Dagur - 17.12.1993, Síða 18

18 B - DAGUR - Föstudagur 17. desember 1993
„Orðið „Ijósmóðir" er eitt af allra fegurstu heitum
á íslenska tungu. Ekki er vitað um aldur þess né höf-
und en það mun hafa komið fyrstfyrir á prenti í
Guðbrandsbiblíu. Ekki greina heldur fomar íslensk-
ar heimildir margt um nöfn eða störf Ijósmæðranna
á íslandi og munu þó konur hafa veitt aðstoð og
hjálp við fæðingar hér alltfrá landnámsöld og til
þessa starfs einkum valist þær konur er öðrum voru
fremri að handlagni, nærgætni og fómarlund. Marg-
ar þeirra hafa reynst sannkallaðar hetjur í erfiðri
raun, en sú barátta var háð til þess að bjarga lífi og
vemda það. Þess vegna var hún göfug og heillarík."
Þannig kemst séra Sveinn Víkingur m.a. að orði í
formála ritsins „íslenskar Ijósmæður", sem út kom
á árunum 1962- 64.
Asa Marinósdóttir
er ein af reyndustu
starfandi ljós-
mæðrum á Norð-
urlandi og þau eru
orðin mörg börnin
sem hún hefur tek-
ið á móti. Böm
sem hún tekur á móti núna eiga jafn-
vel mömmu og ömmu sem Asa hefur
einnig tekið á móti. Hún hefur
starfað nær óslitið sem Ijósmóðir á
fæðingardeild, umdæmisljósmóóir og
heilsugæsluljósmóðir á fjörutíu ára
starfsferli.
Asa Marinósdóttir er fædd að
Krossum á Arskógsströnd 9. febrúar
1932, ein fimm barna Guðmundu
Ingibjargar Einarsdóttur ljósmóóur
og Marinós Þorsteinssonar bónda.
Hún ólst upp í Engihlíð i glöóum
systkinahópi og tók snemma þátt í
bústörfum og félagsstarfi í sveitinni.
Þá voru Sjómannadagurinn, 17.
júní og héraósmót UMSE þær
skemmtanir sem unga fólkinu þóttu
standa upp úr. Unglingar komust inn
á dansleiki 14 ára og þaó þekktist
ekkert kynslóóabil.
Asa var einn vetur vió nám í
kvennaskólanum á Blönduósi en
núna rekur hún kúabú og ferðaþjón-
ustu ásamt eiginmanni sínum, auk
ljósmóóurstarfanna.
Að verða Ijósmóðir
- Hafði starf móður þinnar áhrif á
þitt starfsval?
„Eg var ekki búin að ákveða þetta
sem bam og fannst þaó eiginlega al-
veg fráleitt ævistarf þegar ég horfói á
eftir móður minni fara svo oft í burtu
frá heimilinu. Aftur á móti hafði
mamma ákveðið ung aó verða ljós-
móðir því allir hennar leikir frá fjög-
urra ára aldri snémst um að taka á
móti bömum.
Sjálf hafði ég frekar stefnt að því
að fara í hjúkmnamám en á þessum
tímum var ekki um svo margt að
velja. Þetta var stutt og hagnýtt nám,
svo það varó úr að ég sótti um Ljós-
mæóraskóla Islands og hóf nám þar
haustið 1952, þá tvítug og þjófstart-
aói eiginlega þar sem aldurstakmark-
ið var 21 ár.
Ljósmæðraskólinn var þá til húsa
í gömlu álmu fæðingardeildar Land-
spítalans og þar var einnig heimavist-
in þar sem allir nemendur bjuggu,
bæói utan af landi og úr Reykjavík.
Við gengum síðan vaktir og námiö
fór fram samhliða vinnu á fæóingar-
deildinni.
Þetta voru nokkur vióbrigói fyrir
mig, bæói aö byrja í skólanum og
ekki síður aó vera í Reykjavík en
þangað hafði ég ekki komió fyrr.
Reykjavík var þó minni en hún er nú
því ég minnist þess að rétt fyrir ofan
Kringlumýrarbrautina var bær sem
heitir Hlíðardalur.Hann var þá lengst
uppi í sveit svo Reykjavík hefur
heldur betur þanist út þótt ekki sé
lengra síóan.“
40 ára starfsafmæli
„Við skólasysturnar tengdust órjúf-
anlegum böndum og má segja að við
Norðurlandsdeild Ljósmæðrafclags-
ins afhendir fæðingardeiid FSA
dýnur og sængur að gjöf í júní 1971.
Asa er sjöunda frá vinstri. ^
höfum flestar haldið hópinn síðan. Þó
hefur okkur aldrei tekist að koma
saman allar í einu. Núna í haust fór-
um vió t.d. saman sjö eldhressar
„stelpur" af ellefu, sem útskrifuó-
umst, í níu daga skemmtiferð til Lúx-
emborgar og Þýskalands og héldum
þar upp á 40 ára útskriftarafmælið.
Þetta var samstilltur hópur og við er-
um ennþá að rifja upp atvik frá veru
okkar í skólanum.“
Til starfa á heimaslóðum
- Eftir að Asa útskrifaöist úr Ljós-
mæðraskólanum starfaöi hún á
heimaslóðum í nokkrar vikur en réði
sig síðan til starfa á fæóingardeild
Fjóróungssjúkrahússins á Akureyri
þegar deildin var stofnuð um áramót-
in 1953- 54.
„Þar byrjaði ljósmóóir sem hét
Dómhildur Amaldsdóttir og hún fékk
mig til aö starfa með sér sem aðstoð-
arljósmóðir. Þá voru engir sjúkraliðar
til, aðeins gangastúlkur. Það var
mjög algengt þá að konur fæddu böm
sín heima svo í byrjun var talið aó
þessi deild væri eingöngu ætluð fyrir
tangarfæóingar og keisaraskurði.
Þetta breyttist þó fljótlega og fæðing-
um og starfsfólki fjölgaði með árun-
um.“
Tekið á móti fyrsta barninu
„Fyrsta barnið sem ég tók á móti
- segir Asa
Marinósdóttir,
ljósmóðir í
Ytra-Kálfs-
skinni á
*
Arskógsströnd
fæddist á Dalvík í desember 1953. Ég
starfaði í Dalvíkurlæknishéraði þenn-
an desembermánuó og tók þá á móti
þremur börnum, einu á Dalvík, öðru í
Svarfaðardal og því þriðja í Hrísey.
Þetta gekk ágætlega en mér þótti
þetta mikil ábyrgð. Meó tímanum
verður þetta eðlilegt og þegar vel
gengur vonast maóur til aö svo verói
áfram. Læknar voru líka oftast í kall-
færi svo það var hægt aó ná í þá ef á
þurfti að halda.“
✓
Utþránni svalað
- Haustið 1955 hleypti Asa heim-
draganum og hélt til Svíþjóðar.
„Viö fórum tvær skólasystur úr
Ljósmæöraskólanum. Þama úti var
búsett íslensk kona sem vió þekktum,
Margrét Hermansson hjúkrunarfræð-
ingur. Hún útvegaði mér fyrst vinnu
á farsóttarsjúkrahúsi en síðan fórum
við að starfa sem ljósmæður á fæö-
ingardeildum. Þetta var okkur góður
skóli og við fengum útþránni svalað.
Við vorum aóeins eitt ár en höfðum
af þessu bæói gagn og gaman en ég
sé mest eftir að hafa ekki verið að-
eins Iengur fyrst ég var á annað borö
komin í góóa vinnu.“
- Eftir Svíþjóðardvölina fór Asa til
starfa á FSA og starfaói þar þangað
til hún gifti sig haustið 1958, sveit-
unga sínum og fermingarbróóur
Sveini Elíasi Jónssyni. Þau eiga fjög-
ur uppkomin böm.
Sveinn er fæddur í Kálfsskinni og
hefur átt þar heimili alla tíð og þekkt-
ust þau því frá bamæsku. Fyrsta bú-
skaparárió bjuggu þau í Reykjavík
þar sem Sveinn lauk húsasmíðanámi
og Ása starfaði á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur. Þau tóku síðan vió búi í
Kálfsskinni af foreldrum Sveins árið
1959 og hafa byggt þar upp góóan
húsakost.
Eftirminnileg jól
„Ég man nú ekki eftir mörgum svað-
ilfömm en það má segja að heimilis-
fólkinu hérna séu minnisstæóust ein
jól. Þá var ég sótt til sængurkonu á
Dalvík kl. 7 á aófangadagskvöld.
Þetta var veturinn, 1966, sem var
mikill snjóavetur. Ég kom ekki aftur
heim fyrr en átta dögum seinna á ný-
ársdagskvöld meó snjóbíl og hafði þá
tekið á móti tveimur börnum og farið
meó þrióju konunni til Akureyrar!
Já, þetta voru eftirminnileg jól
fyrir okkur öll, ekki síst fyrir mann-
inn minn og litlu bömin mín sem
voru þá þrjú, það yngsta átta mánaða.
En þetta fylgdi starfinu og þaó tóku
þessu allir sem sjálfsögðum hlut og
ég átti góða að þar sem tengdafor-
eldrar mínir voru. Ég var náttúrlega
sjálf alin upp við svipaðar aðstæóur
og vissi reyndar að börnunum þætti
ekki alltaf gaman þegar móðirin
þurfti aó fara í burtu. Þessi jól voru
flestum eftirminnileg hér um slóóir
því það var svo mikil ófærð vegna
snjóa að öllu var aflýst, bæði mess-
um og öðrum samkomum."
Minnisstæð atvik
„Mig langar til aó segja sögu konu
sem eignaóist sex börn - og vona aó
hún misvirði það ekki við mig.
Fyrstu þrjú börn hennar fæddust á
fæóingardeild. Fæðingarnar gengu
allar vel og nú langaði hana til að
fæða heima. Þegar fjórða barnið
fæddist í mars 1970 var allt ófært og
nánast stórhríð. Þá voru aðeins tveir
sjálfvirkir símar í sveitinni, annar hjá
mér en hinn í útibúi kaupfélagsins á
Hauganesi.
Það var um miónættið sem farið
var af stað til aó nálgast Ijósmóður og
þurfti maður hennar ásamt öðrum að
brjótast frá Árskógssandi suður á
Hauganes til aó hringja í mig. Þetta
tók talsveróan tíma og hvemig átti ég
svo að komast þangað? Þaó vildi svo
heppilega til að jaróýta var stödd á
nálægum bæ. Ég fór meó ýtunni en
ég verð að segja þaó að stundum
hvarflaði að mér hvort við kæmumst
á leiðarenda. Það tókst þó að finna
brúna í stað þess að lenda í ánni sem
var á þessari leió og allt gekk vel aö
lokum.
Af konunni er það að segja að hún
var búin aó fæða fyrir u.þ.b. klukku-
stund þegar ég kom á staðinn. Góðar
grannkonur voru búnar aó skilja á
milli en fylgjan var ókomin. Konu og
barni leió vel og fylgjan kom eóli-
lega.
Fimmta barniö fæddist 1973 og
einnig aö vetri til en nú var gott veó-
ur og færi. Barnið fæddist aö morgni
til og gekk allt eins og í sögu þar til
kom að fylgjufæðingu. Fylgjan var
föst og hafói ég því samband við
fæðingardeild. Bjarni Rafnar læknir
bauóst til að koma með sjúkrabíl ef á
þyrfti aó halda. Hann náði fylgjunni
og konan var áfram heima og sæng-
urlegan eðlileg. Það er sennilega
einsdæmi aó starfandi læknir á fæð-
ingardeild fari út í sveit aó aðstoða
við fæðingu.
En áfram með fæðingarsögu kon-
unnar. Sjötta barnið fæddi hún einnig
heima og að vetri til árió 1974. Þá
var sæmilegt veður en ófært vegna
snjóa. Sjálfvirkur sími var nú kominn
í sveitina og hringdi konan sjálf rétt
Ljósmóðirin að störfum. ▼
Skólasystur úr Ljósmæðraskólanum á ferð í Lúxcmborg í septcmber sl. í til-
efni 40 ára útskriftar. Fremri röð f.v.: Freyja Antonsdóttir, Reykjavík; Ólöf
Jóhannsdóttir, Reykjavík og Ása. Aftari röð f.v.: Petra Konráðsdóttir, Ak-
ureyri; Steinunn Guðmundsdóttir, Rcykjavík; Hcrdís Guðmundsdóttir,
Neskaupstað og Sigrún Jónsdóttir, Reykjavík.