Dagur - 22.05.1993, Síða 17

tORNIN OKKAR
Laugardagur 22. maí 1993 - DAGUR - 17
Kristín Linda Jónsdóttir
Er bamið þitt stöðutákn?
Vilt þú eiga barn sem fullnægir þínum eigin metnaði? Hvernig
barn er það? Verður það að vera barn sem skarar fram úr, sem
kemur heim með viðurkenningar og verðlaunabikara, sem kemst
á toppinn, sem er best í sínum aldursflokki og nær þeim mælan-
lega og viðurkennda árangri sem þig dreymdi um að ná í æsku?
Eða skiptir þetta allt engu máli. Er þér alvega sama hvort barnið
þitt leggur stund á markvissa þjálfun, keppni eða listir, tekur
þátt í leikjum, sýningum eða mótum. Alveg sama, svo framarlega
sem barnið þitt er hamingjusamt, vegna þess að það að eiga ein-
mitt þetta barn fullnægir fullkomlega þínum metnaði. Barnið
þitt sem þú elskar nákvæmlega eins og það er, einstök lítil per-
sóna engri annarri Iík. Sigrún Sveinbjörnsdóttir, sálfræðingur á
Akureyri, hefur vakið athygli foreldra á þeim áhrifum sem
ótímabær og krefjandi þjálfun sem stefnir í átt að sífellt meiri ár-
angri og jafnvel keppni getur haft á þróun persónuleika barna,
gefum henni orðið.
„Ég vil benda foreldrum á að
hætta getur falist í þeim ótal
möguleikum sem bjóðast, ungum
börnum til að eyóa tómstundum í
nútíma þjóðfélagi, svo ótrúlegt
sem það kanna að virðast. Mjög
margir valkostir eru í boöi og
lögö er áhersla á mikilvægi þess
að börn byrji ástundun snemma.
Því fyrr sem hafist er handa, því
betri árangri er talið að þau geti
náð og jafnvel að þeim mun betur
standi þau sig í lífinu sem ein-
staklingar síóar meir. Nú vita for-
eldrar að það er geysilega hörð
samkeppni í þjóðfélaginu. Þau
vilja auðvitað aðeins það besta
handa barninu sínu. Vilja hjálpa
því aö ná forskoti. Þau hlusta á
auglýsingarnar og gylliboðin og
margir telja að barnið þeirra muni
standa betur að vígi ef þau kaupa
þá þjónustu, námskeið, þjálfun,
nám, búnað og hvað eina sem í
boði er handa barninu. I markaðs-
þjóðfélaginu eru auglýsingarnar
og áróðurinn slíkur aö jafnvel hin-
ir bestu foreldrar, sem alist hafa
upp við góðar aðstæður og vita af
eólisávísun hvernig þeir reynast
börnunum sínum best, eiga á
hættu að missa sjónar á því sem
mikilvægast er.
Athugum aó börn og foreldrar
eru kjörinn markhópur þeirra sem
þurfa aó selja. Fátt er vænlegra til
árangurs í markaðsmálum en aö fá
foreldra til að trúa því aó ef þau
kaupi ekki ákveðna vöru eóa
þjónustu verði barnið þeirra ver á
vegi statt en önnur börn.
Barnið þitt getur beðið
tjón á sálu sinni
Barnið þarf aó vita og finna að
þaó er elskað sjálfs sín vegna,
hvemig sem það er,en ekki vegna
verka sinna. Ef ekki tekst að festa
trúnaðartraust í sessi nær efinn og
vantraustið að skjóta rótum í huga
þess og því tekst ekki aö þroska
með sér eðlilegt sjálfstraust. Þá
verður sektarkenndin til og henni
er erfitt að ýta til hliðar nái hún
að skjóta rótum. Um leið minnka
líkumar á að bamió þrói með sér
frumkvæði. A þessu aldursskeiði,
fyrstu sex árum ævinnar, á sér
stað ákveðin keðjuverkun í þrosk-
góðs að sækja leikskóla. Leik-
skólar á Islandi eru þegar á heild-
ina er litið góðir. Þeir veita böm-
um öryggi en jafnframt frjálsræði
og fjölbreytni í verkefnum. Að
sjónarmiði bamanna slepptu eru
þeir auðvitað einnig stofnanir
sem gera foreldrum kleift að skila
sínu framlagi á vinnumarkaðnuni.
En þegar ung börn eru sett í
skipulagða þjálfun sem leiðir til
samkeppni eða samanburðar er
það í flestum tilfellum skaðlegt.
Þau hafa ekki andlega burði til að
skilja eðli samkeppninnnar. Hins-
vegar skynja þau aó ef þau standa
sig ekki vel valda þau foreldrum
sínum, og ef til vill fleirum, von-
Þáð sem raunverulega
skiptir máli
Það sem börn undir grunnskóla-
aldri þurfa að læra er raunar mjög
einfalt. A aldrinum 0-2 ára er
mikilvægsta af öllu, það eina sem
skiptir máli, að byggja upp trún-
aðartraust. A aldrinum 2-4 ára,
þroskast sjálfræði og sjálfsstjórn
„Ekki of snemma.“
og í framhaldi af því á aldrinum
4-6 ára, frumkvæði. Til þess að
barni takist að ná valdi á þessum
grundvallarþáttum þroska og per-
sónusköpunar þarf það aó fá að
vaxa og þroskast í friöi á þann
hátt sem náttúran ætlar því.
Við verðum að muna að við er-
um ólík. Náttúran sendir okkur
inn í heiminn hvert og eitt forritað
á okkar máta, með eðlisávísun og
hæfileika, þó þeir liggi í leynum
til að byrja með. Það er okkar for-
eldranna, fyrst og fremst, aó
hjálpa baminu okkar að nýta
hæfileika sína. Það gerum við
ekki með ofþjálfun eða ofstjórun.
Á þann hátt getum við hinsvegar
komið í veg fyrir að bamiö okkar
verði ánægt meö sjálft sig eins og
það er og aukið líkumar á
óánægju, vantrausti, framtaks- og
frumkvæðisleysi, sektarkennd og
óhamingju.
Ef þú vilt aö barnið þitt geti staöiö sig vel,
í samkeppninni í þjóðfélaginu, skaltu hjálpa
því aö veröa sterkur andlega heilbrigöur
einstaklingur. Þá hefur þaö mestu mögu-
leikana á hvaða sviöi sem er. Þaö hefur
möguleika til aö skilja hismiö frá kjarnanum
og velja sína leiö í lífinu, réttu leiöina.
Er það lífshamingjan að barnið þitt sé ári á
undan jafnöldum sínum aö tileinka sér
einhverja hæfni? Vilt þú þá ef til vill einnig
aö þaö veröi foreldri ári á undan þeim, flytji
ári fyrr aö heiman, kveöji lífið ári fyrr?
Vildir þú fremur vera einu ári eldri í dag
en þú ert nú, komin einu ári lengra
á lífsferlinum? Til hvers?
Frjáls eins og fuglinn, frjáls að leysa eigin verkefni og feta leiðina í átt til
aukins þroska.
un persónuleikans. Það er að
segja fyrst trúnaðartraust, þá
sjálfsstjóm og síðan frumkvæði.
Takist baminu ekki að ná þessum
þroska, vegna óheppilegra uppeld-
isskilyrða, er trúlegt að tilfinning-
ar eins og vantraust, minnimáttar-
kennd og ótti við frumkvæói fest-
ist í persónuleika þess og fylgi
því um ókomna tíð.
Snillingurinn hans pabba
með særða sál
Böm undir skólaaldri geta beðið
tjón á sálu sinni ef þau fá ekki
tíma til að vaxa í friði. Það er mín
persónulega skoðun að á næstu ár-
um og áratugum komi í ljós
hvaöa áhrif ótímabær þjálfun hef-
urá böm.
Til að koma í veg fyrir mis-
skilning vil ég taka það fram að
ég tel aö það sé öllum bömum til
brigðum. Þau skynja þann tilfinn-
ingalega sársauka sem fylgir tap-
inu. Finna að þau hafa ekki staðið
undir vonum, hafa brugðist þeim
sem þau elska og eru háð, eru ekki
sigurvegarar heldur annars flokks.
Vinningurinn
Því má spyrja, hvað vinnur metn-
aðarfulla foreldrið sem ætlaði
baminu sínu það allra besta? í
raun má segja að foreldrið setji
stein í götu eólilegs persónu-
þroska barnsins, sem takmarkar
möguleika þess til að bjarga sér í
þessum fjölbreytilega heimi síðar
meir. Verkefni og afþreying er
vissulega af því góða en kröfur
um einhæfa markvissa og sam-
keppnisbundna þjálfun eru rangar.
Foreldrar sem af hyggjuviti
sínu vita hvað er barninu þeirra
fyrir bestu, gefa því ást, umhyggju
og rólegt andrúmsloft sem hjálpar
því að byggja upp trúnaðarsam-
band, sjálfstæði og framtak. Þeir
líta á bamið sem sjálfsagðan aðila
í fjölskyldunni og hafa ekki
áhyggjur af ýmsum gylliboðum
markaðarins.
Bam sem rnjög fáar hendur
hafa annast af öryggi og skilyrð-
islausri ást á fyrstu mánuðunum
og fær að kynnast umhverfi sínu
eftir því sem þroski þess og geta
eykst. Bam sem býr við fjölbreytt,
eðlilegt og öruggt heimilislíf og
hefur frið og möguleika til að
þroska eigin hæfni og getu þegar
það sjálft er tilbúið til þess. Það
bam hefur öðlast mestu möguleik-
ana til að ná árangri í lífmu síðar
meir. Möguleika til að nýta hæfi-
leikana sem það hlaut í vöggugjöf
til fulls og verða nýt, góð og
hamingjusöm manneskja.
Ég má ekki leika mér
í sandkassanum, pabbi segi
að ég verði að æfa
Bam sem stundar þjálfun, fyrir at-
beina foreldra sinna vegna þess
að það fær bros og umbun frá
þeim, en ekki vegna eigin löng-
unar lærir að velja það sem öðr-
um líkar en ekki það sem það vill
sjálft. Það lærir ekki að treysta á
og fylgja eigin frumkvæði heldur
að hlýða og þóknast öðrum.
Hvemig veganesti er þaö fyrir
bamið þitt þegar að unglingsárun-
um kemur?
Ef við sláum á frumkvæði
þeirra, af því að okkur finnst það
ómerkilegt sem þau vilja fást við,
og veljum þeim þess í stað af-
þreyingu. Þá eru þaó við en ekki
þau sem ráða ferðinni. Ef þau aft-
ur á móti fá að fylgja eigin eðlis-
ávísun og velja sjálf þá eru þau
trúlegast aó framkvæma eitthvað
mjög mikilvægt þó okkur finnist
það ef til vill tilgangslítið. Hvern-
ig grípum vió fram í fyrir náttúr-
unni ef vió skipuleggjum tíma
bamsins? Hvers fer bamið á mis?
Hvað hefði bamið annars gert
þær stundir sem fara í skipulagða
þjálfun, og hversu mikilvæg eru
þeirra eigin verkefni með tilliti til
vaxtar og þroska? Lítil böm eru
stööugt að verki, þau finna sér
verkefni sjálf, verkefni sem hafa
tilgang, þó við hin fullorónu skilj-
um það ekki alltaf.
Mamma hvað vilt þú að ég
geri?
Foreldrar ættu að velta fyrir sér
þessum spumingum: Sendi ég
bamið á námskeið mín vegna? Er
það minn metnaður að bamið
mitt standi sig og skari fram úr?
Eða er ástæðan sú að bamið mitt
þarfnast þessa og vill það sjálft?
Ég minni á að auðvelt er að falla í
þá gryfju að hugsa sem svo; já, en
bamið mitt vill það! En hvað er
það sem bamið vill? Vill það ef
til vill um fram allt geójast þér,
foreldri sínu!
Við þessum spurningum er
ekkert einhlítt svar, en veltum
þeim fyrir okkur hverju sinni og
höldum vöku okkar. Böm sem
komin eru á grunnskólaaldur velja
sér stundum viðfangsefni í tóm-
stundum sem byggja á hóp-
kennslu og þjálfun. Virðum
ákvörðun bamsins, vilji það hætta
minnug þess að endir eins er
gjaman upphaf annars," sagði
Sigrún Sveinbjömsdóttir.
Næsti þáttur: Njótum sumarsins meö börnunum okkar