Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.1995, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 4. MARS 1995
15
Irvingar til íslands
íslendingar hafa árum saman rif-
ist um kosti og galla erlendrar fjár-
festingar hér á landi. Nægir þar aö
minna á þau hörðu pólitísku átök
sem urðu á sínum tíma um álver
svissneska risans Alusuisse í
Straumsvík og stofnun járnblendi-
verksmiðunnar á Grundartanga í
samvinnu við erlend fyrirtæki.
Þótt margir hafi gegnum tíðina
óttast áhrif fjársterkra útlendinga
í íslensku atvinnulífi er staðreynd-
in auðvitað sú að þessar tvær verk-
smiðjur eru í reynd einu dæmin
um verulega erlenda fjárfestingu
hér á landi. Áhugi útlendinga á að
setja peningana sína í íslensk fyrir-
tæki hefur fram til þessa verið afar
takmarkaður.
Nú horfir hins vegar til mikil-
vægra þáttaskila í þessu efni - ef
kanadíska stórfyrirtækið Irving
Oil gerir alvöru úr þeim áformum
sínum að hefja starfsemi hér á
landi. Það yrði nefnilega í fyrsta
sinn sem útlendingar legðu veru-
.• legt fé í atvinnurekstur hér á landi
til annars en að nýta tiltölulega
ódýra orku faUvatnanna.
Ákvörðun Irving-manna er því
afar þýðingarmikil fyrir íslendinga
- ekki sist í ljósi þess að reynsla
þeirra kann að hafa áhrif á aðgerð-
ir annarra erlendra stórfyrirtækja
á næstu áratugum. Takist Irving-
mönnum vel upp mun það vafalítið
vekja áhuga fleiri fjársterkra er-
lendra aðila. Fari tilraun þeirra
hins vegar út um þúfur gæti það
orðið til þess að útlendingar af-
skiáfuðu ísland sem æskilegan fjár-
festingarkost, að minnsta kosti ut-
an orkugeirans.
Öflugtfjölskyldu-
fyrirtæki
Irving Oil er hluti af fyrirtækja-
samsteypu sem er í eigu Irving-
Qölskyldunnar í Kanada. Löng hefð
er fyrir umfangsmikilli starfsemi
hennar í New Brunswick sem er
efnahagslega öflugt svæði þar í
landi.
Hin síðari ár hefur samsteypan
svo fært út kvíarnar - fyrst í vest-
urátt til Quebec í Kanada, þá suður
með austurströnd Bandaríkjanna
til fylkjanna á Nýja Englandi (Ma-
ine, New Hampshire), og svo nú
síðast yfir Atlantshafið með ísland
sem fyrsta viðkomustað.
Samkvæmt úttekt bandaríska
fjármálatímaritsins Forbes á síð-
asta ári var Irving-íjölskyldan með
þeim allra auðugustu í heiminum.
Hrein eign Irvinga var tahn nema
sem samsvarar hátt í þrjú þúsund
milljónum íslenskra króna!
K.C. Irving hét sá sem byggði upp
þetta mikla veldi. Hann var kunnur
áhrifamaður í kanadísku atvinnu-
lífi um áratuga skeið en lést árið
1992.
Synir hans þrír, James, Jack og
Arthur, tóku við stjórn samsteyp-
unnar. Þeir eru allir á sjötugsaldri
og hafa leitt syni sína til áhrifa.
Samkvæmt kanadískum heimild-
um stýrir sá elsti, James, risa-
vöxnu fyrirtæki á sviði skógar-
höggs og tréiðnaðar, JD. Irving Ltd.
Jack fer með stjóm St. John Ship-
building Ltd. sem er afar stórtækt
í skipasmíði. Hann stýrir einnig í
samvinnu við James útgáfufyrir-
tæki Irvinga - New Brunswick
Pubhshing Co.
Það er hins vegar Arthur sem
ræður yfir olíuveldi fjölskyldunnar
- Irving Oil - sem er eitt af öflug-
ustu svæðisbundnu olíufyrirtækj-
um Vesturheims og annast flutn-
inga, hreinsun, vinnslu og sölu í
ohu, bensíni og skyldum vömm.
Þetta er sá angi Irving-veldisins
sem nú hyggst teygja arma sína tíi
íslands.
Breyttviðhorftil
erlendra fjárfestinga
Það hefur verið mjög forvitnilegt
að fylgjast með viðbrögðum hér
innanlands við sókn Irvinga inn á
íslenskan markað. Umræðan er
lýsandi dæmi fyrir breytt viðhorf
til erlendrar fjárfestingar.
Sérstaklega athygh vekur að and-
staðan við þessa „innrás" kemur
fyrst og fremst frá aðilum tengdum
viöskiptalífinu en ekki frá þeim
sem á undanfornum áratugum
hafa barist gegn erlendri fjárfest-
ingu hér á landi á póhtískum for-
sendum.
Núverandi meirihlutí í borgar-
stjóm Reykjavíkur hefur til dæmis
tekið áhuga forráðamanna Irving
Oil fagnandi - og eru þó í þeim
hópi fuhtrúar flokka sem stundum
hafa lagst eindregið gegn erlendri
fjárfestingu í íslensku atvinnulífi.
Sama á við um sveitarstjómar-
menn annars staðar þar sem Ir-
vingar hafa leitað hófanna.
Þetta undirstrikar þá staðreynd
aðíslendingar eru í auknum mæh.
að átta sig á því að það hlýtur að
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
vera almenningi til hagsbóta ef er-
lend fyrirtæki fást tíl að hefja rekst-
ur atvinnufyrirtækja hér á landi.
Ekki síst á þeim sviðum þar sem
póhtísk drottnun eða fákeppni fyr-
irtækja hefur í reynd komið í veg
fyrir alvömsamkeppni. Þaö hefur
um langt árabh átt við um mikU-
væga þjónustustarfsemi svo sem
olíufélög, tryggingafélög og banka-
stofnanir.
Viðhorfsbreytingin er ekki síst
áberandi meðal ungs fólks sem fær
ekki séð að það skiptí nokkru máli
hvort bensínið sé flutt inn og selt
á vegum Skeljungs, Esso eða Irving
Oil - svo einfalt dæmi sé tekið.
Enda spyrja landsmenn í vaxandi
mæli fyrst og fremst um verð og
gæði vöru eða þjónustu - en velta
því ekki fyrir sér hver kunni
hverju sinni að eiga þau hlutafélög
sem standa þar að baki. Þetta er
eðlileg afleiðing hins opna markað-
ar þar sem hlutabréf fyrirtækja
ganga kaupum og sölum, innan-
lands og utan, án þess að það breyti
í raun og vem nokkm fyrir neyt-
andann.
Reynslan Maine-
búa aflrvingum
En viö hverju mega íslendingar
búast af Irvingum?
Reynsla íbúa Maine-fylkis í
Bandaríkjunum gæti þar reynst
nokkur vísbending.
Samkvæmt frásögnum kanad-
ískra fjölmiðla urðu ýmsir til aö
hrópa „úlfur, úlfur“ þegar Irving
Oil fór að hasla sér völl sunnan
kanadísku landamæranna fyrir
nokkrum ámm. í sumum blöðum
var eindregið varað við því að
harðsvíraðir útlendingar væru að
leggja undir sig atvinnulhið. Það
em rök sem margir kannast vafa-
laust við frá fyrri tíðar umræðu á
íslandi.
Samkvæmt áðumefndum heim-
ildum heyrast slíkar raddir vart
lengur í Maine eða New Hamps-
hire. Irvingar hafa vissulega náð
verulegri markaðshlutdeild á
þessu svæði og eru orðnir mikil-
vægir fyrir efnahagslíf svæðisins.
Þessum árangri hafa þeir náð með
því að sinna vel þörfum neytenda.
Einn bandarískur viðmælandi
kanadísku blaðanna orðaði það
svo: „Þegar spurt er um verð er ht-
ið til þeirra."
Það eru góð tíðindi fyrir íslenska
bíleigendur sem hafa lengi verið
þurrausnir og pressaðir af stjóm-
völdum, ohufélögum og trygginga-
félögum.
Sérfræðingar segja að Maine hafi
verið eins konar prófsteinn fyrir
Irvinga. Þeir hafi staðist raunina
með sóma og muni því halda áfram
útrás sinni „aht suður til Flórída"
- svo vitnað sé til orða Arthurs Ir-
vings - og svo austur um haf tíl
íslands.
Menn gróðans
Bílhnn, sem er fyrir löngu orðinn
nauðsynjatæki fjölskyldunnar, er
óhemju dýr í rekstri hér á landi.
Það er flestum nauðsyn að eiga bíl
en lúxus að kaupa hann og reka.
Íslenskir neytendur hljóta því að
fagna aukinni samkeppni sem gæti
eitthvað lækkað þennan hrikalega
kostnað.
Enginn skyldi hins vegar ætla að
Irvingar hygðust nema land á ís-
landi í góðgerðarskyni. Það er auð-
vitað íjarri lagi.
Irvingar eru að sjálfsögðu í viö-
skiptum tíl að græða peninga. Það
er fag sem þeir virðast kunna af-
skaplega vel eins og áðumefndar
tölur um hreina eign sýna.
En snjallir kaupsýslumenn geta
oft á tíðum bætt lífskjör almenn-
ings um leið og þeir græða sjálfir.
Hér innanlands er viðskiptasaga
manna á borð við Pálma Jónsson
í Hagkaupi og Jóhanhes Jónsson í
Bónusi lýsandi dæmið um slíkt.
Þeir hafa byggt upp mikið verslun-
arveldi um leið og þeir hafa lækkað
vöruverð til almenning langt um-
fram það sem nokkrum datt í hug
að væri mögulegt fyrir nokkrum
árum.
Irving Oil hefur þegar haft nokk-
ur áhrif í þessa átt þótt engin starf-
semi sé enn hafin hérlendis á
þeirra vegum. Thkoma þeirra er
þannig ein skýringin á þvi að Bón-
us og Hagkaup era á fleygiferð að
undirbúa bensínsölu til viðskipta-
vina sinna, í samvinnu við eitt ohu-
félaganna.
Það er því augljóst að áhugi Ir-
vinga á íslandi mun lækka ohu- og
bensínverð th almennings. Spurn-
ingin er bara hversu mikil sú lækk-
un verður.
Og þeim er að sjálfsögðu velkom-
ið að græða á þeim viðskiptum í
leiðinni, ef þeir geta.