Dagur - 20.12.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 20. desember 1990
bókokynning
Blá augu og bíksvört hempa
- kaflabrot úr nýrri skáldsögu eftir Tryggva Emilsson
Það heyrir til tíðinda þegar maður á níræðisaldri sendir frá
sér skáldsögu, sérstaklega þegar þess er gætt að um er að
ræða fyrstu skáldsögu hans og sem auk þess er öðrum þræði
ástarsaga. Maðurinn sem um ræðir er Tryggvi Emilsson en
nýjasta og jafnframt fyrsta skáldsaga hans sem nefnist „Blá
augu og biksvört hempa“ kom út fyrir skemmstu. Tryggvi
varð þjóðkunnur fyrir bók sína „Fátækt fólk“ en leikgerð
Leikfélags Akureyrar á „Fátæku fólki“ fékk góðar viðtökur
eins og flestum er í fersku minni.
„Blá augu og biksvört hempa“ er örlagasaga einstaklings
samofin örlagasögu þjóðar. Bókin fjallar um ungan, fátækan
prest sem fenginn er til að kvænast ríkri sýslumannsdóttur.
Fn hugur hans er ístöðulítill og leitar til vinnukonu á bænum,
til hennar sem er með svo blá augu. Fyrir hana fórnar hann
öllu, fyrir ást þeirra kastar hann frá sér hempunni, konunni
og auðnum. Sagan fylgir síðan þessum hempulausa presti á
lífsgöngu hans á einum mestu umbrotatímum íslenskrar
þjóðsögu.
Hér á eftir birtum við stutt-
an kafla úr bókinni. Við kom-
um til sögu um það leyti sem
kynni þeirra Björns prests og
Eyglóar vinnukonu eru að
hefjast...:
„Maddama Friðfríður var prestinum
sínum til fulltingis á útreiðartúrum
og lét hann helst aldrei fara einan að
heiman. Á því sumri þegar þriðja
hjúskaparárið var gengið í garð fann
hún til þess hve þung hún var orðin
til gangs vegna þess hve þykk hún var
um sig og holdug og henni var mjög
stirt um að stíga á hestbak. Vinnu-
manninn, sem hún lét fylgja prestin-
um á veturna, gat hún ekki misst á
þessu sumri frá heyskapnum og því
kom henni til hugar að dubba stelp-
una hana Eygló upp á hest, hún gæti
sem best komið í stað vinnumannsins
og annast hestana á kirkjuferðum og
öðrum útreiðum. Séra Björn lét það
gott heita og því var hnakkhestur
settur undir stelpuna.
Ekki lét presturinn það uppi
hversu djúpt það snart unglinginn í
honum sjálfum að frúin skyldi finna
upp á þessari nýbreytni, ekki síst þar
sem þessi kornunga vinnukona hafði
óafvitandi smeygt sér undir hempuna
með himinblámann í óttafullum aug-
unum og engilhreinan andlitssvip. í
fyrstu var Eygló svo uppburðarlaus
að hún hélt sig í nokkurri fjarlægð frá
hesti prestsins enda óvön hestum og
hafði tæpast á hestbak komið þar til
hún var flutt onímilli að Mikluhæð-
um. Séra Björn áttaði sig fljótt á var-
færni vinnukonunnar og hægði reið-
ina, hún yrði að læra að sitja hest.
Þetta sumar kom Eygló aldrei í
kirkju og fór þar að skipun frúarinn-
ar, hún sat hjá hestunum, aldrei fyrr
hafði neinn slíkur fögnuður fallið
henni í skaut.
Þegar árbakkana þraut í landi
Mikluhæða hægði séra Björn reiðina
og beið Eyglóar sem dregist hafði
aftur úr, hallaði sér fram í hnakknum
og hélt báðum höndum í hnakknefið
dauðhrædd um að hendast af baki þá
og þegar, þau voru komin að vaðinu
á ánni. Björn teymdi undir Eygló og
hélt við hana í hnakknum þar sem
hana sundlaði og var mjög óörugg
um sig, síðan riðu þau samsíða.
Hann talaði við hana um veðrið og
veginn, hversu hugljúft væri að
hleypa hestunum á skeið eftir
árbökkum og að nú yrðu þau að fara
hægar þar sem gatan væri grýtt á leið-
inni til kirkjunnar.
Það var ekki gott að ná sambandi
við fiskverkunarstúlkuna, vinnukind
ráðskonunnar á Mikluhæðum, hún
var feimin og þorði ekkert að segja
og svo hafði maddaman sagt að hún
mætti aldrei gleyma því að þéra
prestinn.
Við kirkju voru aðeins örfáar
hræður, næstum eingöngu gamlar
konur og börn, rétt til þess að for-
sóma ekki með öllu guðsþjónustuna,
bændur voru bundnir við heimavöll-
inn og heyþurrkinn. Þessi fámenni
hópur beið þolinmóður eftir prestin-
um, sumar konurnar höfðu tyllt sér á
leiðin í kirkjugarðinum, þreyttar á
heimanbúnaði og óvanar útreiðum í
seinni tíð. Krakkarnir léku sér í
kirkjugarðinum og voru á harða-
hlaupum og virtu að vettugi áminn-
ingar gamalla kerlinga sem sögðu að
þetta hefði ekki liðist í sínum ung-
dómi, trúrækni færi aftur sem öðrum
kristilegum siðum. Séra Björn talaði
til fólksins í kirkjunni blaðalaust í
fyrsta sinn. Ræðan var stutt og hóg-
vær og miðuð við þá sem mættir
voru, börn og gamalmenni, hann hélt
þó uppteknum hætti að biðjast fyrir í
hljóði, en sleppti söng þar sem for-
söngvarinn var ekki mættur. Aldrei
hafði hanrt kvatt svo ánægðan söfn-
uð, hann vissi að jafnvel þessu fólki
kom vel að geta hraðað sér heim.
Hans beið lítil yngismey með blá
augu utan garðs og þar var reyndar
hugurinn hálfur.
í fyrstu voru þessar kirkjuferðir
hver annarri líkar, séra Björn gerði
sér far um að vinna hug Eyglóar og
ávinna sér traust og trúnað. Hann
sleppti aidrei færi að halda utan um
grannan líkamann á leið yfir ána ef
hana sundlaði og hann talaði við
hana og lýsti fyrir henni sveitinni
með sínum fjöllum og dölum, ám og
lækjum og lindum og gróðurlífinu,
hann þekkti fjölda nafna og hann gat
sagt Eygló frá fuglunum, farfuglum
og þeim sem eftir sátu þegar farfugl-
arnir hópuðu sig saman og fóru,
hann sagði henni frá flugi þeirra yfir
höfin. Hann kenndi henni að þekkja
fuglana hvern frá öðrum með nöfn-
um, grösin og blómin. Það var alltaf
nóg um að tala og gleðin settist að í
huga Eyglóar, gleðin yfir því að
mega vera með honum og njóta nær-
veru hans, heyra hann tala og læra
jafnframt á landið, landið sem hann
sagði að væri þeirra eign, hans og
hennar, eign íslendinga. Aldrei hafði
henni komið neitt slíkt í hug og hún
taldi víst og sjálfsagt að yfirmennirn-
ir og auðmennirnir ættu landið, allir
aðrir væru vinnukindur, sjómennirn-
ir og fjölskyldur þeirra. Sýslumaður-
inn var auðmaður, hann átti landið
og skipin og mátti láta veiða hvar
sem honum sýndist og fólkið vinna
eins lengi og þörf krefði, borga því
eins og honum sjálfum sýndist og
hún hafði heyrt að þannig gengi það
til í öðrum fiskiplássum. Hún vissi að
sýslumaðurinn og hans fólk átti bestu
bújörðina í sveitinni og að fólkið laut
honum, þetta var svo til allt sem hún
vissi, og það með að séra Björn væri
í hópi þessa fólks og einmitt þess
vegna var svo undarlegt að heyra
hann tala eins og hann gerði, að hún
væri íslendingur og ætti hlut í land-
inu. Auðvitað átti hún ekki svo mik-
ið sem eina þúfu, ef hún tyllti sér nið-
ur þá sat hún á annarra manna landi,
og hún hafði heyrt að bændur væru
flestir leiguliðar, næstum ánauðugir
þar sem kaupmaðurinn réði verðinu
á vörunum, ullinni og kjötinu og
hann réði verðinu á vörunni sem
bændurnir tækju út í reikninginn sinn
í búðinni. Þetta hafði hún heyrt fólk
í fiski tala um, en hún þorði ekki að
segja prestinum frá þessu, kannski
seinna, ef það seinna kæmi þá nokk-
urn tíma. Nei, hún þyrði aldrei að
segja eitt orð um það. Það lítið vissi
hún, nú var séra Björn einn af auð-
mönnunum, hann átti allt með Frið-
fríði, hún var konan hans. En þrátt
fyrir þessar efasemdir þá leit hún
prestinn líka öðrum augum, hann var
svo myndarlegur, hann var svo góður
við hana og talaði um það sem var
fallegt í kringum, þau, landið þeirra.
Hún hafði fundið í hverri ferð hvern-
ig hann hylltist til að taka utan um
hana í ánni og fara um hana mjúkum
höndum, það hafði enginn annar
gert, hann hafði meira að segja kysst
hana á vangann í síðustu ferðinni,
hvað það hafði verið unaðslegt að
eiga í raun og veru hlut í landinu og
mega halla sér að honum, en hún
mátti ekki hugsa svona, hún átti ekk-
ert land og engan rétt, hún yrði að
forðast að láta sér þykja vænt um
prestinn og þó, eitthvað bærðist
innra með henni sem hún réð ekki
við, hafði ekki vald yfir. Hún varð
hrædd þegar það kom upp í hugann.
Þegar ekki var messað í heima-
kirkju Mikluhæða reið séra Björn á
annexíurnar hvort sem rigndi af guðs
himni eða sól skein á dalina,
maddaman sá um að Eygló hraðaði
sínum morgunverkum á sunnudög-
um og áminnti hana um að gæta vel
hestanna. Henni var ætlað að spretta
af hestunum og taka út úr þeim beisl-
in og spenna þau um hálsinn svo hún
missti þá síður frá sér, síðan átti hún
að Ieggja á hestana og hafa þá til-
búna þegar presturinn kæmi frá
kirkju. Það sama gilti ef presturinn
þyrfti að bregða sér til bæja eða í
kaupstað, sem fyrir kom, þá átti
Eygló að vera hjá hestunum og bíða,
ekki mátti hún sýna sig, hvorki við
kirkju eða á bæjum, hún væri þannig
útlits að framkoma hennar gæti verið
heimilinu til skammar.
Sumarið var að þrotum komið,
haustfölvi lagstur á lyng í haga og
veðurfar tekið að breytast. Einn
þennan messudag var þó enn blíðu-
veður og þá kom séra Birni til hugar
að hann yrði að finna stað þar sem
þau tvö væru óhult að vera saman án
þess sæist til manna eða hesta, hann
sneri afleiðis og reið inn í dalverpi
þar sem djúpur hvammur grasi vax-
inn var beggja vegna bergvatnslækj-
ar, þar stigu þau af baki. Bæði vissu
þau að þennan dag var Eygló sautján
ára.
„Við verðum að halda upp á dag-
inn,“ sagði Björn, svo settust þau í
grasið, hann fullur efasemda, hún
kvíðin og hrædd. Þarna sátu þau eða
lágu alveg saman og nutu þess að
vera ung og ástfangin rétt eins og þau
þyrftu engum að standa skil orða
sinna eða gerða. Eygló lét hann ráða
og var honum eftirlát og ljúf.
Þau riðu hratt það sem eftir var
leiðarinnar heim að Mikluhæðum,
þar tók ráðsmaðurinn við hestunum,
presturinn gekk til stofu, Eygló til
verka sinna.
Samband vinnukonunnar og prests-
ins varð nánara og innilegra með
hverjum deginum sem leið. Allt frá
því að hann náði taki utan um þenn-
an mjóa og hjálparvana ungling á
leið yfir vaðið í ánni hafði hann í
rauninni aldrei sleppt því taki, svo
varð hann heillaður af snertingunni
og bláu augunum sem læstu sig gegn-
um líf og sál prestsins. Hver sam-
verustundin varð annarri ástúðlegri,
þau unnust eins og lífið væri þeirra
eign, aðeins þau tvö væru til, eins og
þau ættu hvort annað. Þegar rigndi
eða ef blautt var á breiddi presturinn
regnkápuna undir þau á jörðinni þar
sem þau unnust. Svo kom aftur sól.
Einn þann dag sem ástin brann heit-
ara en sólin fékk séra Björn að heyra
ágrip af sögu Eyglóar.
Hún var fædd og uppalin í kaup-
túninu þar sem sýslumaðurinn var
allsráðandi. Foreldrar Eyglóar unnu
við útgerð hans fram í andlátið. Fað-
ir hennar var sjómaður, háseti sem
hvarf í hafið þegar skipið hans fórst
með allri áhöfn. Móðir hennar, sem
þá var vanfær .og.iberklaveik, þoldi
ekki áfallið, hún hné niður þar sem
stóð á bersvæði við fiskaðgerð og var
borin heim í húshjallinn til Eyglóar,
þar lifði hún við harmkvæli í nokkra
daga og dó. Eygló sat ein eftir og grét
móður sína, alein í íbúðinni, sem
reyndar var skúrbygging hrörleg og
jökulköld. Enginn kom til vitja
barnsins eða fylgjast með heilsu
móðurinnar, allt vinnufært fólk, jafn-
vel börn og gamalmenni, kepptist við
fram á nætur að verka fisk yfirvalds-
ins, enda var landburður af fiski þá
dagana.
Loksins kom hreppstjórinn á
þriðja degi og sá hvað gerst hafði,
hann lét sækja líkið. í kauptúninu
var hneykslast á framkomu Eyglóar
að dragast ekki til að láta vita að
móðir hennar væri dáin, hún væri
ekkert ungbarn Iengur næstum sjö
ára stelpan eða því sem næst, þetta
fékk hún að heyra. Næsta þegar hlé
varð á fiskverkun vegna brælu á
miðum, greip hreppstjórinn tækifær-
ið og tilkynnti jarðarför, líkkista var
slegin saman með hraði og tekin gröf
í kirkjugarðinum, það lá á að koma
móður Eyglóar í jörðina í hléinu og
einmitt þann dag átti prófasturinn
frjálsa stund, hann kastaði því rek-
unum sjálfur.
Að lokinni jarðarför tilkynnti
hreppstjórinn að haldið yrði uppboð
á eigum hinna framliðnu, því væri
best aflokið meðan kauptúnið væri
sparibúið að kalla, það sem kæmi inn
væri eign hreppsins sem mundi síðan
annast uppeldi Eyglóar.
Næstu nótt var Eygló alein í auðu
húsinu, án þess að hafa svo mikið
sem teppisbleðil að skýla sér með, þá
nótt var hún líka matarlaus og svöng
eftir dag jarðarfararinnar þegar eng-
Náttföt
Náttserkir
Sloppar
margar tegundir
Verð frá kr. 4.620,-