Dagur - 21.05.1994, Side 10

10 - DAGUR - Laugardagur 21. maí 1994
DÝRARÍKl ÍSLANDS
SR. SICURÐURÆÚISSON
Fuglar 48. þáttur
Þúfutittlingur
(Anthus pratensis)
Þúfutittlingur er af ættbálki spör-
fugla, og tilheyrir þaöan erluætt-
inni, en í henni er aö finna um 58
tegundir af litlum, mjóslegnum
bersvæóisfuglum, er halda sig
mest á jörðu niöri og þá hlaupandi
og trítlandi rösklega (ekki hopp-
andi) og lifa á skordýrum. Ættin
deilist svo í grátittlinga og erlur.
Fuglar beggja greina þekkjast á
löngu og kviku stéli (lengri á erl-
um) með hvítleitum útfjöðrum,
langri kló á afturtá, og erlur oft
líka á áberandi mynstri. Þúfutitt-
lingurinn er í hópi meö grátittling-
um er nefnast svo vegna þess hve
óásjálegir eða einkennalausir þeir
eru (ekki ósvipaðir lævirkjum,
nema grennri og með fingerðara
neí) - ýmist brúngulir, ólífugrænir
eða gráleitir, meó Ijósari og dekkri
rákum hér og þar um búkinn. Kyn
allra tegunda eru eins í útliti.
Þúfutittlingur og maríuerla hafa
lengstum verið taldir einu verjs-
andi fulltrúar ættar sinnar á Is-
landi. En nú eru uppi efasemdir
um þetta, eftir aó menn fóru á síð-
ustu áum að rekast hér á verpandi
strandtittling (nauðalíkan hinum
fyrst nefnda). Sumir vilja meina
að þetta varp hans geti því allt
eins bæði verið gamalt og útbreitt,
en hafi ekki uppgötvast fyrr,
vegna þess, hve nauðalíkar teg-
undirnar séu. En nóg um það.
Annar „grátittlingur“, sem
kemur hingað annað slagið, er
trjátittlingur. Hann er þó tiltölu-
lega sjaldséður, eftir því sem best
er vitað.
Þúfutittlingurinn er um 15 sm á
lengd og að mestu mógulur, brún-
gulur eða gulgrænn aó lit. A smá-
gerðu höfóinu, baki og nióur á
miðjar síöur og á tiltölulega breið-
um vængjum, ofanverðum, boga-
dregnum til endanna er hann að
jafnaói dekkstur, en á framhálsi,
bringu og kvið er gult aftur meira
ráðandi og jafnvel út í ljósgrátt.
Þar ofan í koma einnig svartir,
ílangir dílar, mest áberandi á
kverk og frambringu.
Jaórar vængfjaðra eru ljósgulir,
en stélfjaðra hvítir (eins og áður
gat um). Augu eru dökkbrún en
ofan þeirra ljósar rákir.
Goggur er mjög fíngeróur, ljós
viö nefrót en dökknar þaóan fram.
Fætur eru brúngulir og afturtá-
in mjög löng; hún er eitt af þeim
einkennum sem best er að líta eft-
ir, hafi maður þúfutittling og
strandtittling fyrir augum; en á
hinum síðarnefnda er hún mun
styttri.
Flugið er reikult og vaggandi.
Oftar en ekki fylgir hann skorn-
ingum og troðningum, sest og
flögrar upp aftur. Af þessu hátta-
lagi er fuglinn oft nefndur götu-
tittlingur.
Islenski þúfutittlingurinn er al-
gjör farfugl, sem dvelur á veturna
á svæói frá V-Frakklandi og allt
til Marokkó í N-Afríku. Þar er
hann einkum í votlendi, ræktuðu
landi og við sjávarstrendur. Ann-
ars er hann varpfugl um mcstalla
Evrópu norðan Alpafjalla og á
SA-Grænlandi. Hugsanlegt er tal-
ið, að íslenskir þúfutittlingar
myndi sérstaka deilitegund.
Þúfutittlingurinn kemur til
landsins síðast í apríl eða byrjun
maímánaðar. Oftast hefst varpið
þó ekki fyrr en nær dregur júní.
Hann er mjög algengur um allt
land, algengastur samt í þurru og
blautu graslendi, en er einnig í
kjarrlendi og velgrónum hraunum.
Mælingar hafa gefið til kynna 170
pör á ferkílómetra; það var í Dýra-
firði. Eitthvað er líka um fuglinn á
hálendinu, t.d. í Þjórsárverum og
við Snæfell.
Eggin eru yfirleitt 5-6 talsins,
móbrún, lögð í haganlega gerða
körfu úr stráum og hárum og
komið fyrir í holu, þúfu eða kjarri.
Utungun tekur 13-14 daga og að-
allega er þaö kvenfuglinn, sem
liggur á. Karlfuglinn hins vegar
kemur meira inn í dæmið, eftir
klakið, þ.e.a.s. vió fæðuöflun. En
Þúfutittlingur.
Mynd: Þorsteinn Einarsson,
Fuglahandbókin, 1987.
þúfutittlingurinn lifir nær
eingöngu á fæðu úr dýraríkinu,
mest skordýrum og lirfum þeirra.
Yfirleitt eru þau dýr annars tekin,
sem hve mest er af á hverjum stað
og tíma.
Ungarnir veróa fleygir innan
tveggja vikna en eru áfram matað-
ir af foreldrunum í nokkurn tíma
eftir þaó.
Fyrir kemur að þúfutittlingur-
inn verpi tvisvar á eggtíð.
Síðsumars koma hópar þúfutitt-
linga stundum heim aó bæjum í
leit að æti á nýslegnum túnum og
vió tað- og mykjuhauga. En frá
lokum ágústmánaðar og til miós
septembers halda þeir svo flestir
af landi brott til vetrarstöðvanna,
AFAAÆLISKVEÐJ A
sumir þó ekki fyrr en í október.
Þúfutittlingurinn er skamm-
ílugsfarfugl, þ.e.a.s. flýgur í stutt-
um áföngum og þá einkum að
deginum. En í einum spretti verð-
ur hann þó aö fara yfir hafið milli
íslands og Skotlands - um 800 km
veg. Flughraðinn er um 40
km/klst, og tckur ferðin um sólar-
hring ef skilyrói eru góð. Reynir
þetta mjög á fuglinn líkamlega.
Rannsóknir, geröar í Surtsey vorið
1968 gáfu til kynna að hann tap-
aði nærri helmingi af þyngd sinni
á því flugi einu.
Rödd þúfutittlings er ýmist
veikt tísthljóð, sem er endurtekið
hratt, þegar fuglinn er í uppnámi,
eða þá sterkara hvellhljóð. Að
auki er söngurinn (á varptíma)
mjóróma flaut, sem vex að hrað-
ara, uns því lýkur meö hljómþýðu
dilli. Þetta stel' er flutt með til-
heyrandi látbragði, bæði á flugi og
jörðu niðri.
Af náttúrulegum óvinum er
fremstan að telja smyrilinn. En
burtséö frá honum verður þúfutitt-
lingurinn aldrei - frekar en aórir
smáfuglar - langlífur að heitið
geti. Elsti, merkti einstaklingur,
sem dæmi eru um, varó rúmlega 8
ára gamall. Eflaust fer sú tala
mjög nærri hámarksaldri tegund-
arinnar.
Kristinn Gestsson sextugur
Tíminn er fugl sem fiýgur hratt. í
dag er sextugur Kristinn Gestsson
píanóleikari frá Dalvík. Mér finnst
svo undra stutt síðan ég sá hann
fyrst, ungan og glæsilegan mann á
götum Akureyrar, þegar heimur
okkar var ungur og einfaldur.
Ungir menn áttu sér drauma og
vonir, þá eins og nú. Sumir rætt-
ust, aðrir ekki, eins og gengur, en
það er gott að líta yfir farinn veg
og minnast góöu stundanna.
Kristinn Gestsson cr af svarf-
dælsku bergi brotinn og eru for-
eldrar hans hjónin Guðrún Krist-
insdóttir og Gestur Hjörlcifsson
sem um langt árabil var skólastjóri
Tónlistarskólans á Dalvík og
kirkjuorganisti þar. Það er fagurt í
Svarfaðardal og Kristinn, mágur
minn, hefur fengið að heiman feg-
urðarskyn og listfengi. Ungur hóf
hann nám í píanóleik hjá föóur
sínurn og nam síðan um árabil hjá
Margrétu Eiríksdóttur píanóleik-
ara, konu Þórarins skólameistara
Björnssonar, en stundaði jafn-
framt nám í Menntaskólanum á
Akureyri. Til þess að geta helgað
sig list sinni hélt hann til Reykja-
víkur haustió 1952 og stundaði
nám við Tónlistarskólann í
Reykjavík undir leiðsögn Áma
Kristjánssonar píanóleikara og
lauk einleikaraprófi með mjög
góóum vitnisburði. Síðsumars árið
1955 hélt hann til Lundúna þar
sem hann stundaði nám við hinn
virta tónlistarskóla The Royal
College of Music og voru kennar-
ar hans kunnir píanóleikarar,
Kendall Taylor og Lamar Crow-
son. Árið 1957 lauk Kristinn
A.R.M.C. prófi í píanóleik frá The
Royal College of Music með
hæsta vitnisburði.
Frá 1957 bjuggu þau Kristinn
og Ásdís Gísladóttir, eiginkona
hans, á Akureyri og reistu sér fag-
urt hús og heimili við Suðurbyggó
en heimili þeirra hefur ávallt borið
vitni smekkvísi og listræns ein-
faldleika. Á Akureyrarárunum var
Kristinn kennari við Tónlistar-
skólann og naut þar mikillar virð-
ingar. Árið 1966 fluttust þau hjón
til Kópavogs og hafa búið þar síð-
an og ræktað garð sinn af kost-
gæfni. Starfaói Kristinn fyrstu árin
sem fulltrúi í Tónlistardeild Ríkis-
útvarpsins jafnframt kennslu sinni
við Tónlistarskólann í Kópavogi
cn helgaði sig einvörðungu tón-
listarkennslu og gegnir nú störfum
yfirkennara við skólann. Kristinn
Gestsson tók þátt í frumlegu
brautryðjendastarfi Musica Nova
og gegndi um árabil starfi for-
manns í Félagi íslenskra tónlistar-
kennara og hefur setió í stjórn Is-
landsdeildar Evrópusambands
píanókcnnara E.P.T.A. frá stofnun
þess.
Margt mætti um Kristin Gests-
son segja - og ekkert nema gott.
Eg veit hins vegar aö hann er ekk-
ert gefinn fyrir mælgi og hrósyrði
þótt hann eigi hrós skilið. Hóg-
værð er helsta einkenni hans og
sœlir eru hógvœrir því að þeir
munu jörðina erfa, hvað sem það
kann aö merkja. Hitt veit ég að
hógværð er góður eiginleiki og
það er gott aö vera í návist hóg-
værra manna, karla og kvenna. En
auk hógværðarinnar býr Kristinn
yfir mannviti, listfengi og smekk-
vísi og cins og önnur vönduð smíð
er hann gegnheill og traustur.
Ávallt hefur veriö gott að hitta
hann og njóta samvista við hann
og konu hans og börn þeirra fjög-
ur. Á þessurn tímamótum vil ég
senda Kristni, mági mínum, bestu
árnaðaróskir og þakkir fyrir löng
og góð kynni. I honum hefur
aldrei fundist fölsk nóta.
Tryggvi Gíslason.
Tæplega þrjátíu ára gömul mynd
rpA' T m. ■ Ji
fmwB f m m Æ amI
Æ fÆÆ
B 1 Ww.i Ætf-Jm
s
I vikunni var jarðsunginn á
Akureyri Magnús Sigurjóns-
son, sem fyrir mörgum árum
síðan var einn hinna ástsælu
söngvara í Smárakvartettinum
á Akureyri. Fjórmenningarnir í
Smárakvartettinum eru nú allir
s
látnir. A þessari mynd, sem
Matthías Gestsson mun hafa
tekió árió 1965, eru þeir fjór-
menningar. Frá vinstri: Jóhann
Konráósson, Jósteinn Konráös-
son, Gústaf Jónasson og
Magnús Sigurjónsson.
óþh/Mynd: Matthías Gestsson.