Dagur - 14.12.1990, Blaðsíða 8

8 B - DAGUR - Föstudagur 14. desember 1990
Mörg eru þau byggðarlög sem í auðn
hafa farið á þessari öld. Gömul tóftar-
brot vitna um búsetu löngu genginna
kynslóða, og geyma sögu, sem stundum
er að nokkru kunn, en oftar en ekki hulin
móðu gleymskxmnar. Hér verður lítil-
lega íjallað um eitt slíkt byggðarlag,
Hrolleifsdal í Sléttuhlíð í Skagaflrði. Þar
var eitt sinn búseta á fjórum jörðum, en
áratugir eru liðnir frá því að síðasti
bóndinn í dalnum brá búi. Nú vitna þögl-
ar rústir um staðina sem áður voru vett-
vangur daglegs amstiurs og harðrar lífs-
baráttu.
í Skagafirði eru víða örnefni
sem rekja má aftur til landnáms.
Sléttuhlíðin og nálægar byggðir
eru engin undantekning. Nafn
Höfða-Þórðar varðveitist í hinum
mikilúðlega Þórðarhöfða, en
sunnar minnir heiti Unadals á
samnefndan landnámsmann, sem
þar sat að búi. Hofsós er kenndur
við Iandnámsjörðina Hof, og svo
mætti lengi telja.
Hrolleifur hinn mikli
í Vatnsdæla sögu er greint frá til-
drögum þess, að Hrolleifsdalur
fékk nafn sitt. Er dalurinn
kenndur við Hrolleif, sem kallað-
ur var hinn mikli, en hann „kom
út í Hvítá ok móðir hans er Ljót
hét. Lítt var hon lofuð at skap-
lyndi, ok ein var hon sér í lýzku,
ok var þat líklegt, því at hon var
fám góðum mönnum lík. Sonr
hennar var henni mjök líkr í
skapsmunum. Hrolleifr var bróð-
ursonr Sæmundar, fóstbróður
Ingimundar. Þau fóru á fund
hans til Skagafjarðar ok sögðu
honum deili á sér ok sögðu hann
frænda sinn.“
Þannig hljóðar frásögn Vatns-
dælu. Sæmundur hinn suður-
eyski, landnámsmaður, sem
Sæmundarhlíð er kennd við, var
fóstbróðir Ingimundar gamla,
sem bjó á Hofi. Sonur Sæmundar
var Geirmundur, sem bjó að
Geirmundarhóli.
Hrolleifur var slíkur óhappa-
maður, af fáum er til að líkja.
Hann „var allra manna stcrkastur
ok fór illa með afli sínu við sér
minni menn. Var hann glettinn
ok ágangssamr ok launaði illu
gott með ráði móður sinnar."
Ekki er þetta fögur mannlýs-
ing. Hrolleifur lenti brátt í úti-
stöðum við Geirmund, frænda
sinn. Sæmundurfékk Hrolleifi og
Ljótu þá bústað í dalnum, sem
síðan er við hann kenndur. Hrol-
leifur og Ljót voru illa þokkuð af
nágrönnum sínum, og fór Hrol-
leifur jafnan með ójöfnuð og yfir-
gang, enda fór illa fyrir honum að
lokum. Hann varð Oddi Unasyni
úr Unadal að bana, og var gerður
útlægur úr Skagafirði fyrir það
verk. Tildrög þess voru að hann
hafði þótt gera Hróðnýju, dóttur
Una, óvirðingu, en Uni hafði þá
synjað honum ráðahags við
Hróðnýju. Greip Sæmundur þá
til þess ráðs að senda þau mæðgin
til Ingimundar gamla, fóstbróður
síns og fornvinar. Hann fékk
þeim As í Vatnsdal til ábúðar.
Ekki leið á löngu áður en til
tíðinda dró á ný. Synir Ingimund-
ar fóru til veiða í Vatnsdalsá, en
Hrolleifur var þar fyrir. Neitaði
hann að hleypa þeim að ánni,
eins og um hafði verið samið.
Fóru leikar þannig að Ingimund-
ur gamli kom að ánni til að stilla
til friðar, en Hrolleifur drap
hann. Ingimundarsynir vógu
hann síðan og móður hans einn-
ig, eftir nokkurn aðdraganda.
Staðhættir og landslag
í HroIIeifsdal
Hallgrímur Jónasson, kennari,
lýsir staðháttum og landslagi á
þessum slóðum svo í árbók
Ferðafélags íslands árið 1946:
„Tvö stöðuvötn eru í Sléttuhlíð,
sitt hvorum megin Fells. Dalir
tveir ganga suðaustur í hálendið.
Heitir hinn stærri og syðri Hrol-
leifsdalur, en sá minni Skálárdal-
ur. Fjöllin ofan við byggðina
heita ýmsum nöfnum. Þau eru
ekki sérlega há, allbrött og sums
staðar klettótt.
Norðan við Höfðahóla skagar
fram Róðhólshnúkur vestanvert
við op Hrolleifsdals. Er hann
klettóttur að vestan. Upp í fjallið
skerst dalskora lítil milli jarð-
anna Róðhóls og Bræðraár. Það-
an sveigist hálendið til suðausturs
inn með Hrolleifsdal, og eru þar
ýmsir afdalir suður í fjöllin, svo
sem Geirmundarhólsdalur milli
jarðanna Kráksstaða og Geir-
mundarhóls, Þverárdalur innan
við Þverá, Barnadalur og Lamba-
dalur. Austur úr botni Hrol-
leifsdals heitir Almenningsskarð,
og er þaðan stutt yfir í Nyrðriár-
dal í Fljótum. Hlíðin norðaustan
við Hrolleifsdal nefnist Arnar-
hlíð upp undan Arnarstöðum, en
þar utar í frá er Skálárhnúkur,
hömrum girtur að austan og 353
m hár. Inn með honum liggur
Skálárdalur, en Tungufjall milli
hans og Tunguskarðs."
Horft að bæjarstæðinu á Klóni, þar sem Jón hörgur bjó við kröpp kjör í
byrjun aldarinnar. Fjallið heitir Hrossahjallahnjúkur, og er 590 in yfir sjáv-
armáli. Myndir: EHB
Síðustu ábúendur
í Hrolleifsdal
í Hrolleifsdal voru frá fornu fari
fjórir bæir, og eru þeir allir
komnir í auðn. Innsti bærinn í
dalnum, Klón, er einnig sá eini
austan Hrolleifsdalsár. Vestan
árinnar voru, talið frá Bræðraá,
Krákustaðir, Geirmundarhóll og
Þverá. Þverá átti land gegnt
Klóni, og er stutt milli jarðanna,
þar sem áin aðskilur lönd þeirra í
kröppum sveig. Geirmundarhóll
átti dalinn vestan Hrolleifsdalsár,
frá Þverármerkjum að merkjum
Krákustaða. Þar að auki „átti
Geirmundarhóll allmikið land
austan Hrolleifsdalsár gegnt
Geirmundarhólslandi; er það
Geirmundarhólsskógur, er skilur
lönd Klóns og Arnarstaða. Það
eru stórvöxnustu og víðáttu-
mestu skógarleifar, sem til eru í
Skagafirði, en eiga erfitt upp-
dráttar, sökum mikilla snjó-
þyngsla. - bærinn stóð nokkuð frá
fjallshlíðinni utan við svonefnda
Geirmundarhóla," segir í 4. bindi
Jarða- og búendatals í Skaga-
fjarðarsýslu, 1781-1958.
Samkvæmt sömu heimild voru
síðustu ábúendur í Hrolleifsdal
þessir: Á Klóni Þorsteinn Krist-
jánsson og Guðný Einarsdóttir,
en þau bjuggu þar árin 1905-6.
Þorsteinn og Guðný fluttu að
Skarðsdalakoti, Siglufirði, en