Dagur - 20.12.1990, Blaðsíða 9

8 - DAGUR - Fimmtudagur 20. desember 1990
Fimmtudagur 20. desember 1990 - DAGUR - 9
★ Ástir og óskapnaöur.
★ Átök og gamanmál.
Bókin fæst í Bókabúð Jónasar.
Akureyringar og nærsveitamenn:
Hræringur með
súru slátri
- ný bók eftir
Stefán Þór Sæmundsson.
tréssala Kr'r,"r,”‘
auðgreni
lúgreni *
Stájhfura
Fjallaþinur
- Normansþ inur ?
greinar * >>
10.00-22.00.
8.00.
Akureyri
og 24830
Spegla-súlur • Spegla-flísar • Speglar í plaströmmum •
Speglar með myndum • Smellurammar •
Speglar skornir eftir óskum • Plexygler
ICDA || || t
■ w ■ a w nr.
Norðurgötu 55
Símar: 96-22688 og 96-22333.
Opið
til kl. 22.00
í kvöld 20. desember
HAGKAUP
Akureyri
Fulltruar Atlantsálfyrirtækjanna á ferð í Eyjafirði ásamt fulltrúum heimamanna.
Dysnes við Eyjafjörð þar sem álverið „átti ekki“ að rísa.
Kom aldrei airnar staður til greina en Reykjanes?
Hugmyndir um byggingu álvers og staðsetningu þess eru eitt þeirra mála er sett hafa svip á
árið sem er að líða. Allt árið hafa staðir yfír viðræður við erlenda aðila um að þeir reistu
álverksmiðju á íslandi. Staðarval slíkrar verksmiðju hefur verið viðkvæmt mál enda eftir
miklu að sækjast í atvinnulegu tilliti. Mikil áhersla var lögð á það af hálfu Iandsbyggðar-
manna að þetta tækifæri yrði nýtt til atvinnusköpunar utan Reykjavíkursvæðisins, sem hefur
á undanförnum árum dregið sífellt meira af atvinnustarfsemi og mannafla til sín á kostnað
annarra byggða landsins. Þann 4. október síðast liðinn kynnti Jón Sigurðsson, iðnaðarráð-
herra, síðan opinberlega ákvörðun íslenskra stjórnvalda og Atlantsáls um að Keilisnes á
Reykjanesi hefði yfírburði umfram aðra staði er til greina komu. Sigurður P. Sigmundsson,
framkvæmdastjóri Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar hf. hefur öðrum fremur haft veg og vanda
af því starfí er Norðlendingar stóðu fyrir í þeim tilgangi að fyrirhuguð álverksmiðja yrði reist
við Eyjafjörð. Sigurður ræðir í þessu spjalli um álmálið, aðdraganda þess, meðferð og niður-
stöðu.
- Kom niðurstaða stjórnvalda og
Atlantsálsmanna ykkur sem
starfað höfðu að málinu á vett-
vangi Norðlendinga á óvart?
„Niðurstaða þessara aðila var á
þá leið að Keilisnes hefði yfir-
burði umfram aðra staði er til
greina komu. Ódýrast yrði að
reka álverið þar og það hefði
einnig minnsta áhættu í för með
sér. Afstaða útlendinganna væri
svo ótvíræð, að þeir teldu ekki
mögulegt að verðleggja það sem
talin var aukin áhætta er fylgja
myndi staðsetningu þess við
Eyjafjörð eða Reyðarfjörð. Pví
hafi hugmyndir íslenskra stjórn-
valda um að jafna aðstöðumun
ekki notið neinnar hylli. Pessi
ótvíræða niðurstaða kom okkur
undarlega fyrir sjónir og hefur
vakið upp margar spurningar.
Okkur var sagt að munurinn milli
Dysness og Kelisness væri ekki
afgerandi. Á þann hátt var haldið
á spilunum gangvart heimamönn-
um. Öll svör er við fengum voru
á þann veg að Eyjafjörður kæmi
fyllilega til greina sem staðsetn-
ing fyrir álver af þeirri stærð sem
fyrirhugað er að byggja. Fulltrú-
ar Atlantsáls og Iðnaðarráðu-
neytisins staðfestu þetta síðast á
fundi um miðjan ágúst síðast
liðinn. Þessi vinnubrögð koma
hins vegar ekki saman við hina
skýru niðurstöðu staðarvalsins og
hafa margir velt því fyrir sér hve-
nær staðarvalið hafi raunverulega
legið fyrir. Steingrímur J. Sigfús-
son, landbúnaðar- og samgöngu-
ráðherra, og Árni Gunnarsson,
alþingismaður sögðu á borgara-
fundi um atvinnumál á Akureyri
18. október síðast liðinn að þeir
hefðu vitað um niðurstöður stað-
arvalsins í maí. Ef það er rétt þá
hafa stjórnvöld skapað viðkom-
andi sveitarfélögum mikinn
kostnað að óþörfu, sem teljast
verður ábyrgðarhluti. Niðurstað-
an um staðarvalið er reyndar
með ólíkindum sé höfð hliðsjón
af samþykktum ríkisstjórnarinn-
ar um málið og yfirlýsingum
meirihluta ráðherra."
Menn vissu ekki af
Keilisnesi fyrr en....
- Er hugsanlegt að aldrei hafi átt
að byggja álver utan Stór-Reykja-
víkursvæðisins?
„Þegar iðnaðarráðherra ákvað
að bjóða erlendu fyrirtækjunum
frítt spil varðandi hugsanlega
staðsetningu álvers, eftir að
Alusuisse dró sig út úr Atlantal
samstarfinu, var það að líkindum
dauðadómur yfir möguleikum
landsbyggðarinnar. Sú ráðstöfun
bendir til að að aldrei hafi verið
pólitískur vilji til þess að stað-
setja álverið úti á landi. Ég held
menn hljóti að hafa gert sér grein
fyrir að mikill aðstöðumunur er
milli höfuðborgarsvæðisins og
landsbyggðarinnar varðandi
þjónustu og vinnuafl. Þánh
aðstöðumun er erfitt að jafna.
Landsbyggðin var í fyrstu í sam-
keppni við Straumsvík, er var af
mörgum talin óaðgengilegur
kostur. Möguleikar Eyfirðinga
virtust því nokkuð góðir á þeim
tíma. í mars á þessu ári er fyrst
farið að tala um Keilisnes og
spyrja má hvort það hafi verið
einstök tilviljun. Vissu menn
ekki af Keilisnesi fyrr eða var það
keppikefli áhrifaafla að halda
væntanlegu álveri á Reykjanesi
hvað sem það kostaði?“
Stjórnvöld fríuðu sig af
ákvörðunum um staðarval
- Var erfiðara fyrir Norðlend-
inga að keppa við Keilisnes eftir
að það „fannst“ en meðan var
verið að ræða um annað álver í
Straumsvík?
„Strax í upphafi var ljóst að
erfitt yrði að keppa við Keilisnes.
Staðurinn er að ntörgu leyti
heppilegur fyrir byggingu álvers.
Lítil búseturöskun þarf að eiga
sér stað og nálægðin við aðlþjóða-
flugvöll og helsta þjónustusvæði
landsins er ntjög mikil. Áróður-
inn fyrir álveri á Keilisnesi varð
einnig fljótt mjög þungur og fór
vaxandi eftir því sem á leið, eink-
um á bak við tjöldin. Athafnir
ráðamanna virðast hafa mótast af
því hvernig þeir kæmust best frá
málinu gagnvart landsbyggðinni
á sársaukaminnstan máta. Sem
dæmi um slík vinnubrögð má
nefna að stjórnvöld fríuðu sig
ætíð af ákvörðunum um staðar-
val og kváðu útlendinga ráða
mestu þar um eins og þau varðaði
hreint ekkert um þróun byggðar í
landinu á næstu árum. Þá má
einnig nefna að tveim stöðum á
landsbyggðinni var áfram gefin
von um álver í stað þess að sam-
einast um einn. Var það gert til
að fyrirbyggja að landsbyggðin
sameinaðist í þessu máli?“
Sigurður P. Sigmundsson
álmálið upp í viðtali
rifjar
Þingmenn kjördæmisins
stóðu ekki
einhuga að málinu
- Var frumkvæði og framganga
heimamanna ekki með nægilega
afgerandi hætti?
„Umræða um hugsanlegt álver
við Eyjafjörð er ekki ný af nál-
inni. Á árunum 1982 til 1985 voru
gerðar margvíslegar tilraunir og
athuganir í Eyjafirði. Niðurstöð-
ur þeirra komu til góða þegar
þráðurinn var tekinn upp að nýju
að frumkvæði Héraðsnefndar
Eyjafjarðar vorið 1989. Iðnþró-
unarfélagi Eyjafjarðar var falið
að kanna möguleika á staðsetn-
ingu álvers og vann síðan að mál-
inu ásamt álviðræðunefnd sveit-
arfélaga á svæðinu og síðar Hér-
aðsráðs Eyjafjarðar. Reynt var
að virkja sem flesta til að vinna
að framgangi álversmálsins þar á
meðal sveitarstjórnarmenn, þing-
rnenn og aðra áhrifamenn. Lögð
var rík áhersla á það við stjórn-
völd að nú hefðu þau í höndum
einstakt tækifæri til snúa við
þeirri byggðaröskun sem orðið
hefur á undanförnum árum og
hefja nýja sókn. Var það gert í
þeirri góðu trú að stjórnvöld
hefðu eitthvað með staðsetningu
álversins að gera og engin ástæða
til að trúa öðru. Veikleiki okkar
var hins vegar sá að þingmenn
kjördæmisins stóðu ekki einhuga
að málinu. Einn þeirra, Stefán
Valgeirsson, barðist reyndar
hatrammlega á móti því, annar
þingmaður var raunar einnig á
móti þótt hann vildi ekki vinna
gegn því og sá þriðji aðhafðist
ekkert. Hinir reyndu að hafa
áhrif eftir bestu getu meðal
manna með málflutningi og skrif-
um í dagblöð.
Alversandstæðingar
í Eyjafírði fámennur
en hávær hópur
- Telur þú að andstaða nokkurra
heimamanna hafi getað skipt
sköpum?
„í minnisblaði um staðarval í
skýrslu iðnaðarráðherra til
Alþingis um stöðu samninga um
nýtt álver segir á blaðsíðu 31. „Þá
er rétt að geta þess, að mótmæli
af hálfu íbúa úr flestum hreppum
Eyjafjarðar, sem send voru for-
sætisráðherra og Atlantsálfyrir-
tækjunum í ágúst, greiddu ekki
fyrir staðsetningu álvers í Eyja-
firði.“ í því sambandi má spyrja
við hvað sé átt með þessu. Ér
verið að gefa í skyn að þetta
atriði hafi ráðið rniklu um staðar-
valið? Af máli ráðamanna í lok
sumars var það að skilja að
andstaða heimamanna skipti
miklu máli fyrir liina erlendu
aðila þar sem þeir vildu hafa góð
samskipti við nágrannana. Því
má spyrja af hverju lét iðnaðar-
ráðuneytið þá aldrei gera könnun
á viðhorfum Eyfirðinga? Athug-
aði iðnaðarráðuneytið hvað bjó
að baki mótmælum frá þessum 34
einstaklingum sem skrifuðu undir
skjalið? Einnig má velta því fyrir
sér hvort meirihluti manna hafi
ekki verið orðinn þreyttur á því
upplýsingaleysi sem Eyfirðingar
bjuggu við varðandi umhverfis-
málin. NILU skýrslan unt dreif-
ingu mengunarefna í lofti var
ekki gerð opinber fyrr en í júlí og
greinargerðir á íslensku sáust
ekki fyrr en í ágúst og þá eftir
mikinn eftirgang. Þessi seina-
gangur hafði meiri áhrif í Eyja-
firði en á öðrurn stöðum þar sem
staðsetning álvers var til umræðu
því Eyjafjörður er mikilvægt
landbúnaðarhérað. Fulltrúar
Atlantsáls virtust ekki hafa
áhyggjur af þessu í viðræðum við
okkur sem unnum að framgangi
álversmálsins í Eyjafirði og héldu
fram góðum árangri fyrirtækja
sinna á sviði mengunarvarna. Að
okkar mati eru álversandstæðing-
ar í Eyjafirði fámennur hópur en
hávær og villti það mönnum ef til
vill sýn. Erfitt er að trúa því að
stjórnvöld hafi fremur tekið
mark á skrifum Stefáns Valgeirs-
sonar og félaga, en vilja hins
stóra meirihluta."
Útlendingarnir -
áhugasamir og eins og þeir
vildu stappa í okkur stálinu
- Var erfitt að ráða í svör
erlendu framkvæmdastjóranna?
„Af máli þeirra var erfitt að
ráða í stöðuna hverju sinni. Hinir
erlendu aðilar voru mjög varkárir
í svörunt, enda reyndir samn-
ingamenn. Þeir virtust áhuga-
santir um staðhætti og stundum
var eins og þeir vildu stappa í
okkur stálinu. Því má vera að slík
hvatning hafi kveikt meiri vonir
hjá einhverjum okkar en ástæða
var til. Annars er erfitt að segja
til um það og erfitt getur verið
fyrir okkur að setja sig í þeirra
spor. Þeirn virtist koma á óvart
hvað fjölbreytt menningarlíf er á
stöðum eins og Akureyri og
Reyðarfirði. í þeirra augum ligg-
ur ísland á mörkum hins byggi-
lega heims.
Yarhugavert að treysta
á að umbætur komi aðeins
frá hinu opinbera
- Getur landsbyggðin dregið ein-
hvern lærdóm af álversmálinu?
„Niðurstaða álmálsins er lær-
dómsrík fyrir landsbyggðina.
Fólk mun sjálfsagt taka yfirlýs-
ingum ráðamanna með meiri var-
færni en áður. Fólk mun einnig
gera sér grein fyrir að lífsafkoma
þess er að miklu leyti undir því
sjálfu komin. Landsbyggðarfólki
mun skiljast betur að setja verður
markið hátt og horfa fram á
veginn. Við erum að tala unt sjálf
okkur sem mótvægi við Reykja-
vík. Þá dugar ekki óskhyggjan
ein og rneira verður að koma til.
Landsbyggðin má ekki stöðugt
vera í varnarstöðu. Með því að
virkja krafta sína enn betur er
mögulegt að ná nteiri árangri. Því
miður er allt of mikið um að fólk
hafi misst trú á sínu byggðarlagi.
Ef það heldur áfram er illa komið
fyrir okkur sem þjóð. Stjórnvöld
mega heldur ekki haga aðgerðum
sínum á þann hátt að þær dragi úr
framtaki fólksins á landsbyggð-
inni heldur vekja stolt þess.
Landsbyggðarfólk verður einnig
að átta sig á að varhugavert er að
treysta því að umbætur komi
aðeins frá liinu opinbera. Þær
koma fyrst og fremst frá því
sjálfu. Margar leiðir eru í raun til
þess að vinna að framförum. Má
þar nefna ýmis hagsmunasamtök,
stjórnkerfi sveitarfélaganna,
þjóðstjórnina og síðast en ekki
síst fyrirtæki á viðkomandi
stöðum. Menn verða að gera sér
grein fyrir því að framgangur
byggðarlags byggist á samspili
rnargra aðila. Þar má enginn vera
undanskilinn. Þótt stórar lausnir
geti verið æskilegar fyrir atvinnu-
lífið eins og bygging álvers hefði
orðið fyrir Eyjafjörð er ljóst að
þær eru ekki alltaf fyrir hendi.
Því verður ávallt að leitast við að
ná sem mestu úr því afli og þeim
arði sem fyrir er.“ Þ1