Dagblaðið Vísir - DV - 24.05.1995, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 1995
15
Sagan og stefnuræðan
I stefnuræðu sinni þann 18. mai
lagði forsætisráðherra, Davíð
Oddsson, út af ferð sinni til Moskvu
í tilefni þess að fimmtíu ár eru liðin
frá lokum síðari heimsstyrjaldar-
innar og minnti á fórnir íslendinga
í þessum mesta hildarleik verald-
arsögunnar.
Minning íslenskra sjómanna
Þetta var vonandi góður fyrirboði
þess að á stefnuskrá nýrrar ríkis-
stjómar verði að efla sögulega vitund
íslendinga, innsýn ungs fólks í fortíð-
ina og þá lærdóma sem draga má af
henni. Á þessu ári er umfjöllun um
síðari heimsstyijöldina einmitt eink-
ar brýn, sú staðreynd hvemig smá-
ríkið ísland dróst nauðugt viljugt inn
í átök stórþjóða og hvemig þau átök
bitnuðu á hinum almenna, íslenska
borgara.
Einkum verður að minnast ís-
lenskra sjómanna, sem lögðu sig í
ómælda hættu við að sigla með fisk
til Bretlands, líkt og forsætisráð-
herra minnti á í ræðu sinni. Þeir
vom ófáir íslensku sjómennirnir
sem féllu fyrir tundurduflum, kaf-
bátum og árásarflugvélum Þjóð-
verja, sumir voru jafnvel skotnir
til bana í björgunarbátum - og ekki
þarf aö lýsa angist ættingja þeirra
í landi sem fylgdust með framvindu
mála í gegnum útvarp.
Margir eldri íslendingar minnast
þess þegar Largó eftir Handel
hljómaði sem fyrirboði slæmra tíð-
inda. Líkt og forsætisráðherra
benti á þá færðu íslendingar líklega
meiri mannfómir í þessum hildar-
leik en ýmsar stórþjóðanna, jafnvel
Bandaríkjamenn.
Ungtfólk og stríðið
Nasistar höfðu sérstakan áhuga
á íslandi og sendu hingað illræmd-
an sérfræöing á sviði líffærafræði
til þess meðal annars að rannsaka
þjóðina. Sú staðreynd hve þessi
áhugi var mikill minnir okkur á
hve brýnt er að gera ungum íslend-
ingum ljósa nálægð tímans við
mestu glæpi sem framdir hafa ver-
ið í veraldarsögunni, útrýmingu
manna í þágu djöfullegra hug-
mynda.
Þaö vekur athygli að ekki er
neinn verðugur minnisvarði í
KjaUariiin
Einar Heimisson
sagnfræðingur og kvikmynda-
höfundur
Reykjavík um hina fóllnu sjómenn
íslendinga, ekkert sem minnir á
angist þeirra, áhættuna, baráttuna
fyrir því að halda þjóðarbúi íslend-
inga gangandi. Sú staðreynd að for-
sætisráðherra minntist þessara
manna sérstaklega í stefnuræðu
sinni gefur góð fyrirheit um að það
sé stefna ríkisstjórnarinnar að efla
tilfinningu ungra íslendinga fyrir
síðari heimsstyrjöldinni og minn-
ingu fallinna sjómanna og víst er
að þar njóta menn fágæts braut-
ryðjendaframtaks dr. Þórs White-
head, prófessors við Háskóla ís-
lands, við rannsóknir og ritun sögu
síðari heimsstyrjaldar.
Efling sögulegrar vitundar
Ég hef oft lýst því yfir áður að
mér finnist söguleg vitund íslend-
inga um nasismann og kommúnis-
mann, alræöis- og öfgastefnur 20.
aldar, og það hvernig íslendingar
soguðust inn í hildarleik þeirra
vera of lítil. Á þessu sviði verður
að efla gerð fræðslu- og upplýsinga-
efnis í þeim miðlum sem mest áhrif
hafa svo að ungir íslendingar viti
hvar þeir standa í sögu þessarar
aldar og viti hvað aldrei má gerast
aftur.
En virðingin við minningu ís-
lenskra hwmndagshetja, djarfhuga
sjómanna, sem fómuðu lífi sínu í
stríðinu, hlýtur að vera nánasta og
brýnasta markmiðið.
Einar Heimisson
„Þeir voru ófáir íslensku sjómennirnir sem féllu fyrir tundurduflum, kafbátum og árásarflugvélum Þjóð-
verja,“ segir m.a. I grein Einars. - Orrustunnar um Atlantshafið minnst um borð í Varðskipinu Tý.
„Það vekur athygli að ekki er neinn
verðugur minnisvarði 1 Reykjavík um
hina föllnu sjómenn íslendinga, ekkert
sem minnir á angist þeirra, áhættuna,
þaráttuna fyrir því að halda þjóðarbúi
Islendinga gangandi.“
Flögrandi Hrafn
Mér var bent á það nýlega að í
bók Hrafns Gunnlaugssonar,
„Krummi", væri rógur og níð um
íslenska sendiherrann sem starfaði
í Bonn 1984 en ég var þar sendi-
herra 1983-86. Þess vegna blaðaði
ég í „Krumma" og fann þar ó-
smekklegan og rangan sleggjudóm.
Málsatvik eru aö sænskum fram-
leiðendum kvikmyndarinnar
„Hrafninn flýgur" var boðið að
sýna myndina á kvikmyndahátíð
Berlínar. Svíamir buðu höfundi að
vera viðstaddur „og borguðu undir
mig til Berlínar", eins og Hrafn
segir (bls. 183).
Knútur Hallsson, starfsmaður
menntamálaráðuneytisins, sótti
opnunarhátíðina. Hann fór frá
Berlín um Bonn nokkrum dögum
fyrir aðalsýningu á „Hrafninum".
Sagði hann mér að Hrafn sækti
fast að opinberir íslenskir aðilar
héldu síðdegismóttöku fyrir sig og
gesti í Berlín aðalsýningardaginn.
Til þess hefði menntamálaráðu-
neytið enga fjárveitingu. Gæti ver-
ið að utanríkisráðuneytið hefði
fjárveitingu til slíkra nota? Athug-
un leiddi í ljós að svo var ekki.
En fleiri Ijón voru í veginum
Fyrst: aðeins 4 virkir dagar voru
frá komu Knúts þar til myndin
yrði sýnd í Berlín. Á þeim tíma
KjaUaiinn
Hannes Jónsson
fyrrv. sendiherra
hefði þurft að koma boðshsta
Hrafns til Bonn, skrifa þar út boðs-
kort sendiherra og koma þeim til
gesta í Berlín. Þetta var tæknilegur
ómöguleiki.
Þegar ég benti Hrafni á þetta í
símtali sagði hann að ég gæti bara
sent boðskortin óútfyllt í bunka til
skrifstofu sænsku kvikmynda-
stofnunarinnar í Berlín. Hún
mundi sjá um að fylla þau út og
senda gestum! Hvergi í víðri veröld
mundi sendiherra, sómakær og
starfi sínu vaxinn, standa að slíku
rugh.
Staða Berlínar
í öðru lagi var Berlín um þessar
mundir ekki innan umdæmis
sendiráðsins í Bonn. Borgin var á
hemámssvæði fjórveldanna með
takmarkaöa sjálfsstjórn Senatsins.
Geir Hallgrímsson. Eg sagði hon-
um fijálst að klaga. Hafði ég reynd-
ar þegar haft samband við utanrík-
isráðuneytið um máUð og fengið
þau fyrirmæU að aðstæður leyfðu
ekki að ambassadorinn efndi til
gestamóttöku í Berlín samkvæmt
fyrirvaralausri beiðni Hrafns.
Hrafn segir því ranglega í bók
—
„Þegar ég benti Hrafni á þetta 1 símtali
sagöi hann aö ég gæti bara sent boðs-
kortin óútfyllt í bunka til skrifstofu
sænsku kvikmyndastofnunarinnar í
Berlín. Hún myndi sjá um að fylla þau
út og senda gestum!“
Þar voru engir erlendir sendiherr-
ar trúnaðarbundnir. Þátttakan í
kvikmyndahátíðinni var á vegum
einkaaðUa, ekki ríkisins. Af hvora
tveggja leiddi að hvorki sænski
sendiherrann né aðrir norrænir
sendiherrar í Bonn fóru til Berlínar
af þessu tilefni.
í símtaU benti ég Hrafni á þessi
atriði. Hann virtist ekki skUja mál-
ið en hótaði að klaga mig fyrir ut-
anríkisráðherra sem um þessar
mundir var drengskaparmaðurinn
sinni að ég hafi „átt að standa fyrir
ofurUtlu boði og blaðamannafundi
og klúðrað því með eindæma aula-
skap“ (bls. 183). Þetta er aðeins
hugarburður Hrafns, endurtekn-
ing á rógi hans í blöðum eftir heim-
komuna sem ég lét þá ósvarað.
Hrafn talar í bókinni um stress
og slæmt andlegt heUsufar sitt á
umræddu tímabiU (bls.182-83). Það
hefur reynst þrálátt. Ég óska hon-
um góðs bata.
Hannes Jónsson
Ekkimeðöllu
„Talsverð
gagnrýni hef-
ur komið
fram á ís-
lenska lands-
Uðið í hand-
knattlcik og
árangur þess
í nýUðinni
heimsmeist-
, 4 ' veranai lanusnOsniBO'
arakeppm. Eg tir.
telaðsúgagn-
rýni sé ekki með öUu sanngjöm.
Nauðsynlegt er við mat á gengi
liðsins að greina á milU vona og
veruleika. Auðvitað eiga menn
að vona það besta en jafh nauö-
synlegt er að vera viðbúnir því
að ekki gangi aUt að ýtrastu ósk-
um. Sóknarleikur liðsins var
gagnrýndur talsvert en menn
verða að Uta til þess að við íslend-
ingar eigum ekki um þessar
mundir stórskyttur sambærileg-
ar þeim bestu sem við sáum í
öðram Uðum keppninnar. Við
þetta varð sóknarleikur okkar að
búa. Fremur má gagnrýna að
homin hafi verið Utíð nýtt en
amast yfir því að Utið hafi komið
út úr skyttum okkar. Ég tel að
menn geti verið sammála um að
sigrar og töp liðsins hafi verið
eins og búast mátti við fyrirfram
ef undan er skiliö tap Uðsins gegn
S-Kóreu. Þar var að mínu mati
ekki ósanngjarnt aö búast við
sigri. Önnur úrsUt voru ekki
óeðlileg þegar aUar hUðar móls-
ins era skoðaðar þótt sjáUsagt
itafi verið aö vonast eftir hag-
stæðari niöurstööu."
Þunglamalegt
og einhæft
„Auðvitað
er maður
ósáttur við
árangur ís-
lenska liðs-
ins. Þaö er
hins vegar
erfitt fyrir
okkur sem
stóðum fyrir
utan þetta aö
finna ein-
hveija emhUta skýringu á því
hvers vegna svo iUa gekk.
Þaö verður aö segjast eins og
er að viö erum töluvert á eftir
þeim Möum sem fóra lengst í
keppninni. Ef við tökum bestu
Uðin og berum þau saman viö
okkar Uð, þá kemur í Ijós að viö
eram að spila mjög þunglamaleg-
an og einhæían handbolta. Allar
aðgerðir Uðsins í sóknarleiknum
virtust mjög fyrirsjáanlegar og
svo var markvarslan ekki góð.
Sóknarleikurinn og markvarslan
var það sem viö vorum aö brenna
okkur mest á. Sóknin hefur staðið
i stað í 2-3 ár rneð mjög litium
breytingum. Ég hefði viljað sjá
eitthvað nýtt í sóknarleiknura á
HM þannig að við næðum að
koma kannski að einhveiju leyti
á óvart. Maöur hefði ekki boðiö í
þetta ef Geir hefði ekki átt stór-
leik eftir stórleik. Liðið viftist
skyttulaust og þaö segir fljótt til
sín í svona keppni. ÖU hin Uðin
eru með skyttur sem skotið geta
af löngu færi. í sókninni vora
Jeikmenn hhma liöanna að skipta
ört um stöður á meöan okkar
menn stóðu aUtaf á sömu íjöl-
inni. í lokin snerist þetta bara um
að troöa boltanum inn á Ununa
og þaö er mjög auövelt að veijast
þegar út í slíka örvæntingu er
komið.“