Dagur - 22.05.1993, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 22. maí 1993
IVIÁLVERK MÁNAÐARINS
Haraldur Ingi Haraldsson
Sendiherramir
- eftir Hans Holbein yngri
í þessu málverki sem málaó var
1533 eru nýir straumar í „portret-
túr“ ríkjandi. Gott orð á íslensku
yfir portrettúr er vandfundið en
þar er átt vió myndir sem fjalla
um ákveðió fólk, lýsa því eða
hugmyndum sem kristallast vegna
þcirra.
Allt þangað til á 15. öld höfðu
málarar reitt sig á fatnað eða fjöl-
skyldumerki til að auðkenna ein-
staklinga eða stöðu þeirra. Ahugi
á og eftirspum eftir því að myndir
líktust fyrirmyndum sínum var
hverfandi. Portrett vegsömuóu
ávallt kirkjuna og hennar heilögu
tákn. Einstaklingamir voru auka-
atriði. Til dæmis mátti ímynda sér
ríkan velgjörðarmann kirkjunnar
sem léti gera af sér og konu sinni
málverk krjúpandi til hlióar við
krossfestingu Krists í hópi annarra
syrgjenda.
A fimmtándu öld tóku þessi
vióhorf að breytast. Endurreisnin
lagði allt annað mat á gildi og
ábyrgó einstaklingsins í samfélag-
inu en áður hafði verið. Listamenn
heilluðust af nýjum möguleikum
sem þeir sáu í fjölbreytileika
mannsandlitsins.
A sextándu öld hafði svo
„portrettið“ þroskast og þróast í að
verða viáfangsefni í sjálfu sér. Sú
mikla innihaldsbreyting hafði orð-
ið að viófangsefnið var ekki leng-
ur maóurinn andspænis guði held-
ur hafói samfélagið leyst guð af
hólmi.
Aróðursgildi myndlistarinnar,
sem kirkjan hafði löngum notað
sér, var nú í þjónustu ríkisins.
Hans Holbein yngri
Holbein var fæddur í Augusburg
1497 eða 8 cm settist fyrst aó í
Basel, þar sem hann komst fljótlega
í samband við hóp áhrifaríkra húm-
anista undir andlegri forustu De-
siderius Erasmus, sem var mikill
hugsuður og ráðgjafi prinsa og
biskupa. 1526 forðaði Hans Hol-
bein sér frá Basel og túarbragða-
deilum sem þar geisuðu. Hann
hélt til London klyfjaður meó-
mælum hinna húmanisku vina
sinna.
„Listin er aó frjósa í hel í þess-
um heimshluta,“ skrifaói Erasmus
í kynningarbréfi til vinar síns í
London „og þessi maður er á leið
til London til að komast yfir engla
í þeirri borg.“
Hans Holbein vann í London-
borg til dauðadags 1543 en þá
varð plágan svarta honum að fjör-
tjóni.
„Englarnir“ sem hann nældi sér
í voru ærið mismunandi og fóru
eftir því hvort hið pólitíska lukku-
hjól snérist honum í vil eða í móti.
Sem dæmi um verkefni frá æðstu
stöðum er portrett af Önnu frá
Cleves, sem seinna varð brúóur
Hinriks 8., er átti fleiri konur en
aðrir menn, eins og frægt er orðið.
Holbein fékk þetta verkefni vegna
hermihæfileika sinna. Hinrik var
ánægður með kvenkostinn á
myndinni en líkaði stórilla þegar á
hólminn var komið.
Málverkið
En víkjum að málverkinu sem hér
er til umræðu. Því hefur af seinni-
tíma mönnum verið gefið nafnið
„Sendiherrarnir" en langt er því
frá aö sú nafngift hafi átakalaust
verið samþykkt af listsagnfræð-
ingum.
Myndin sýnir tvo menn standa
fyrir framan ríkulegt veggklæði.
Sá til vinstri skartar öllum þeim
glæsilega klæðnaði sem háttsettur
aðalsmaður gat leyft sér, loð-
bryddaðri kápu, skartgripum, vel-
snyrtu hári og skeggi. Klæðnaður
félaga hans er öllu látlausari en þó
má augljóslega sjá á efnismiklum,
útflúruðum kuflinum að hér er
merkismaður á ferð. Uppstillingin
er afar merkileg að því leyti að á
milli þeirra í miðpunkti myndar-
innar er stórt borð með tveimur
plötum, þar sem er á hrúgað hin-
um aðskiljanlegustu tækjum og
tólum. Þeir standa á hellulögðu
gólfi með fínlegu munstri. Þetta er
sérkennilegt verk og næstum of-
hlaðið í allri sinni nákvæmni og
væri nóg að gert þó ekki væri
furðuleg klessa fyrir miðri mynd,
sem ómögulegt er í fljótu bragði
að yrkja nokkurt vit í.
Hverjir voru
sendiherrarnir?
Miklar deilur hafa staðið um það
hverjir það.eru sem málverkið er
af og margir nefndir í því sam-
bandi. Almennt var haldið að
mennimir væri breskir í þjónustu
Hinriks 8. Myndin gefur tilefni til
ýmissa túlkunarmöguleika og er í
reynd nokkurskonar „róló“ fyrir
fræðinga. Því er nefnilega svo far-
ið að allir hlutir, skartgripir, bæk-
ur og svo framvegis sem Holbein
málar í myndinni eru svo smá-
smugulega nákvæmir í allri út-
færslu að ekki aðeins er hægt að
lesa texta bókanna og nöfn landa
og borga á hnöttunum, heldur má
og geta sér til hvaða hlutir þetta
akkúrat voru og í eigu hverra. Á
milli mannanna er saman komið
glæsilegt safn vísinda, stærðfræði-
og guðfræðitákna, sem varpa eiga
ljósi á hvaða menn þetta voru og
fyrir hvaða hugmyndir þeir stóðu.
Það er of langt mál að rekja
það hér hvemig menn rýndu í
málverkið og komust að réttri nið-
urstöðu. Það nægir að nefna sem
dæmi að ættarsetur mannsins til
vinstri er merkt á landakortshnött-
inn við hlið lútunnar og er í
Frakklandi. Hér er kominn franski
aðalsmaðurinn de Dinteville 29
ára að aldri í sendiför fyrir
Frakkakonung í London. Félagi
hans er Georg de Selve og þá er
komin skýring á því hvers vegna
klæðaburður hans er mun látlaus-
ari. De Selve var útnefndur biskup
af Lavaur aóeins 18 ára gamall og
þegar hér er komið sögu er hann
ekki orðin nógu gamall til að taka
við embættinu, hann ber því rík-
mannleg en látlaus klæði biskups-
efnis.
Hættuleg sendiför
Hvert var erindi þessara manna
sem svo mikið lögðu á sig bæði
fjárhagslega og hugmyndalega til
að þessi „lesmynd“ mætti bera
hróður þeirra? Er það vitað?
Já, svo sannarlega. Hið stórpólit-
íska mál samtímans var fyrirhug-
aður skilnaður Hinriks 8. við hina
spánsku konu sína Katarinu af Ar-
agon. Páfmn bannaði það, Hinrik
var ákveóinn og Frakkakonungur
var Hinriki leynilega hliðhollur
enda átti hann skuld að gjalda.
Hinrik hafði leikið stórt hlutverk
við að bjarga Francois úr klóm
Spánarkonungs, sem hafði haft
þann fyrnefnda á valdi sínu.
Hinn vestræni heimur valt á
hnífsegg. Það var þetta jafnvægi
og pukur Frakkakonungs, sem
mæddi á sendiherrunum.
Það er meira að segja dagsetn-
ingu aó finna. Á tímatalsskífu
uppá borðinu má lesa 11. apríl
1533 . Dagurinn sem Hinrik 8.
setti sem úrslitadægur fyrir páfa-
stól til að fara að vilja sínum.
Dauðinn er nálægur
Á miðri mynd, neðarlega, er und-
arleg klessa. Ef lesandinn tekur
blaðsíðuna og heldur henni fyrir
framan sig þannig að hann horfir
næstum því í jaðar blaðsíðunnar
sem greinin er prentuð á tekur
klessan á sig mynd og sést aö í
forgrunni er höfuðkúpa.
Þessi aðferð svokölluð „ana-
morphia“ er dæmi um hversu for-
fallnir fjarvíddarteikningar rann-
sakendur þessa tíma menn voru.
En með henni má teikna hvað sem
er þannig að hió raunverulega
form þess sé einungis sýnilegt frá
einum sjónpunkti eins og í þessu
tilfelli.
Miðaldamenn voru þjakaðir af
plágum og stríði. Dauðinn var
ætíð nálægur og ofarlega í huga
manna, næla sem de Dinteville
ber í hatti sínum er einnig haus-
kúpa og þannig hafa bæði málari
og fyrirmynd verið sammála um
að sjaldan sé góð vísa of oft kveð-
in.
Þetta er síðasta greinin í þess-
um greinaflokki. Eg vona að les-
endur hafi haft bæði gagn og gam-
an af.