Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.1995, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1995
15
Bótakerfi velferðarþjóðfélagsins er orðið hagstæðara en launavinnan. Hætt er við að það geti dregið dilk á eftir sér. DV-mynd Sveinn |
í nýju fréttabréfi Vinnuveitenda-
sambandsins, Af vettvangi, setur
Guðni Níels Aðalsteinsson, hag-
fræðingur samtakanna, fram þá
spumingu hvort ,það borgi sig að
vinna. Spumingin kann í fyrstu að
hljóma einkennilega en tilefhi
hennar eru næsta ótrúlegar tölur
sem koma úr samanburði á kjörum
atvinnulausra og vinnandi manna
hér á landi. í fæstum orðum sagt
kemur í ljós að vinnandi fólk með
börn á framfæri sínu, hvort sem
um er að ræða hjón eða einstæða
foreldra, þarf að hafa verulega góð
laun til að hafa sömu ráðstöfunar-
tekjur og hinir sem era án atvinnu
en á bótum frá opinberum aðilum.
Útreikningar hagfræðingsins
benda til þess að helmingur þjóðar-
innar sé verr settur í vinnu en á
bótum.
Getur þetta verið
rétt?
Þegar virt og viðurkennd samtök
eins og VSÍ birta útreikninga af
þessu tagi er full ástæða til að
staldra við. Fyrsta spumingin er:
Getur þetta verið rétt? Og þá er að
skoða tölumar sem lagðar em til
grundvallar. Þær sýna t.d. að hjón
með tvö böm þurfa að hafa rúmar
240 þúsund krónur á mánuði í laun
til að hafa sömu ráðstöfunartekjur
og þau hefðu væra þau á atvinnu-
leysisbótum. Hjón með þijú böm
þyrftu að hafa tæpar 280 þúsund í
mánaðarlaun til að ná sömu ráð-
stöfunartekjum og þau nytu væra
þau án atvinnu og á bótum. Reyn-
ist þessar tölur réttar liggur næst
við að spyrja: Hvemig hefur þetta
kerfi orðið til? Og í framhaldi af
því: Getur það staðist eða skapar
það kannski þjóðfélagslegar hætt-
ur?
Taflan sem þessum pisth fylgir
er efnislega tekin úr fréttabréfi
VSÍ. Hún sýnir hvemig saman-
burðartölumar eru fengnar þegar
annars vegar em hjón með tvö
böm og hins vegar einstætt for-
eldri með tvö börn. Þótt sjálfar at-
vinnuleysisbætumar séu að sönnu
ekki háar laga aðrar bætur og til-
færslur í skattkerfinu útkomuna
verulega fyrir hina atvinnulausu.
Þar er um að ræða meðlag, barna-
bætur, húsaleigubætur og í sumum
tilvikum uppbætur frá félagsmála-
yfirvöldum sveitarfélaganna, s.s.
Félagsmálastofnun Reykjavíkur
sem hækkaði nýlega bætur sínar
verulega. Þaö sem aftur á móti
lækkar ráðstöfunartekjur vinn-
andi fólks er beinir skattar og ýms-
ar tekjutengdar skerðingar, s.s. á
vaxtabótum, húsaleigubótum og
bamabótum.
Velferð á villigötum?
Ekki er ástæða til að vefengja
tölumar sem hagfræðingur VSÍ
byggir hugleiðingar sínar á. En
hvaða ályktanir á að draga af þeim?
Em bæturnar, sem hinir atvinnu-
lausu fá, of háar eða eru launin í
landinu of lág?
Þegar við svömm þessum spum-
ingum hljótum við að taka mið af
hinum þjóðfélagslega vemleika.
Það þýðir ekki að láta óskhyggju
um kjör fólks stýra umræðunni.
Bætur sem fólk fær vegna atvinnu-
leysis hljóta að miðast við kaup og
kjör á vinnumarkaði. Það er eini
raunhæfi grundvöllurinn sem til
er. Það er á vinnumarkaðnum sem
þjóðartekjumar verða til; þ.m.t.
bótagreiðslumar sem hinir at-
vinnulausu fá. „Bótamarkaður-
inn“ skapar hins vegar engar tekj-
ur.
í Ijósi þessa hljótum við að taka
undir eftirfarandi ummæh hag-
fræðings VSÍ: „Velferðarkerfinu er
haldið uppi af skattgreiðendum og
ef þorri almennings er betur settur
á bótum en vinnandi, þá er farið
Laugardags-
pistillinii
Guðmundur Magnússon
fréttastjóri
að hrikta verulega i undirstöðum
þjóðfélagsins, þ.e. viljanum til að
sjá sér farborða. Þegar kröfur
verkalýðsfélaga eru famar að
hljóða upp á að umbjóðendur
þeirra fái að vera jafn vel settir og
þiggjendur félagsmálaaðstoðar, þá
er fátækraaðstoðin a vilhgötum.
Skattgreiðendum er það fullkom-
lega ljóst að innan veggja félags-
málastofnana finnast engar hænur
sem verpa guheggjum. Þetta verða
félagsmálayfirvöld einnig að
skilja.“
80% aukning
aðstoðar
í greininni kemur fram aö um-
fang bótakerfisins, sem þjóðin hef-
ur komiö sér upp á undanförnum
árum, og samspil þess og skattkerf-
isins er þannig vaxið að byrðar
skattgreiðenda yrðu óbærilegar ef
á það reyndi í raun. Samkvæmt
athugun hagfræðingsins er 40%
hjóna með eitt barn nú lakar sett í
vinnu en á bótum, 55% hjóna með
tvö böm og 70% hjóna með þrjú
hörn.
í framhaldi af þessu skrifar hann:
„Þessi þróun skatta- og bótakerfis-
ins ýtir undir að íjárhagsaðstoð
hætti að verða þrautalending í hug-
um þorra almennings og verði þess
’* í.stað réttur og sjálfsagður kostur.
Áf ofangreindu skal engan undra
þótt útgjöld fjögurra stærstu sveit-
arfélaganna á íslandi, Reykjavíkur,
Kópavogs, Hafnaríjarðar og Akur-
eyrar, vegna fjárhagsaðstoðar hafi
Smmfmfám é O#gb0bdd
®g VfmMKMl -
u
Hjón með tvö börn
Á vinnu- Atvinnu-
markaði iaus
Einst. for. meö tvö börn
Á vinnu- Atvinnu-
markaði laus
Laun/atvinnuleysisbætur 240.200 105.600 119.000 55.600
Uppbót frá Félagsmst. Rvík 3.600
Meðlag og mæðralaun 25.600 25.600
Skattar -51.800 -2.700 -34.800 -7.600
Barnabætur og barnabótaauki 5.500 20.600 21.100 29.700
Húsaleigubætur 17.400 17.400 17.400
Stéttarf. og lífeyrisgj. -12.000 -4.000 -5.900 -2.000
Brúttó ráöstöfunartekjur 181.900 136.900 142.300 122.200
Kostnaður við að vera á vinnum.
Dagvistunarkostnaður frá 1. mars -39.200 -17.200
Strætisvagnakort -5.800 -2.900
Nettó ráöstöfunartekjur 136.900 136.900 122.200 122.200
hækkað um 80% frá árinu 1992 th
1994. Aukið atvinnuleysi skýrir
aukninguna að einhverju leyti en
óhjákvæmilega hlýtur eftirspurn
eftir félagslegri þjónustu að aukast
þegar almenningur telur þetta vera
skýlausan rétt allra.“
Tekjutenging endur-
skoðuð
En það er ekki aöeins bótakerfið
sem þróast hefur í þá átt að draga
úr vinnuvilja fólks. Hið sama má
segja um skattkerfið. Með tekju-
tengingu ýmissa réttinda á borð við
bamabætur, vaxtabætur og húsa-
leigubætur er raunvemlegur
ávinningur aukins erfiðis htfil því
stór hluti hans eyðist upp með
lækkurí bóta eða fer í skatta. Em
dæmi um það að allt að 70% viðbót-
artekna, sem fólk yfir ákveðnu
tekjubih aflar sér, fari í skatta.
Hver heilvita maður sér hve rang-
lát og óskynsamleg slík skatt-
heimta er.
Það er þess vegna fagnaðarefni
að í stjórnarsáttmála hinnar nýju
ríkisstjómar Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins skuh gef-
ið fyrirheit um endurskóðun skatt-
keifisins, m.a. með sérstöku tilliti
til jaðarskattanna svonefndu. Mál
þetta bar talsvert á góma í kosn-
ingabaráttunni og lýsti þá Friðrik
Sophusson fjármálaráðherra, sem
er æðsti ráðamaður skattheimt-
unnar, því yfir að aukning jaðar-
skatta væri afleiðing félagshyggj-
unnar. Hét hann því að beita sér
fyrir því að dregið yrði úr tekju-
tengingunni í skattkerfinu.
Öryggisnetnauð-
synlegt
Um það er naumast ágreiningur
hér á landi að við þurfum að hafa
gott félagsmálakerfi. Fólk sem
missir atvinnuna eða býr við erfið
félagsleg skilyrði þarf að geta treyst
á að það njóti aðstoðar úr sameigin-
legum sjóðum okkar. Það verður
að vera öryggisnet fyrir aha. En
slík hjálp löýtur aö vera til sjálfs-
hjálpar, ekki til að festa fólk í hóta-
kerfmu til frambúðar.
Tölumar sem hér hafa verið
nefndar sýna svart á hvítu að fé-
lagsmáiakerfi okkar og skattkerfi
þarfnast endurskoðunar. Tíma-
bært er að hefjast handa nú þegar,
áður er það sem nú er kannski
aðeins möguleiki verður að vera-
leika.