Þjóðviljinn - 30.05.1972, Page 7

Þriðjudagur 30. mai 1972 —ÞJÓÐVILJINN—SIÐA 7
óróóur
Það er einlæg sannfæring min, að hver sá,
sem getur aðlagazt þjóðfélaginu fullkomlega
hafi meiri þörf fyrir sálgreiningu og meðhöndlun
geðlæknis en nokkur annar.
Jimmy Reid, skipasmiður, nýkjörinn rektor
háskólans i Glasgow af hálfu stúdenta.
Jimmy Reid.
Jimmy Reid varð lands-
kunnur maður í Bretlandi í
fyrra sem helzti talsmaður
skipasmiða þeirra, sem
tóku á sitt vald Upper
Clyde skipasmíðastöðvarn-
ar, sem leggja átti niður.
Fyrir skömmu kusu
stúdentar í Glasgow þenn-
an unga verkamann og
kommúnista sértil rektors;
m.ö.o. helzta talsmann
stúdenta innan háskólans.
Meðal fyrirrennara hans í
þessum starfa eru Adam
Smith, Disraeli og
Gladstone. Jimmy Reid
talaði um firringu í
nútímaþjóðfélagi í rektors-
ávarpi sínu, sem var mjög
vel tekið.
ÞEGAR
AÐRIR
TAKA
ÁKVARÐANIR
Firring er hróp manna, sem
finnst þeir vera fórnarlömb
blindra efnahagslegra afla, sem
þeir ráða ekki við, örvænting
venjulegra manna sem eru úti-
lokaðir frá þvi að hafa áhrif á
það, hvernig ákvarðanir eru
teknar.
Margir hafa ekki gert sér grein
fyrir þessu. Má vera að þeir skilji
ekki, hvað er að gerast, né heldur
geti þeir gert grein fyrir þvi. En
þeir finna fyrir þvi. Þetta ástand
setur þvi svip sinn á afstöðu
þeirra og félagslega hegðun.
Firring kemur fram á
mismunandi hátt hjá mis-
munandi fólki. Hana má til dæmis
finna i þvi sem dómstólar oft
kalla glæpsamlega andfélagslega
hegðun nokkurs hluta samfélag-
sins.
Hún kemur fram hjá ungu fólki
sem vill koma sér út úr þjóð-
félaginu, hverfa frá námi, aðlag-
ast ekki, eins og það heitir, eða þá
flýja frá veruleikanum fyrir fullt
og allt út i áfengi og eiturlyf. Auð-
vitað væri rangt að telja firringu
einu ástæðuna fyrir þessu öllu. En
hún er stærri þáttur i þessum
fyrirbærum en almennt er viður-
kennt.
Rikjandi gildamat i þjóð-
félaginu leiðir til annarskonar
firringar. Það gerir þá firrta
mannlegum viðhorfum, gerir þá
tilfinningasljóa og miskunnar-
lausa i meðferð sinni á öðrum
manneskjum, sjálfhverfa og
gráðuga. Svo hlálega vill til, að
þessir menn eru oft taldir fylli-
lega eðlilegir og vel settir. Það er
hinsvegar einlæg sannfæring
min, að hver sá, sem getur
aðlagazt þjóðfélaginu fullkom-
lega hafi meiri þörf fyrir sál-
greiningu og meðhöndlun geð-
læknis en nokkur annar.
Raunverulega fullnægju fær
hver maður i þjónustu við með-
bræður sina. Raunverulegur
háski steðjar ekki að menningu
okkarfrá timaritinu Oz eða þeirri
kynlifsdirfsku sem þar er leyfð,
enda þótt ég sé þeirrar skoðunar,
að i okkar þjóðfélagi sé allt of
margt leyfilegt. Til dæmis er það
þjóðfélag sem leyfir að ein
milljón manna gangi atvinnulaus
alltof „umburðalynt” fyrir minn
smekk.
Háskinn er heldur ekki fólginn i
siðferðilegum slappleika, enda
þótt hann komi við mati okkar á
mannlegum verðmætum. Sú
áskorun, sem við mætum, er fyrst
af öllu fólgin i þvi að uppræta allt
það sem fellir þau verðmæti i
gengi og afskræmir þau.
Sem dæmi um slika
afskræmingu vildi ég nefna það
sem kallað er „rottukapp-
hlaupið”. Með þvi orði
er átt við fólk sem fer um
snuðrandi, bitandi frá sér,
troðandi á öðrum i leit að per-
sónulegri velgengni. Ég vildi
beina þvi eindregið til stúdenta að
þeir hafni þessu athæfi. Rottu-
kapphlaup er fyrir rottur. Við
erum ekki rottur, heldur menn.
Hafnið öllum þeim þrýstingi, sem
þið verðið fyrir i þjóðfélaginu og
miðar að þvi að kveða niður hæfi-
leika ykkar til að gagnrýna það
sem gerist allt i kring, sem fengi
ykkur til að þegja andspænis
óréttlæti i nafni fjár og frama.
Þannig byrjar þetta, og áður en
þú veizt af ertu orðinn aðili að
rottukapphlaupinu á fullum laun-
um. Fyrir það gjalda menn of
dýru verði. Það felur i sér að þeir
gíata mannlegum virðuleika. Eða
eins og Kristur sagði: „Hvað
stoðar það manninn að hann
eignist allan heiminn ef hann
glatar sálu sinni?”
Hagnaður er eina viðmiðunin
sem rikjandi skipulag notar við
mat á efnahagslegri starfsemi.
Það valdakerfi sem upp af þessu
sprettur ógnar og grefur undan
þeim lýðræðisréttindum sem við
höfum eignazt með erfiðis-
munum. öll þróun stefnir að þvi
að æ meira vald safnast fyrir á æ
færri hendur.
Risastór einokunarfyrirtæki og
hringar ráða yfir næstum þvi öll-
um greinum atvinnulifsins. Menn
þeir sem hafa þau tök sem úrslit-
um ráða á þessum risum hafa i
reynd vald yfir meðbræðrum sin-
um, sem er'i senn ógnvekjandi og
afneitun lýðræöis.
Stjórn fólksins og fyrir fólkið
verður markleysa nema hún feli
það i sér að fólkið taki meirihátt-
. . . þvi betra
ar efnahagslegar ákvarðanir
fyrir fólkið. Hér er ekki aðeins um
efnahagslegt atriði að ræða. 1
reynd er þetta siðferðilegt vanda-
mál, þvi að hver sá sem tekur þær
ákvarðanir um efnahagsmál sem
máli skipta i þjóðfélagi, hann
ákveður hvað hefur félagslegan
forgangsrétt i þvi sama þjóð-
félagi.
Frá hátindum framkvæmda-
stjóraskrifstofanna, þar sem vel-
gengni er dæmd eftir hámarks-
gróða, hlýtur sú tilhneiging að
verða sterkust að lita á fólk sem
skrúfur i vél, sem tölur i bók-
haldsklöddum.
Menn geta ekki skilið til fulls
hve ómannlegar þessar aðstæður
eru, nema þeir hafi séð sárs-
aukann og örvæntinguna i augum
þess manns sem er allt i einu
sagt, að hann sé óþarfur án þess
að honum sé séð fyrir annarri
vinnu. En ef hann er farinn að
nálgast fimmtugt eða er kominn
yfir fimmtugt þá jafngildir þetta
þvi i Vestur—Skotlandi að hann
muni eyða þvi sem eftir er ævinn-
ar á ráðningarskrifstofum.
Ef að nútimatækni krefst stærri
framleiðslueininga, þá skulum
við leggja það framleiðslukerfi,
sem auð malar, undir eftirlit al-
mennings og opinbert reiknings-
hald. Við skulum stjórna sam-
félagi ekkar eftir félagslegri
nauðsyn, ekki persónulegri
græðgi. Ég tel engan vafa á þvi,
að ef að slik skapandi stefnu-
breyting ætti sér stað i sam-
félaginu gætum við á fáum árum
útrýmt bölvun fátæktar, misrétti,
fátækrahverfum og öryggisleysi.
En það er ekki nóg að mæla
framfarir eftir hagvexti einum.
Takmark okkar hlýtur að vera
það, að auðga allt mannlif. Það
krefst gagngerðra félagslegra,
menningarlegra og ef svo mætti
segja - andlegra breytinga á landi
okkar. Nauðsynlegur hlutur
þeirra hlýtur að vera endurmótun
stjórnarstofnana og þróun við-
bótarkerfis, sem veitir al-
menningi aðild að töku ákvarð-
ana.
Svonefndir sérfræðingar munu
halda þvi fram, að þetta yrði
seinvirkt og þungt i vöfum. Ég er
reiðubúinn til að fórna nokkru af
fljótvirkni fyrir þau verðmæti
sem þátttaka alþýðu . t i slikum
málum. Og ég tel þessar
röksemdir rangar, þegar til
lengdar lætur.
Ef við viljum leysa úr læðingi
þá krafta sem blunda með fólkinu
þá verðum við aðgefa þvi ábyrgð.
Ónotaðar auðlindir Norðursjávar
eru hégómi i samanburði við
ónotaðar auðlindir þjóðarinnar.
Ég er sannfærður um að flestir
lifa svo alla ævi að þeir sjá aldrei,
þó ekki væri nema i sjón-
hendingu, fyrir sér, hvað þeir
hefðu getað gert fyrir meðbræður
sina. Þetta er persónulegur
harmleikur. Þetta er félagslegur
glæpur. Þroski persónuleika
hvers einstaklings, hæfileika
hans er forsenda fyrir þroska
hvers og eins.
Þvi minna
1 fróðlegri grein um þann
áróður sem Bandarikjamenn
reka um riki sitt erlendis, sem
birtist i Newsweek frá 15 mai, er
gagnrýnd sú viðleitni stórra
rikja til að reka opinberar
áróðursmiðstöðvar. Þar segir
m.a. undir lokin á þessa leið:
„Við lifum á timum svo
virkra samgangna, að stórþjóð-
ir eru fyrir allra augliti hvort
sem þær vilja eða ekki. Innrásin
i Tékkóslóvakiu sagði meira um
Rússa en nokkuð það sem út-
varpið i Moskvu gæti fundiö upp
til að útskýra hana. Vietnam
segir sömu sögu af okkur. Og
svo viðskiptasamningar okkar,
erlend aðstoð, gjaldeyrismála-
stefna og sjálf orka menningar
okkar... Bandariska áróðurs-
vélin er þá óvirkust þegar hún
er að koma á framfæri opinberri
stefnu frá Washington - og hún
er bezt þegar hún kemur með
nákvæmar heimsfréttir og
bregzt við raunverulegum
þorsta eftir upplýsingum um
það sem þessi stóra og
óútreiknanlega þjóð hefst að
heima fyrir.”