Dagur - 14.12.1990, Blaðsíða 20

í Danmörku yrði litið á
mig sem algjöran fomgrip
— litið inn í kjallaranum í Kárahúsi á L. -Árskógssandi
hjá Binari Petersen frá Kleif
Pað var kyrrlátt liaustsíðdegi. Eyjaíjörðurinu spegil-
sléttur og himinninn roðaði. Fátt rauf þögnina á Litla-
Árskógssandi nema gargið í múldíanum. Erindið var að
banka upp á hjá Einari Petersen, sem alla jafna er
kenndur við Kleif, en býr nú í kjallaraherbergi í Kára-
liúsi á Sandinum. Einar tók vel undir kveðju komu-
manns og bauð til herbergis. Þar inni var rúm,
sjónvarp, útvörp, skrifborð, kista, stólar, ritvél og
ósköpin öll af bókum, bæði innlendum og erlendum.
Þegar að var gáð kom í ljós að þær voru flestar uin nátt-
úruvísindi.
Átta tugir að baki
Einar varð áttræður þann 10.
október sl. Hann ber aldurinn
vel, að vísu má glöggt sjá að
hendurnar eru orðnar vinnulúnar
og krafturinn ekki sá sami og fyr-
ir mörgum árum þegar blaðamað-
ur fylgdist með ræktunarmannin-
um Einari Petersen brjóta land
með stórvirkum vinnuvélum sín-
um úti í Svarfaðardal. Þá lét hann
sig ekki muna um að sitja heilu
sólarhringana úti á gömlu stóru
dráttarvélinni með plóginn í eft-
irdragi.
En hver er Einar Petersen?
Nafnið vísar til þjóðernisins. Ein-
ar er danskur og kom fyrst til
íslands árið 1931 fyrir áeggjan
íslenskra skólabræðra sinna í
lýðháskólanum í Askov í Dan-
mörku. Ári síðar, 1932, kom
hann aftur til fslands og réðist í
vinnumennsku hjá séra Hálfdáni
Helgasyni í Mosfelli. Séra Hálf-
dán kenndi Einari þýsku og
ensku og kveikti áhuga hans á
jarðvísindum, sem eru honum
afar hugleikin.
Heim að Kleif
Leið Einars lá aftur til heima-
landsins þar sem hann réðist í
vinnumennsku. Kjörin ytra voru
kröpp og svo fór að hann ákvað
að flytjast til íslands og setjast
þar að. Þetta var árið 1939.
Einar vann í fjögur ár hjá Stef-
áni bónda Stefánssyni í Fagra-
skógi við Eyjafjörð og síðar víðar
um land, t.d. hjá Mjólkurbúi
Flóamanna og á Sámsstöðum.
Bóndinn blundaði alltaf í Ein-
ari. Hugur hans stóð til búskapar
í Danmörku, en bág kjör komu í
veg fyrir það. Sem einskonar
aukagreiðslu fyrir vinnu í Fagra-
skógi útvegaði Stefán Einari
ábúð á ríkisjörðinni Kleif í Þor-
valdsdal, sem þá var komin í
eyði. „Mitt fyrsta verk var að
taka haka og skóflu og gera veg-
sneiðing fram að Kleifi," sagði
Einar þegar hann spurður um
hvort ekki hafi verið heldur óálit-
legt að hefja búskap á svo
afskekktri jörð. „Á þessum árum
var mjög erfitt að fá jarðnæði og
Kleif var eina jörðin sem stóð
mér til boða,“ bætti hann við.
Kjörin heldur bág
Einar lét hendur standa fram úr
ermum. Hann ræsti fram landið
með skóflunni einni saman og
þurrkaði upp mýrlendið. Skurð-
irnir sem Einar gróf voru á þriðja
kílómetra á lengd. Árið 1947,
tveim árum eftir að Einar flutti
að Kleif, fékk hann Fordson
dráttarvél og plóg og þá gengu
jarðabæturnar betur.
Kleif var húslaus jörð og Ein-
ar vantaði sárlega fjármagn til
þess að byggja útihús. Örlögin
höguðu því þannig að minna varð
um búskap en efni stóðu til og fór
Einar víða og vann sér inn aura.
Meðal annars fór hann til Reykja-
víkur og vann þar ýmis störf. Síð-
ar festi hann kaup á stórvirkri
dráttarvél, sem þótti mikið tæki í
þá daga, og plægði flög fyrir
bændur í Eyjafirði.
Um 1970 flutti Einar inn á
Akureyri og vann hjá Möl og
sandi. Hann fór síðan aftur heim
á Kleif og bjó þar í nokkur ár
með svín. „Fljótlega varð mér
ljóst að það var ekki hægt að ég
væri þar einn. Ég var þá orðinn
hjartasjúklingur og óráðlegt að
ég dveldi þar einn, ef eitthvað
kæmi upp á. Því flutti ég hingað
niður á Sandinn, þar sem ég hef
verið síðan," sagði Einar.
Kleifarsteinarnir
merkilegu
Eins og áður segir hreifst Einar af
jarðvísindum þegar hann var
vinnumaður á Mosfelli. Þessi
áhugi hans kviknaði fyrir alvöru á
sjötta áratugnum. Einar fann þá
tvo stóra steina á Þorvaldsdaln-
um, sem honum fundust mjög
áhugaverðir. Steinarnir eru báðir
settir bollum á suðausturhlið, og
telur Einar að þeir séu mannanna
verk, tákn móður og jarðar cr
gætu veitt dauðlegum mönnum
gæfu til handa sér og sínum.
Kenning Einars er að þessa
bolla hafi fólk höggvið í steinana
fyrir 3-4000 árum, m.ö.o. löngu
fyrir landnám. Sé þessi tilgáta
rétt varpar hún nýju ljósi á bú-
setu við Eyjafjörð og víðar um
land.
Einar hefur ritað fjölda lærðra
greina um hugmyndir sínar í
hérlend blöð, svo og erlend vís-
indatímarit, og jarðvísindamenn
innlendir sem erlendir hafa barið
steinana augum og undrast hvað
þarna geti verið á ferðinni. Sumir
efast um að bollarnir séu af
mannanna völduni, aðrir taka
undir með Einari. Greinilegt er
að leyndardómur Kleifarstein-
anna er ofarlega í huga fræði-
mannsins, en hann skortir þrek
til að rannsaka þá enn frekar. og
sanna kenningar sínar. Kannski
gerir það einhver síðar?
Mikill sósíalisti
Af stærð bókasafns Einars má
draga þá ályktun að hann er vel
lesinn, einkum á sviði náttúruvís-
inda. Hann fylgist ekki mikið
með fjölmiðlum, les lítið af dag-
blöðum, telur enda að þeim hafi
farið mikið aftur. Þar sé lítið um
uppbyggjandi og fræðandi grein-
ar. Éinar var dyggur lesandi
Þjóðviljans hér á árum áður,
enda mikill sósíalisti. Hann sagði
Þjóðviljann ekki lengur læsilegan,
því Árni Bergmann, ritstjóri,
hafi eyðilagt hann. „Maður sér
ekki lcngur greinar í Þjóðviljan-
um eftir hina vinnandi alþýðu,“
sagði Einar.
Sósíalisma sinn skilgreinir Ein-
ar sem „bændasósíalisma". Hann
er ákafur talsmaður íslensks
landbúnaðar og segir skelfilegt
að horfa upp á að sveitunum
blæði smám saman út.
Við tókum að ræða heimsmál-
in, sem Einar sagðist ekki fylgjast
mikið með í dag. Stjórnmála-
menn nú til dags kæmust ekki
með tærnar þar sem foringjar
eins og Mao Kínaleiðtogi hefðu
haft hælana. Einar sagði að
menningarbylting Maos hafi að
hans mati verið einn merkasti
viðburður þessarar aldar.
Aðspuröur um afstöðu hans til
Stalíns sagði Einar að hann hafi
gert það sem þurfti að gera.
Ekki hrifínn af prestum
Einar hefur ætíð fylgt íslenskum
sósfalistum að málum. Hann
kaus í þá daga Þjóðvarnaflokk-
inn og Sósíalistaflokkinn og síðar
Alþýðubandalagið. „Ég hef aldrei
kosið Framsókn eða Sjálfstæðis-
flokkinn og kratana kýs ég aldrei,"
sagði hann.
Við þróunina í Alþýðubanda-
„Mitt fyrsta verk var að taka haka
og skótlu og gera vegsneiðing fram
að Kleif." Einar Petersen í fullum
skrúða í kjallaraherbergi sínu ■
Kárahúsi á Litla-Árskógssandi.
Mynd: Qþh
laginu er Einar ekki sáttur. Hann
sagði Ólaf Ragnar vera dæmi-
gerðan ótrúverðugan atvinnu-
stjórnmálamann og ekki væri
ólíklegt að hann myndaði næstu
ríkisstjórn með Þorsteini Pálssyni
og félögum í Sjálfstæðisflokkn-
um.
En er sósíalistinn Einar Peter-
sen trúaður? Hann sagði svo ekki
vera og kvaðst ekki vera hrifinn
af kennisetningum hinnar lút-
ersku kirkju. „Ef eitthvað er þá
er kaþólska kirkjan betri,“ bætti
hann við. En fer Einar þá aldrei
til kirkju? „Bara þegar ég fylgi
vinum mínum til grafar," sagði
hann.
Vii ekki snúa heim
til Danmerkur
Hann sagðist ekki halda upp á
jólin í sama skilningi og aðrir,
þau væru í hans huga ekki fæð-
ingarhátíð frelsarans, heldur sól-
risuhátíð. Daginn væri þá tekið
að lengja og því bæri að fagna.
Einar sagði að ekki hafi hvarfl-
að að sér að flytja aftur heim til
föðurlandsins. Hann heimsótti
ættmenni sín þar ytra fyrir nokkr-
um árum og var lítt hrifinn af því
sem fyrir augu bar. Hann sagði
sveitirnar mergsognar af kapítal-
istunum og borgarastéttinni og
bændur ættu í vök að verjast á
alla lund. „Frændur mínir hafa
boðið mér til Danmerkur þar
sem ég geti fengið betri húsa-
kynni en þetta herbergi hér. Þar
myndi ég eiga kost á samskonar
ellilaunum og hér. Hins vegar hef
ég búið á íslandi í hálfa öld og
samlagast íslensku þjóðfélagi og
aðstæðum. Það yrði litið á mig
sem algjöran forngrip í Dan-
mörku. Nógu er það slæmt hér á
íslandi, en það yrði helmingi
verra í Danmörku." óþh