJOVADIoALIVIENNAR
I framhaldi af ályktun þingsins
var skipuð nefnd til að afla upp-
lýsinga um lífeyrissjóðina á
Norðurlandi og gera tillögur um
framtíðarskipan þessara mála í
fjórðungnum. Ákveðið var að
halda aukaþing á vegum AN
haustið 1990, er tæki álit nefndar-
innar til umræðu og afgreiðslu.
Það þing verður haldið nú að lok-
inni þessari ráðstefnu.
1 nefndina voru skipaðir, auk
mín, þeir Hafþór Rósmundsson,
Siglufirði; Heimir Ingimarsson,
Akureyri; Jón Helgason, Akur-
eyri og Jón Karlsson, Sauðár-
króki. Nefndarmenn eiga það all-
ir sammerkt að vera forstöðu-
menn lífeyrissjóða á Norður-
landi.
Eins og áður sagði var það
hlutverk nefndarinnar að afla
upplýsinga og leggja fram tillög-
ur, en auk þess að kynna málið
fyrir þeim, er hagsmuna eiga að
gæta. í þessu skyni hefur nefndin
haldið 3 kynningarfundi á Norð-
urlandi, á Kópaskeri fyrir Þing-
eyjarsýslur, á Blönduósi fyrir
Norðurland vestra og Strandir og
á Akureyri fyrir Eyjafjarðar-
svæðið. Á fundina voru boðaðir
allir stjórnarmenn í verkalýðsfé-
lögunum á svæðinu, auk stjórna
lífeyrissjóðanna á Norðurlandi.
Þessu til viðbótar þótti nefnd-
inni tilhlýðilegt að gangast fyrir
opinni ráðstefnu - þeirri, sem við
nú sitjum. Þetta var gert, þar sem
æskilegt þótti að kynna málið fyr-
ir fleirum en þeim, sem sæti eiga
á þingi Alþýðusambands Norður-
lands. Hér er um stórt mál að
ræða, það snertir marga og hér
eru miklir hagsmunir í húfi. Jafn-
framt var ákveðið að fá til ráð-
stefnunnar nokkra þá menn er
gerst þekkja til þessara mála og
hafa haft af þeim mikil afskipti á
undanförnum árum. Munu þeir
flytja mál sitt hér á eftir.
Eins og áður sagði var það
fyrst og fremst frumvarp Endur-
skoðunarnefndarinnar, sem ýtti
þessari umræðu af stað. í frum-
varpinu er gert ráð fyrir því að
komið verði á fót svo kölluðu líf-
eyrissjóðaeftirliti, sem hafa á
eftirlit og fylgjast grannt með
starfsemi sjóðanna. Eitt af því
sem kemur til kasta eftirlitsins er
að fylgjast með svonefndu gjald-
hæfi sjóðanna, þ.e. hvort eignir
sjóðanna standa undir þeim líf-
eyrisskuldbindingum, sem þeir
hafa tekið á sig. Það hefur verið
vitað um langt skeið að lífeyris-
sjóðirnir eiga við mikinn fortíð-
arvanda að stríða. Þessi fortíð-
arvandi, ásamt óhagkvæmu skipu-
lagi þessara mála með allt of
marga og smáa lífeyrissjóði, gerir
það að verkum að knýjandi nauð-
syn er á uppstokkun þessa kerfis.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir
því að lífeyrissjóðaeftirlitið gangi
í þetta verk, væntanlega í sam-
ráði við hagsmunaaðila. Það gef-
ur því auga leið að mikil upp-
stokkun á lífeyrissjóðakerfinu
stendur fyrir dyrum og því eðli-
legt að við Norðlendingar veltum
því fyrir okkur hvernig bregðast
megi við með það að leiðarljósi,
að við höldum fjármunum lífeyr-
issjóðanna og ráðstöfunarréttin-
um yfir þeim heima í héraði.
Um síðustu helgi var hald-
in á Akureyri ráðstefna
um lífeyrismái þar sem
lögð var fram skýrsia
svokallaðrar lífeyris-
nefndar Alþýðusambands
Norðurlands. Formaður
nefndarinnar var Kári
Arnór Kárason gerði
hann grein fyrir störfum
nefndarinnar og ræddi
möguleikana á stofnun
lífeyrissjóðs fyrir allt
Norðurland. Erindi hans
birtist hér á síðunum.
Fortíðarvandi sá sem ég hér
nefndi stafar fyrst og fremst af
þeirri eignarýrnun, sem sjóðirnir
urðu fyrir í verðbólgufári því sem
geisaði á áttunda áratugnum,
áður en verðtrygging sparifjár
var almennt heimil. Því má auð-
vitað halda fram að eðlilegast
hefði verið að lækka réttindi
sjóðfélaganna, þ.e. að minnka
innstæður þeirra í sjóðunum, í
sama mæli og nam eignarýrnun
sjóðanna, líkt og fór með inn-
stæður manna í bönkum og spari-
sjóðum á þessum tíma. Ef svo
hefði verið gert væru fortíðar-
vandamál sjóðanna hverfandi.
Þar sem ekki þótti verjandi að
skerða lífeyrisréttinn, og menn
hafa ekki enn treyst sér til að
taka á þessum vanda, höfum við
verið að velta honum á undan
okkur síðan.
En vandi sjóðanna er einnig af
öðrum toga spunninn, nefnilega
þeim að þjóðin er að eldast.
Hlutfall þeirra, sem eru á lífeyris-
aldri hækkar stöðugt á móti þeim
sem eru á vinnumarkaði og að
auki lifa menn lengur eftir að þeir
ná lífeyrisaldri nú, en áður var.
Því þarf að greiða fleirum lífeyri í
lengri tíma, heldur en reiknað
var með þegar sjóðunum var
komið á fót.
Reiknigrundvelli lífeyrissjóð-
anna, sem gengið var út frá í upp-
hafi, hefur ekki verið breytt til
samræmis við þetta. Þar var gert
ráð fyrir að sjóðirnir gætu greitt
ellilífeyri, sem næmi 60-70% af
meðallaunum starfsævinnar mið-
að við 40-50 ára greiðslutíma,
auk þess að greiða örorku-,
maka- og barnalífeyri. Ljóst er
að breytingar á aldurssamsetn-
ingu þjóðarinnar og auknar lífs-
líkur valda því að iðgjaldið, sem
nú er greitt til sjóðanna stendur
ekki undir þessum lífeyrisloforð-
um. Því þarf að gera annað
tveggja, að hækka iðgjaldið eða
lækka lífeyrisloforðin.
I þessu má í raun segja að
framtíðarvandi sjóðanna sé
fólginn. Við honum verður einn-
ig að bregðast og það sem fyrst ef
tryggja á hag lífeyrisþega fram-
tíðarinnar. Að öðrum kosti mun-
um við tæma þessa sjóði á ofan-
verðri næstu öld og þá verður
ekkert eftir handa þeim sem þá
komast á lífeyrisaldur. Þetta er
sérstaklega mikilvægt þegar áð-
urnefndar breytingar á aldurs-
samsetningu þjóðarinnar eru
hafðar í huga. Verði ekkert að
gert mun byrði þeirra sem verða
á vinnumarkaði um og fyrir mið-
bik næstu aldar vegna lífeyris-
greiðslna verða mikil og nánast
óbærileg, ef að sjóðir þeir sem
við erum nú að safna í og mæta
eiga þcssum vanda verða að engu
orðnir. Den tid - den sorg getur
því ekki gilt í þessu efni.
Það má hiklaust fullyrða að
tryggingarform það sem lífeyris-
sjóðunum hefur verið valið og
byggir á ákveðinni samtryggingu,
sé skynsamlegt til að leysa þann
vanda, sem því er ætlað. Það
byggir á sameiginlegum skyldu-
sparnaði og samábyrgð sjóðfélag-
anna. Þannig tryggir það sjóðfé-
lögum lífeyri, þegar þeir verða
fyrir orkutapi á vinnufærum
aldri, jafnframt því að tryggja
mönnum ellilífeyri svo lengi sem
þeim endist aldur. I slíkum tilvik-
um eru greiðslur sjóðanna til
sjóðfélaga mun hærri, en nemur
santanlögðu iðgjaldi þeirra til
viðkomandi sjóðs. Á móti kemur
að þeir sem andast, án þess að
skilja eftir sig maka eða börn inn-
an 18 ára aldrus og þeir lifa
skammt eftir að lífeyrisaldri er
náð fá minna úr sjóðunum en til-
leggi þeirra nemur.
Þetta - að menn geti fengið
minna úr lífeyrissjóði heldur en
þeir hafa greitt til hans - hefur oft
verið gagnrýnt og talið óréttlátt.
Á hinn bóginn er því sjaldan á
lofti haldið að menn geta einnig
fengið mun meira úr lífeyrissjóði,
en nemur eigin framlagi, eins og
áður er rakið. í þessu efni veröur
því ekki bæði sleppt og haldið. Ef
við byggjum kerfið upp ineð
þeim hætti að allir fái einvörð-
ungu það sem þeir hafa sjálfir
lagt til og að erfingjar njóti þeirra
inneigna, sem eftir standa í sjóðn-
um - eða bankareikningi við-
komandi - við andlát sjóðfélaga,
stöndum við eftir með vandamál
ákveðinna hópa. Nefnilega
þeirra, sem eru svo ólánssamir að
verða fyrir áföllum á miðri ævi,
eða ná svo háum aldri að innlegg
þeirra hrekkur ekki til að greiða
þeim lífeyri út æviskeiðið. Þessi
vandamál verður hvort eð er að
leysa, ef við viljum hafa ein-
hverja samhjálp yfir höfuð, og
það kostar líka peninga. Það eina
sem ynnist með séreignarfyrir-
komulaginu væri að tryggja hag
erfingja betur en nú er gert og
það getur varla verið markmið
trygginga af þessu tagi.
Hvarvetna í hinum vestræna
heimi hafa stjórnvöld reynt að
stuðla að auknum lífeyrissparn-
aði til að mynda með skattaíviln-
unum.
Þetta er talið æskilegt þegar
horft er til stóraukinna byrða,
vegna lífeyrisþega framtíðarinn-
ar - ekki síst til að létta á
almannatryggingarkerfum þess-
ara landa þ.e.a.s. kerfum sem
byggja á svokölluðu gegnum-
streymi. Hér á landi er þessu á
hinn bóginn þveröfugt farið, þar
sem að aðgerðir ríkisvaldsins
hafa gert þennan sparnað í lífeyr-
iskerfinu mjög óhagkvæman í
samanburði við annan sparnað.
Greiðslur úr lífeyrissjóðum eru
skattlagðar að fullu eins og hverj-
ar aðrar tekjur, en ekki er litið á
þær, sem endurgreiðslu á sparn-
aði. Þá skerða þeir einnig réttindi
manna í almannatryggingarkerf-
inu. Með þessu fyrirkomulagi
gerir ríkisyaldið betur við mann,
sem skýtur sér undan lögboðnum
greiðslum til lífeyrissjóðs og
sparar á eigin vegum - en þann
sem stendur sína pligt og uppfyll-
ir félagsskyldu sína með skyldu-
sparnaði í lífeyrissjóði. Þegar
„lögbrjóturinn" tekur út sparnað
sinn úr banka eða sparisjóði þá er
hann ekki skattlagður og hann
fær fullar bætur frá almanna-
tryggingum þegar' hann lætur af
störfum. Hér er augljóslega um
mikið óréttlæti að ræða. Ráða-
menn þessarar þjóðar verða að
fara að skilja það að sparnaður í
lífeyriskerfinu er þjóðhagslega
hagkvæmur og mun til lengri
tíma litið létta miklum byrðum af
almannatryggingum, sem áð öðr-
um kosti verða að axla þetta
verkefni. Það er mikilvægt að
menn skilji þetta nú en ýti ekki
vandanum á undan sér fram á
næstu öld, þegar ekki er víst að
almannatryggingakerfið geti risið
undir því að greiða þeim mikla
fjölda, sem þá verður kominn á
lífeyrisaldur viðunandi lífeyri.
Af þessu má ljóst vera að fyrir-
huguð lagasetning um þetta efni
er ekki einasta ástæða þess að
mikilvægt er að endurskipuleggja
þessi mál - hér á Norðurlandi,
fímmtudag kynning frá Sanitas
og 4 þrestir og 1 lóa
föstudag og laugardag 4 þrestir og 1 lóa
Athugið frítt inn til kl. 23.00 kr. 250 eftirkl. 23.00
Frí heimsendingarþjónusta
Enginn aðgangseyrir olJYll
W
P
w
ps
p
w
ps
l-í
PL)