Þjóðviljinn - 18.11.1973, Blaðsíða 3

Sunnudagur 18. nóvember 1973. ÞJÓDVILJINN — SIÐA 3
Landbúnaðurinn
á enn ónýtta
mikla möguleika
Norður i Garði í
Mývatnssveit býr Þor-
grímur Starri Björg-
vinsson og kona hans
Jakobína Sigurðardóttir.
Starri átti erindi hingað
suður á dögunum, og
notuðum við þá tækifærið
og ræddum við hann um
islenskan landbúnað, stöðu
hans og framtíðar-
möguleika.
Höfuðeinkenniö á stöðu land-
búnaðarins i islenskum þjóðar-
búskap i dag er það að hann er
aldrei tekinn með i reikninginn,
sagöi Starri, og aldrei nefndur
þegar rætt er um það hvaða
atvinnugreinar geti staðið undir
bættri afkomu þjóðarinnar og
tekið við fólki sem kemur á
vinnumarkaðinn, staðið undir
eðlilegri framþróun og batnandi
lifskjörum. Það er ekki einu sinni
á tyllidögum þegar stjórnmála-
menn eru að halda sér tii fyrir
kjósendum og bændum sem þeir
tala um landbúnað sem meiri-
háttar atvinnugrein.
En ef betur er að gáð þá liggja
kannski stærstu möguleikarnir i
landbúnaði og þeim landsgæðum
sem landbúnaður byggist á, þvi
island er þrátt fyrir allt afbragðs-
gott landbúnaðarland og er litt
numið hvað ræktun snertir,
miðað við þá möguleika sem eru
fyrir hendi.
Það er ónytjuð óhemju orka i
jarðhitanum sem býður geysilega
möguleika á sviði landbúnaðar.
En þrátt fyrir þetta, stendur
landbúnaður undir miklum hluta
þjóðarframleiðslunnar, hvað sem
hver segir. Það er ekki endilega
besti mælikvarðinn á atvinnuveg
hver er drýgsti þátturinn i út-
flutningi, það er ekki sfður hvað
það er sem sparar innflutning.
Landbúnaðurinn veitir lika geysi-
lega atvinnu. Það eru heilu þorpin
og bæirnir sem ólifvænlegt væri i
ef þeir byggðu ekki afkomu sina á
landbúnaði. Akureyri er ákaflega
glöggt dæmi um þetta. Afkoma
Akureyringa stendur og fellur
með þvi hvort rekinn er land-
búnaður á tslandi eða ekki, en þar
er geysimikill iðnaður i sambandi
við landbúnaðinn.
Ég hef að visu engar tölur
handbærar, en mér dettur i hug
að það sé jafnvel fleira fólk i
kaupstöðum og þorpum sem
hefur framfæri sitt af landbúnaði
en það fólk sem er að bjástra i
sveitunum. Þessar fáu, lúnu
hendur sem i sveitunum vinna
framleiða mikið og vinna einnig
geysimikið.
Annars er það,að svara þvi hver
staða landbúnaðarins i dag er,
flóknara mál og meira en svo, að
það verði gert i stuttu máli. Það
stendur samt sem áður óhaggað,
þrátt fyrir allt, að undir atvinnu-
lifi okkar standa tveir
atvinnuvegir, landbúnaður og
fiskiveiðar. Þessir tveir atvinnu-
vegir standa svo að langmestu
leyti undir þvi sem kallast
iðnaður. Og sá iðnaður sem upp
kynni að risa til viðbótar þvi sem
fyrir er ætti aö risa upp i
sambandi við þessa atvinnuvegi.
Það eru óþrjótandi verkefni að
fullvinna það hráefni sem þessir
tveir atvinnuvegir gefa af sér.
Þess vegna kemur manni það á
óvart að talað er um að iðnaður
og iðnaður einn i tengslum við
stóriðju sé þess umkominn að
taka við auknu vinnuafli, og
ennþá best ef sú stóriðja væri
útlend að einhverjum hluta, og þá
að hún geti verið nógu baneitruð,
til þess að eitra sjó, andrúmsloft
og land og vatn. Sem sveitamaður
skil ég ekki svona hugsjónir. Mér
eru þær alveg lokuð bók.
—Undanfariö hefur þróunin
oröiö sú aö um fækkun hefur veriö
aö ræöa i iandbúnaöi og einnig
hefur búum fækkaö undanfarin
ár. Finnst þér ástæöa til aö reynt
veröi aö snúa þessari þróun viö?
—Já, það er full ástæöa til að
fara aö hugleiöa það hvernig hægt
sé að snúa þessu við. Við erum
matvælaframleiðsluþjóö, og það
er ekki til að hryggjast yfir, þvi
engin framleiðsla er til, sem er
jafn örugg til að hafa góða
afkomu við, þvi matvara er þó
vara sem vantar og mun halda
áfram að vanta. Og þaö er mikil
skammsýni að halda, að á Islandi
sé ekki hægt að framleiða land-
búnaðarvörur til útflutnings, og
það i stórum stil.
Það er hlægilegt að hlusta á allt
þetta bölvað röfl, sem hefur verið
uppi haft um það, að það sé hreint
og beint stórháski á ferðum ef
landbúnaðurinn framleiðir meira
en það sem þjóðin torgar. Það á
að vera stefnan aö við fram-
leiðum sem allra mest af land-
búnaðarafurðum. Alveg upp á lif
og blóð. Þær eiga að vera sem
bestar og sem best unnar, og ekki
bara aö framleiða þær, heldur
þurfum við lika að vinna þær.
iðnaðarlega séð. Það er eitthvað
bágborið ef slik framleiðsla er
ekki eitthvað sem borgar sig fyrir
þjóðarheildina.
—Hvaö sýnist þér aö gera beri
til þess aö snúa þessari þróun,
scm þú kallar öfugþróun, viö?
—Það er náttúrulega
fjöldamargt hægt að gera. Það
verður fyrst að átta sig á þvi að
meðalbóndinn, en þar með eru
flestir i bændastétt,jafnvel neöar,
þó ekki sé hægt aö neita þvi að
einstaka bændur hafa ágætis
afkomu, er alveg tvimælalaust
langtekjuiægsti aðilinn i landinu.
Það þolir engan samjöfnuð. Þó að
munurinn sé geysimikill milli
meðaltekna hjá fólki i Reykjavik
annars vegar og fólki i þorpum og
bæjum úti á landi hins vegar, þá
fyrstyrði nú svo, aö gengi fram af
fólki ef bændur yrðu teknir inn i
slikt dæmi.
Úr þessu þarf að bæta, og það
er hægt á svo margvislegan hátt.
Það má kannski segja að hið
opinbera geti stuðlað aö þvi að
frumkvæði komi frá bændunum
sjálfum að þvi leyti er viðkemur
bættu búskaparlagi, það eru ekki
aðrir sem ættu að hafa gleggri
yfirsýn yfir það á hvern hátt það
ætti að vera. En þá verður þjóð-
félagið lika um leið aö vera reiðu-
búið að koma'þar til liðs.
Það er ekki hægt að neita þvi að
landbúnaðurinn er rekinn sem
einyrkjabúskapur og hefur verið
til fjölda ára, en hefur i mjög
rikum mæli tileinkað sér það sem
heyrir til stórbúskapar, það er aö
segja vélvæðinguna. Það má
segja að vélvæðingin sé sjálf-
helda, þannig að einyrkinn getur
ekki verið án vélvæðingarinnar
en þó er vélvæðingin að drepa
einyrkjann. Og þetta er kannski
höfuðvandinn út frá hagkvæmni i
rekstri.
—Þú minntist áðan á aö nýting
jarövarmans gæti komiö land-
búnaöinum til góöa. Hvaö viltu
nefna til i þvi sambandi?
—Það hefur nú verið furðu
hljótt um það hvernig eigi að nýta
jarðvarmann. Honum er jú
dálitið misskipt yfir landið,
sumstaðar eru hrein ógrynni af
þessu, en annarsstaðar finnst
þetta varla.
Það er enginn vafi á þvi, að
gróðurhúsarækt getur oröið
geysimikill þáttur i landbúnaöi,
en þar erum við enn að fikta við
þetta, þó að langt sé siðan byrjað
var að visu.
Nú, þar sem þannig hagar til
mætti nýta jarðvarmann i stórum
stil i sambandi við fóöuröflunina.
Þar getum viö bent á heyköggla-
verksmiðjurnar. Þó þaö hafi ekki
verið reynt i sambandi viö þær
þykir mér trúlegt aö
jarðvarmann mætti nota þar.
Annars er það sérmál með hey-
kögglaverksmiðjurnar, og þaö
ekkertsmámál. Þær gætu leyst af
hólmi aö miklu leyti þennan
óhemju innflutning á kjarnfóöri,
en þaö sýnir okkur hvaö landið er
gott til búskapar að viö þurfum
ekki einu sinni kjarnfóður ef viö
bara nýtum grasið á sérstakan
hátt. En mér þykir liklegt að það
sé farið alveg öfugt að i sambandi
viö þær eins og stefnt er aö núna.
Þaö á að fara að reisa heyköggla-
verksmiðjur hingað og þangaö á
landinu sem venjulega eru of
smáar til þess að geta staðið
undir sinum rekstri i stað þess að
hafa þær nógu stórar en skipu-
leggja betur flutningsspursmálið.
Jarðvarmann má efalaust nýta
á ótrúlega margvislegan hátt.
—Eins og nú er háttaö er þaö
stcfnan aö bændur eigi sjálfir þær
jaröir sem þeir búa á. Finnst þér
þaö hijóti aö vera nauösynlegt aö
svo sé?
—Raunveruleg eign á landinu
sem búið er á er ekki aöalatriðið
frá minum sjónarhóli, en óskoruð
yfirráð, það er það sem skiptir
máli.
Það er hrein fjarstæða og búið
að standa landbúnaði fyrir
þrifum frá ómunatið þegar þjóðin
er að kaupa tsland upp kynslóð
fram af kynslóð, og afrakstur
jarðarinnar fer i að borga
einhverjum sem þóttist eiga
þetta land.
Það sem á landinu stendur,
fasteignir og framkvæmdir, getur
einstaklingurinn átt og verður að
fá sitt fyrir ef hann hættir að nota
það, en það er frumskilyröi að
bóndinn hafi óskoruö yfirráð yfir
þvi landi sem hann býr á. Ég vil
eindregiö aö það sé komið i veg
fyrir það að sjálf jörðin gangi
kaupum og sölum.
Það æskilega er náttúrulega að
börn taki við af foreldrum við að
búa á jörðunum, en þaö er að
verða borin von hjá mörgum. Það
er nú mál sem er dálitiö hættulegt
að koma inn á hér hvernig skóla-
kerfið, að ég tali nú ekki um þessi
grunnskólaóskapnaður, kemur til
með aö eyðileggja þá von manna.
Þar miðast allt við að ung-
lingarnir alist ekki upp við land-
búnaðarstörfin, séu þar eins og
hálfgerðir gestir svolitinn tima úr
sumrinu, og svo tekur skóla-
bekkurinn við, og þegar ung-
lingurinn er kominn fullmótaöur
út úr þessari skólaverksmiðju er
hann orðinn fráhverfur þessum
atvinnuvegi, sem þó veitti honum
framfæri i upphafi.
Það er ekki þar meö sagt aö ég
vilji að menn njóti ekki
menntunar sem svo er kölluð og
upplýsingar, en slikt á að vera til
að auka manngildi einstaklings
ins, en ekki ‘ til þess að ein-
staklingurinn hafi beina peninga
upp úr þvi. Vel lærður bóndi er
vitaskuld betri bóndi en sá sem
ekkert kann, en við komumst
ekki fram hjá þvi, að hann verður
Rætt viö
Þorgrím
Starra
Björgvinsson
bónda í
Garöi í
Mývatnssveit
Aldrei rætt um land-
búnaðinn þegar talað
er um hvaða atvinnu-
vegir geti staðið undirj
bættri afkomu lands-
manna.
■
ísland er þrátt fyrir allt |
afbragðsgott land-
búnaðarland.
■
Fleira fólk i bæjum ogl
þorpum hefur afkomuj
sina af landbúnaði en
þeir sem eru að bjástraj
við landbúnað i sveit-|
um.
■
Best þykir sú stóriðjal
sem eitrar vatn loft og|
sjó.
■
Við erum matvæla-|
framleiðsluþjóð og þaðj
er ekki til að hryggjastj
yfir
■
Við eigum að framleiða|
sem allra mest af land-
búnaðarvörum; alvegj
upp á lif og blóð.
■
Nýta ber jarðvarmann|
betur i þágu land-
búnaðarins.
■
Eignarhald á bújörðuml
er ekki aðalatriðið, enl
óskoruð yfirráð, þaðj
er það sem skiptirj
máli.
■
Bændur eiga algjörlegal
samleið með verka-|
manninum og launþeg-
anum.
■
Alþýðubandalagið
verður að takast á við
landbúnaðarmálin,
feimnislaust.
bara aldrei góður bóndi nema
hann vaxi upp við landbúnaðar-
störfin sem allra mest og slitni
aldrei úr sambandi við þau störf
og það lif sem þar er lifað Við
megum aldrei slita ungt fólk úr
sambandi viö atvinnulifiö og
atvinnuvegina, við verðum að sjá
þvi fyrir menntun án þess að það
þurfi að gerast.
Við þurfum kannski austur til
Kina til þess aö finna fordæmi
fyrir þessu.
—Eru bændur atvinnu-
rekendur?
—Þeir eru svo sem atvinnu-
rekendur i sjálfu sér. Þeir hafa
mikinn rekstur með höndum, og
þetta er orðin mikil umsetning i
krónum oft á tiðum.
En þaö er töluvert mikill skils-
munur á atvinnurekenda sem
hefur fjölda fólks i vinnu og
græðir á vinnu þess fólks, eöa
þeim sem hefur með höndum
atvinnurekstur sem enginn
vinnur við nema hann sjálfur.
Þannig er það með bændur, og
þegar á allt er litið eiga bændur
algjörlega samleið með verka-
manninum og launþeganum, en
ekki með þeim sem hefur meö
stórfelldan atvinnurekstur að
gera og möguleika á að græöa á
vinnu annarra, en það hafa
bændur ekki.
Að lokum sagði Starri:
—Það er nú svo, að ég held að
vandamál þjóðfélagsins i heild
veröi engan veginn leyst nema
með sósialisma. Það er min
skoðun og hefur verið siðan ég fór
yfir höfuð að mynda mér nokkrar
skoðanir um almenn málefni.
Alþýðubandalagið er jú eini
flokkurinn sem hefur möguleika á
að hafa forystu i þvi hlutverki.
1 beinu samhengi við það er, að
eigi að gera einhverja skyn-
samlega hluti frá hendi þjóð-
félagsins varðandi islenskan
landbúnað i dag þá eru engin tvi-
mæli á þvi, að Alþýðubandalagiö
er eini flokkurinn sem hefur
möguleika á þvi að gera þar
skynsamlega hluti. Það er ég lika
sannfærður um. En hitt verður að
játast aö Alþýöubandalagið hefur
I litið framhjá þessu, að minnsta
kosti hefur það litið aðhafst i
þessu, en þaö er oröið að minni
hyggju alveg brýnt verkefni fyrir
þann stjórnmálaflokk, og honum
er það beinlinis skyit út frá þvi
hlutverki sem hann verður
óhjákvæmilega að gegna i
islenskum stjórnmálum i fram-
tiðinni að takast á við þetta og
alveg feimnislaust, og það rýrir á
engan hátt gildi hans sem verka-
lýösflokks.
Gömlu flokkarnir sem látið
hafa landbúnaðarmálin þróast
eftireins konar happa- og glappa-
reglu, skipulagsiaust, án þess að
hugsa nokkuð um það hvaða
afleiðingar það hefur, eru hreint
ekkert liklegir til að fara aö bæta
úr þvi sem þeir eru búnir að koma
i öngþveiti. Að ætlast til þess er
eins og að fara i geitarhús að leita
ullar. Og það verður ekki
Framsóknarflokkurinn sem þar
getur neinu um ráðiö, hann hefur
alltaf stungið höfðinu i sandinn
varðandi þróunina i landbúnaðar-
málunum.
Okkur stærstu möguleikar
varðandi framtið þessa lands og
þessarar þjóðar liggja i gæðum
landsins sem landbúnaðarlands.
Það er ég hjartanlega sannfæröur
um.
Þó að við eigum óhemju orku,
sem alltaf verður dýrmætari með
hverju árinu sem liður, orku fall-
vatna og orku jarðhitans sem
gætu lyft mörgum Grettistökum,
þá eigum við óhemju möguleika i
landbúnaði á sviði matvælafram-
leiðslu og annarra dýrmætra
efna, en matvæli munu þó vera
dýrmætust af öllu i heiminum i
dag og eftirsóknarverðust.
—úþ