Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.1994, Side 13

FIMMTUDAGUR 1. SEPTEMBER 1994
13
Af hverju hefur mjólk-
urbúum ekki fækkað?
I framhaldi af landsfundi Lands-
sambands kúabænda nú nýverið
hafa forsvarsmenn samtakanna
ijallað mikið um hagræðingu í
mjólkuriðnaði. Orð þessara aðila
er ekki hægt að skilja öðruvísi en
þeir séu mjög hissa á því aö lítið
hafi gerst í þessum efnum. Nú
skyndilega krefjast kúabændur
þess opinberlega að fleiri mjólk-
urbú verði úrelt.
Þátttaka ASÍ og
BSRB í þessum málum
í kjölfar samninganna 1990
ákváðu ASÍ og BSRB að hefja starf
að landbúnaðarmálum aftur eftir
langt hlé, þó með því skilyrði að
unnið yrði ötullega að því að lækka
verð á afurðunum og gera greinina
hæfari til samkeppni, t.d. gagnvart
mögulegum innflutningi. Um þær
mundir var sjömannanefnd sett á
stofn og var markmið hennar að
vinna að endurskipulagningu á
greininni.
Starfið fór vel af stað, menn urðu
að miklu leyti sammála um
markmið og leiðir, en erfiðar hefur
gengið með framkvæmdina. Síð-
astliðið ár hefur nefndin nánast
ekki starfað. Ég tel sjálfur að veru-
leg tregða sé meðal aðila í landbún-
aði að breyta nokkrum hlut. Menn
geta orðið sammála um að leggja
þurfi niður einhver mjólkurbú eða
sláturhús, en það eru húsin og búin
í næstu sýslu eða hinum megin á
landinu.
Hver á mjólkurbúin
og sláturhúsin?
I allri þessari umræðu hefur sú
spurning vaknað hver eigi afurða-
stöðvarnar. Ég hef t.d. ekki talið
það galna hugmynd að neytendur
eigi t.d. Mjólkursamsöluna í
Reykjavík. Bygging núverandi
húsnæðis og búnaðar var f]ár-
mögnuð að verulegu leyti með til-
færslufé sem neytendur borguðu
með hærra mjólkurverði en ella
hefði þurft. Aðilar í landbúnaði
virðast hins vegar sammála um að
bændur eigi afurðastöðvarnar.
KjaHarinn
Ari Skúlason
framkvæmdastjóri ASÍ
Mér flnnst því skjóta skökku við
hvernig forystumenn samtaka
kúabænda fjalla um þessi mál. Þeir
krefjast úreldingar mjólkurbúa og
eru hræddir um hrun landbúnað-
arins vegna lélegrar samkeppnis-
stöðu. Hverjir hafa í raun og veru
staðið í vegi fyrir ítrekuðum kröf-
um neytenda og annarra um breyt-
ingar í greininni? Að minu áliti
hafa það fyrst og fremst verið sam-
tök fyrirtækja í greininni og bænd-
ur.
Ef bændur eru þeirrar skoðunar
að fækka þurfi mjólkurbúum og ef
þeir eiga auk þess búin sem á að
fækka skil ég málið einfaldlega
ekki. Mér fmnst að samtök bænda
og mjólkuriðnaðurinn (sem bænd-
urnir eiga) skuldi landsmönnum
skýringu á því af hverju ekkert
hafi gerst á þessu sviði undanfarin
ár.
Óhagræðið mun koma í Ijós
Með gildistöku GATT-samnings-
ins munum við þurfa að leyfa tak-
markaðan innflutning á landbún-
aðarvörum. í kjölfarið á þeim inn-
flutningi mun koma berlega í ljós
hvaða tolla og gjöld við þurfum að
setja á innflutning til þess að
vernda íslenska framleiðslu. Toll-
arnir verða himinháir og gjöldin
líka. Strax á árinu 1990 lögðu ASÍ
og BSRB til að ganga þyrfti út frá
þessum staðreyndum. Mikið væri
í húfi og tíminn væri naumur.
Ég tel að íslenskur landbúnaður
hafi á undanförnum misserum
reynt að tefja nauðsynlegar úrbæt-
ur í greininni. Nú virðast sumir
þeirra vera farnir að krefjast úr-
bóta. Úrbætur varðandi mjólkur-
búin ættu að veröa auðveldar því
bændur segjast eiga þau. Spurning-
in er hins vegar hvort sá tími sem
tapast hefur varðandi þessar úr-
bætur sé ekki endanlega tapaður
og vinnist ekki aftur? Sá dagur sem
innflutningur hefst nálgast óðum.
Ari Skúlason
„Meö gildistöku GATT-samningsins
munum við þurfa að leyfa takmarkað-^
an innflutning á landbúnaðarvörum. I
kjölfarið á þeim innflutningi mun
koma berlega í ljós hvaða tolla og gjöld
við þurfum að setja á innflutning... “
„Úrbætur varðandi mjólkurbúin ættu að verða auðveldar því bændur
segjast eiga þau,“ segir m.a. í greininni.
Áróður alræðishyggjumannanna
íslendingar telja sig vera afkom-
endur norskra víkinga sem flúðu
undan ofríki og ofsköttun Haralds
hárfagra. Þeir ættu því öðrum
fremur að vera einstaklings-
hyggjumenn. En nú rúmum 1100
árum eftir landnám íslands virðist
sem sósíalísk viðhorf séu orðin ráð-
andi í íslenskum stjórnmálum.
í mínum huga krystallaðist þetta
hugarfar i síðustu borgarstjómar-
kosningum þegar að Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem hefur hingað til
verið höfuðvígi einstaklingshyggj-
unnar, tók á flótta frá fyrri stefnu
og hugðist sigra í óvinnandi orr-
ustu - að berjast við sósíalistana á
heimavelli.
Alræðishyggjumennirnir
Alræðishyggjumönnum (betur
þekktir sem félagshyggjumenn)
hefur tekist að gera andstæðinga
sína og baráttumál þeirra tor-
tryggileg, meðal annars einkavæð-
ingu. Hver er ástæöan fyrir þessu?
í fyrsta lagi hefur íslendingum oft
ekki tekist mjög vel upp við einka-
væðingu - og jafnvel ekki skilið
hvað einkavæðing er. Er SVR gott
dæmi um slíkt. Þeir sem stóðu fyr-
ir breytingu á rekstrarformi SVR
virtust aldrei segja það sama tvo
daga í röð, og auk þess tókst þeim
aldrei að útskýra hvaða höfuðmáli
það skipti hvort fyrirtækið væri
Kjallariim
Þorsteinn Arnalds
háskólanemi
rekið sem hlutafélag eða borgarfyr-
irtæki ef það yrði enn í eigu borgar-
innar.
Einnig hefur BSRB varið miklum
tíma og peningum (m.a. mínum) til
að reka áróður gegn allri einka-
væðingu. Hafa þeir í því augnamiði
boðið ýmsum forsprökkum opin-
berra starfsmanna í Bretlandi
hingað til lands. Þessir menn hafa
svo sagt frá því hversu hræðilega
illa einkavæðing opinberra fyrir-
tækja í Bretlandi hafi tekist. Er
málflutningur þessara manna yfir-
leitt mikið litaður af einkahags-
munum þeirra - þ.e. að opinberir
starfsmenn verði sem flestir áfram.
„Breska hörmungin“
Bretar voru frumkvöðlar að mik-
illi einkavæðingarbylgju sem reið
yfir Vesturlönd á níunda áratugn-
um en hefur varla náð til íslands.
Hvaða leið fóru Bretar til að einka-
væða fyrirtæki sem ekki áttu í sam-
keppni og starfa á markaði þar sem
erfitt er að koma upp samkeppni?
Þeir leyfðu fyrirtækjunum að
hækka verö vörunnar jafn mikiö
og verðbólga að frádregnu ákveð-
inni prósentu, x. Þetta hefur leitt
til þess að frá einkavæðingu breska
símans hefur verð á þjónustu hans
hækkað um innan 10% meðan
verðbólga hefur verið 60%. Svipaða
sögu má segja af mörgum öðrum
fyrirtækjum.
En að hverju beinist þá gagnrýn-
in? Annars vegar því að fyrirtækin
hafa skilað miklum hagnaði! Þetta
er merkilegt sjónarmið þegar tekið
er tillit til þess að verð til notenda
hefur líka lækkað. Allir hafa því
hagnast. Hins vegar hefur áhersl-
um í verðlagningu verið breytt.
Fyrirtækin hafa mátt breyta verð-
lagningu til að endurspegla kostn-
að við þjónustuna, þó þannig að á
heildina litið lækki verð um x pró-
sent. Þetta hefur meðal annars leitt
til þess að verð til stórra kaupenda
hefur lækkað meira en til einstakl-
inga. Ekkert er óeðlilegt við það að
stórir kaupendur njóti betri kjara
en litlir - en eitt er víst að þeir sem
notið hafa niðurgreiðslna láta þær
ekki möglunarlaust af hendi. Al-
kunna er að það er auðveldara að
gefa hundi bein en taka það aftur
af honum.
Þorsteinn Arnalds
„Ekkert er óeðlilegt við það að stórir
kaupendur njóti betri kjara en litlir -
en eitt er víst að þeir sem notið hafa
niðurgreiðslna láta þær ekki möglun-
arlaust af hendi.“
Meðog
ámóti
Miilíliðalaus sala
á landbúnaðarafurðum
til neytenda
Hámenntaði
stimplaaðall-
inn óþarfur
„íslending-
ar verða oft
aöhlátursefni
erlendra
ferðamanna
sem fala til
dæmis rrtjólk
á sveitabæj-
um. Þeir fá
þau svör að
slíkt sé bann-
að. Hver er
Kári Þorgrimsson,
bóndi i Mývatns-
sveit.
hinn „ómengaði islenski hrein-
leiki“ ef nýmjólkin úr kúnni er
ekki neysluhæf án þess að vera
fyrst tvöfólduð í verði í með-
höndlun hins háskólagengna eft-
irlitsaðals.
Um borð í frystiskipunum er
fiskurinn fullunninn. Við þá vöru
sem þar verður til er vinnslan
ósamkeppnisfær, hvort sem litið
er á verð eða gæði. Sú reynsla
sannar að öll afskipti þriðja aðila
með stimplasett í hvítum slopp-
vasa og gleraugu á nefinu eru
óþörf og kostnaðarsöm.
Enginn framleiðandi matvöru
vill verða fyrir því að selja gallaða
vöru. Enginn kaupandi matvöru
vill kaupa -gallaða vöru. Boð,
bönn og hámenntuð forsjá eru því
óþörf í slíkum viðskiptum. Styðj-
um því Halldór Blöndal í að ryðja
úr vegi fáránlegum hömlum á
fijálsum1 búvöruviðskiptum."
Tryggja þarf
öryggi
neytenda
„HoUustu-
vernd ríkisins
telur ekkert
athugavert
við það að
bændur selji
afurðir sínar
beint til neyt-
enda svo
fremi að gild-
andi lögum og
reglugerðum
sé fylgt. Um matvæli gilda ýmis
lög og reglugerðir sem hafa það
að markmiði að tryggja öryggi
neytenda og heilnæmi matvör-
unnar.
í mjólkurreglugerö eru ákvæði
um að ekki sé heinúlt að selja eða
dreifa ógerilsneyddri mjólk. Ger-
Usneyöing er gerð í þeim iilgangi
aö sneyða vöruna lifandi örver-
um og er tU þess aö vernda neyt-
endur fyrir sýkingum sem geta
borist með mjólk, til dæmis
berklum og salmoneUu. Selji
bændur mjólk beint verður hún
því að vera gerilsneydd.
í lögum og reglugerð um skoö-
un, mat og meðferð sláturafurða
eru ákvæöi um aö kjöt, sem ætlað
er til sölu eöa neyslu, skuli vera
af sláturfénaði sem slátrað er í
löggUtu sláturhúsi og heUbrigöis-
skoðað. Sé ætlunin að kjötsala
fari fram á býlunum beint til
neytenda verður aö uppfyUa
þetta ákvæöi.
í heUbrigöisreglugerð eru
ákvæði um aö öU meöhöndlun og
dreifing matvæla sé starfsleyös-
skyld. HeUbrigðiseftirUt sveitar-
félaga sér um útgáfu starfsleyfa
og munu bændur því þurfa
starfsleyfl hjá hedbrigðisnefnd-
um tU sölu á afurðum sínum."
Sigurborg Daöa-
dóttir, Hollustu-
vernd ríklsins.