Dagur - 19.12.1991, Page 36

36 B - DAGUR - Fimmtudagur 19. desember 1991
Dryklguskapur setti mark sitt
á ævi séra Sigurgeirs á Grund
- var dæmdur frá kjóli og kalli eítir skrautlegan feril
Eyfirskar sagnir Jónasar Rafnar, yfirlæknis, fjalla um
drauga og mennska menn í átthögum höfundar á nítj-
ándu öld og í upphafi tuttugustu aldar. Draugarnir eru
náttúrlega sér á báti en hinir sem sagt er frá í bókinni
eiga það sameiginlegt að vera öðruvísi en fjöldinn. Marg-
ir þeirra skera sig úr fyrir kátlegar tiltektir og tilsvör,
enda var allt slíkt yndi Jónasar, sem sjálfur var gæddur
miklu skopskyni. Einn þessara manna, sem Jónas segir
frá í bókinni, er séra Sigurgeir Jakobsson á Grund, drykk-
felldur prestur og um margt glannalegur í orðum og æði.
Við skulum kynnast klerki þessum eilítið nánar.
Davíð Guðmundsson á Hofi tók við
embætti prófasts af Daníel og þá
fór hagur Sigurgeirs að versna.
Þegar Davíð kom í fyrsta sinn að
vísitera og lét séra Sigurgeir
spyrja börn í Möðruvallakirkju að
sér áheyrandi, þóttist Sigurgeir sjá
feimni á börnunum og sagði við
þau: „Þið þurfið ekki að vera
hrædd við hann Dabba; hann er
maður eins og aðrir. “ Vart þarf að
taka fram að Sigurgeir var eitt-
hvað ölvaður við þetta tækifæri en
að tímaskyn hans var ekki upp á
marga fiska.
Dag einn árið 1874 átti séra Sig-
urgeir að skíra stúlkubarn að
Draflastöðum í Sölvadal. Hann
kom kvöldið áður og var talsvert
drukkinn. Sú lýsing fylgir að Sig-
urgeir hafi verið fremur stór maður
með rakaða efri vör, en skegg á
vöngum og höku. Hann svaf úr sér
um nóttina en morguninn eftir var
honum fært kaffi í rúmið. Ekki
snerti Sigurgeir við því en spurði
Sigurgeir Jakobsson var fæddur á
Stóru-Laugum í Reykjadal 27.
ágúst 1824. Foreldrar hans voru
Jakob Pétursson og Þuríður Jóns-
dóttir. Jakob var mikill merkis-
bóndi og um tíma þingmaður
Norður-Þingeyinga. Hann var
sterkefnaður og keypti alla jörðina
Grund í Eyjafirði á árunum 1839-
50 og átti hana til dauðadags. Sig-
urgeir sonur hans gekk í Bessa-
staðaskóla og þótti fyrirferðarmik-
ill. Honum voru veitt Breiðavíkur-
þing á Snæfellsnesi 1854 og
Grundarþing 1860 þegar séra Jón
Jónsson lagði niður prestskap.
Séra Sigurgeir fluttist að Grund,
eignarjörð föður síns, ásamt Ingi-
björgu Jónsdóttur konu sinni og
tveim kornungum sonum. Segja
má að orðrómurinn hafi komið á
undan honum því Eyfirðingar
fréttu strax að nýi presturinn væri
drykkfelldur og var þess getið að
hann hefði verið drukkinn á leið-
inni norður.
Skeíjalaus vín-
hneigd til æviloka
Ekki er hægt að segja annað en að
orðrómurinn hafi átt við rök að
styðjast og var prestskapur séra
Sigurgeirs endasleppur. Honum
var vikið frá embætti um stundar-
sakir 1879 og síðan að fullu 1882
eftir meint embættisafglöp og
málarekstur. Við skulum líta á
stuttan en skrautlegan feril Sig-
urgeirs.
Mönnum í Grundar- og Möðru-
vallasóknum leist reyndar ekkert
illa á nýja prestinn í byrjun og tóku
honum vel. Séra Sigurgeir var
raddmaður góður og hafði yndi af
söng, ágætur ræðumaður og frjáls-
lyndur í trúmálum. Hann lét lítið til
sín taka heima fyrir og var ekki
mikill bú- eða fésýslumaður. Orð-
rétt segir Jónas Rafnar um hann:
„Hefðu því verið góðar horfur á,
að söfnuðir hans hefðu talið sig
fullsæmda af honum, ef vínhneigð
hans hefði ekki verið eins skefja-
laus og hún reyndist allt til ævi-
loka hans. Hann drakk að vísu
sjaldan heima hjá sér, en utan
heimihs neytti hann víns í óhófi
hvenær sem færi gafst, og þá voru
færin því miður mörg. Ef einhver
fór í kaupstað, þótti svo sem
sjálfsagt, að hann fengi sér vel í
staupinu og kæmi heim með ein-
hvern sopa í ofanálag, til að veita
síðar gestum, sem að garði bar. í
öllum brúðkaupsveizlum var
drukkið fast, og í skímarveizlum og
við jarðarfarir var oftast nær farið
með áfengi, ef tO náðist. Og lang-
mest var það brennivín, sem
drukkið var; púns var þó oft haft
með í veizlum til ábætis. Tækifærin
voru því ofur mörg, þegar drykk-
felldur prestur var annars vegar.
Verst var þó af öllu, að séra Sig-
urgeir gat aldrei stillt sig um að
drekka sic i færan og var þá frem-
ur hávær orðljótur; stundum
var hann þá iíka svo strákslegur,
Séra Sigurgeir var vanmáttugur gagnvart áfengi og það stjórnaði lífi hans, eins og lesa má í greininni. Sem gott dæmi
má nefna þegar hann mundi ekki hvort hann hefði skírt barn daginn áður, eða þegar hann bað fermingarbörn aðkoma
til sín á pálmasurmudag en þá var annar í páskum.
að yfir tók. Kunnu sóknarbörn
hans þessu yfirleitt illa, en þó mun
allt hafa gengið vandræðalaust
fyrstu árin, því að ódrukkinn var
séra Sigurgeir dagfarsgóður
maður, hógvær í tali, orðvar og
óáleitinn við aðra. “
Dæmdur frá kjóli
og kalli
Já, ekki var hægt að kippa bless-
uðum prestinum í meðferð á þess-
um árum og drykkjusýki hans
hafði sinn gang. Eins og flestir
sem sem eiga við þetta vandamál,
sem síðar var kallað alkóhólismi,
að stríða þá reyndi séra Sigurgeir
um skeið að halda drykkjufýsn
sinni í skefjum. Allt kom fyrir ekki
og með tímanum ágerðist óregla
hans svo mjög að mörgum fannst
ekki unandi við lengur.
Sigurgeir átti góða að, sem
afsökuðu bresti hans og vorkenndu
honum, en aðrir voru harðari í
dómum og vildu að honum yrði
vikið úr embætti. Um þetta var
deilt árum saman.
Séra Daníel á Hrafnagili var
prófastur til 1876 og þótt hann
væri bindindismaður umbar hann
drykkjuskap séra Sigurgeirs. Séra
Davíð lét sem hann heyrði ekki
þessi ummæli. Um síðir fór þó svo
að allmargir sóknarmenn kærðu
séra Sigurgeir fyrir prófasti vegna
drykkjuskapar hans og var honum
vikið frá embætti um stundarsakir
1. september 1879. Næstu ár var
málið kannað nánar með vitna-
leiðslum og prófastréttur dæmdi
Sigurgeir til að greiða 200 krónur í
prestekknasjóð auk málskostnað-
ar og lauk málinu með hæstarétt-
ardómi 18. apríl 1882 þar sem
hann var dæmdur frá kjóli og kalli.
Spurði hvort hann
hefði skírt bamið
daginn áður!
Við skulum nú rifja upp nokkrar
sögur af embættisverkum séra
Sigurgeirs.
Eitt sinn á annan í páskum var
séra Sigurgeir að spyrja börn í
Möðruvallakirkju en varð að gef-
ast upp við það vegna ölvunar. Þá
spurði drengur nokkur hvenær
börnin ættu að koma næst til
spurninga. „Á pálmasunnudag, “
svaraði prestur. „Hann er nú
liðinn," benti drengurinn á. „Kom-
ið þið þá á föstudaginn langa,“
sagði séra Sigurgeir og greinilegt
Gunnlaug bónda hvort hann ætti
ekki brennivín. Eftir nokkurt þjark
sótti bóndi hálfflösku og hellti
prestur þá svo duglega út í kaffið
að undirskálin fylltist líka. Hann
sleppti ekki flöskunni heldur
tæmdi hana fyrir hádegi og var þá
orðinn þéttfullur.
Runnu tvær grímur á heimilis-
fólkið og gestina sem byrjaðir voru
að streyma að Draflastöðum. Einn
gestanna hvatti séra Sigurgeir til
að byrja sem fyrst á athöfninni því
ekki leist honum vel á ástand hans
og taldi að það myndi versna frek-
ar en hitt. Var þá farið að skíra en
prestur var svo fuUur að hann gat
ekki lesið á handbókina og varð
gestur er Kristján hét að lesa fyrir
hann en Sigurgeir át svo eftir
honum. Þegar að því kom að gefa
barninu nafn ýtti prestur Kristjáni
frá og tókst einhvern veginn að
ljúka athöfninni.
Nóttina eftir gisti séra Sigurgeir
á Draflastöðum, svaf tU morguns
og spurði þá Gunnlaug bónda
hvort hann hefði skírt barnið dag-
inn áður. Gunnlaugur kvað svo
verið hafa en allt hefði það gengið
í handaskolum. „Það má bæta um
það í dag,“ sagði prestur en bóndi
taldi þess ekki þörf úr því að hann
hefði skírt barnið í nafni heilagrar
þrenningar.
,JHvemig sjtíkleg
ölvun getur leikið
góða menn og gegna“
Ekki er ústæða tU að rekja fleiri
hrakfallasögur hér enda eru þær
aðeins dæmi um „hvernig sjúkleg
ölvun getur leikið góða menn og
gegna", eins og Jónas Rafnar
kemst að orði.
Fjárhagur séra Sigureirs var
mjög bágborinn frá fyrstu, brauðið
tekjurýrt, hann enginn ráðdeildar-
maður og börnunum fjölgaði ört.
Sigurgeir og Ingibjörg eignuðust
alls 11 börn á árunum 1858-1883
og munu átta þeirra hafa náð full-
orðmsaldri. Faðir Sigurgeirs, Jakob
á Breiðamýri, var tregur á fjárútlát
tU sonarins og sagði að hann yrði
að bíða eftir arfinum.
Vorið 1873 fór Hallgrímur hrepp-
stjóri frá Grund og næsta fardaga-
ár bjó þar Hóseas Pétursson á
móti séra Sigurgeiri. Vorið 1874
tók Magnús Sigurðsson, síðar eig-
andi Grundar, við hálfri jörðinni.
Samdi þeim Magnúsi og séra Sig-
urgeiri misjafnlega, enda Magnús
hinn mesti búmaður og fésýslu-
maður sem kunnugt er og honum
hlaut að ofbjóða baslið og hirðu-
leysið á hinu búinu.
En það er af prestinum okkar að
segja að eftir að hæstaréttardóm-
urinn féll var hann niðurbrotinn
maður. Hann lá löngum heima í
rúmi og las en var þó skrafhreifinn
er gesti bar að garði. Tvö síðustu
árin sem Sigurgeir lifði var séra
Jónas Jónasson prestur í Grundar-
þingum og þegar hann messaði á
Grund sat hann oft lengi hjá Sig-
urgeiri og rabbaði við hann. Jónas
lánaði honum gjarnan bækur að
lesa og mun samúð og vinsemd
séra Jónasar hafa orðið honum
mikill raunaléttir.
Dagarnir voru daprir og oft
heyrðist séra Sigurgeir tauta
eitthvað á þessa leið: „Alltaf lifir
faðir minn, falleg var hún Ingi-
björg, góður var Sokki." En Sig-
urgeir var framúrskarandi reið-
maður og hafði átt góða reiðhesta,
einkum þó Grundar-Sokka.
Fékk ekki að njóta
föðurarfsins
„Hann var í fornfálegum kjól, með
dökkan hatt, dökkbrýndur, fölur
og magurleitur, og sorg og þreyta
var svo mótuð í hvern drátt, að ég
gleymi því aldrei." Svo lýsti Kristín
Sigfúsdóttir séra Sigurgeiri er hún
sá hann á Guðrúnarstöðum sum-
arið 1886.
Ævilokin nálguðust og aldrei
fékk séra Sigurgeir að njóta föður-
arfsins. Jakob faðir hans dó 17.
júní 1885, 95 ára gamall. Arfinum
var ekki skipt fyrr en þrem árum
síðar en þá var séra Sigurgeir
látinn. Hann lést á 63. aldursári,
18. mars 1887, saddur lífdaga.
Fáum var boðið til jarðarfararinnar
en mörg fyrrverandi sóknarbörn
hans komu þó og gladdi það mjög
ekkjuna og börnin. Útfararræða
séra Jónasar mun hafa verið
afburðagóð.
Maddama Ingibjörg og börnin
fengu þriðjung arfsins þegar dán-
arbúi Jakobs var skipt 1888. Vorið
eftir fór hún ásamt börnum sínum
til Vesturheims en þá hafði Magn-
ús Sigurðsson keypt alla Grund af
erfingjunum. Ingibjörg dó vestra í
ágúst 1926, á 90. aldursári. Lýkur
hér með þessu jólasögubroti.
Stefán Sæmundsson.