Þjóðviljinn - 18.11.1973, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 18. nóvember 1973.
Sitt af hverju um bónusmál
I.inurit þetta fylgir samningi vcrkalýftsfólaga og atvinnurekenda frá
12. febrúar 1972um timamælda ákvæftisvinnu —bónus — í frystihúsum.
Sýnir þaft hvaft bónusinn skal vera mörg prósent kaupauki á timakaup
eftir þvi, sem afköst fara vaxandi og meft tilliti til gæfta vinnunnar efta
nýtingarfiokka. Kallast þetta linurit „greiftslulina B”, en einnig er til
„greiftslulina A” þegar miftaft er vift afköst einvörftungu. Afköstin eru
mældá ásnum lárélt, en lóftrótti ásinn sýnir kaupaukann ofan á tfma-
kaupift. Tlmakaup er sama sem 100% (á lóftrótta ásnum) — þaft er
greitt vifthvaftlitiiafköstscm cr—, en vift 07% afköst (mælt vift lárétta
ásinn) hefjast bónusgrciftslur. Kara þær stigvaxandi eftir 7 skállnum
upp í 17% afköst, en þar er „þakift”. Kauplfnur cru jafn margar og
nýtingarflokkar. Gefur t.d. besta nýting hrácfnis álíka mikinn bónus
yift G7% afkösteins og lakasta nýlingin vift 100% afköst. Kr þaft um 20%
ofan á venjulegt limakaup. (Bjarnfriftur l.eósdóttir á Akranesi lét
l>jóftviljanum I té þctla linurit).
Rekstrarstarf semi sf. er
ungt fyrirtæki, stofnaö í
ársbyrjun 1972, af
Kristjáni Sigurgeirssyni og
Gísla Erlendssyni
ykkur á vetlvang lil aft undirbúa
bónuskerl i?
Vift skoftum vinnustaftinn og
bendum á þaft er lagfæra þarf
meft tillili til hins nýja fyrirkomu-
lags sem upp á aft laka. Oft og
Hjalti veltir
vöngum yfir bónus
Hvaft gerir fiskverkandi ef
hann kemst ekki yfir aft vinna
úr þvi hráefni, sem aft honum
berst, á venjulegum 6 stunda
dagvinnutima? Hann getur
látift vinna yfirvinnu. Segjum
aft hann komist aft þvi aft þá sé
unnt að ljúka verkinu á 12
stundum. Samkvæmt núgild-
andi kauplöxlum þarf aft
greifta um 100% meira
(„helmingi meira”) fyrir 12
stunda vinnulotu en 8 stunda
dagvinnu. Hann gelur lika
fleygt þessum 50% hráefnisins
sem unninn er i yfirvinnu. En
svo er þriftjikosturinn lyrir
hendi: Fiskverkandinn gelur
komift á bónuskerfi i frysti-.
húsi sinu. Bónusinn fær fólk til
aft hreyfa hendurnar hraðar
en þvi var eiginlegt i tima-
vinnunni: Haft getur þvi skilaft
50% meiri afköstum á hverri
timaeiningu — ergo 12 stunda
vinnumagninu er skilaft á 8
stunda dagvinnutima! Fyrir
þelta er greiddur kaupauki 30-
35% ofan á dagvinnukaupift.
Nifturstaftan er þvi þessi:
Haft koslar atvinnurekandann
þrisvar sinnuni minni kaup-
anka aft láta vinna umfram-
magnift i bónus, heldur en i
yfirvinnu.
En þessi afköst: 50% ofan á
venjuleg timavinnuafköst —
heita málsafköst á máli þeirra
bónusmanna, og þau fá tölu-
merkinguna 100%.
„Málsafköst eru þau afköst,
er æföur verkmaftur skilar,
sem gagnkunnugur er vinnu-
aftferft, verkfærum og vé'lum
og vinnur með hraða, sem
unnt er að halda, án þess að
það skaði heilsu hans”.
Hvað þá um 170% afköst þar
sem „þakið” er á bónusnum?
Hvernig getur fólk náð þeim
afköstum og haldið þeim án
þess aö biða heilsutjón?
1 staðli Alþjóöa vinnumála-
sambandsins um ákvæðis-
vinnu eru 100% sett við þau af-
köst serh menn ná án hvata
launakerfis, þ.e. sambærilegt.
G7%um hér. Þar. er. ekki gert
ráð fyrir þvi að menn geti far-
ið hærra en i tvöföld þau af-
köst. Hérna er „þakið” sett
2,55 sinnum hærra en meðal-
afköst i timavinnu (þ.e. 67'2,55
= 170). Við þau afköst fá menn
65-118% kaupauka ofan á
timakaup sitt (mismunandi
eftir nýtingu), ekki 155%
kaupauka sem mundisvara
auknum vinnuhraða.
En sitt er hváð, mælingar á
aukningu vinnuhraðans og
mælingar á aukningu vinnuá-
lagsins. Hafa verið gerðar at-
huganir á þvi, hvaft tvöföldun
á vinnuhraða hefur i för með
sér mikla margföldun á vinnu-
álaginnu? Þvi hvernig stritið
slitur likamanum og brýtur
hann niður? Atvinnurekendur
hafa mér vitanlega ekki boðist
til að kosta læknisfræðilega og
liffræðilega athugun á þvi.
Timamæld ákvæðisvirina
fer nú i vöxt hér á landi, sam-
timis þvi sem við henni er yar-
aft i nágrannalöndum. 1 Svi-
þjóð eru verkalýðssamtökin
að snúa við henni baki, enda er
þar mikill meirihluti starfs-
manna i málmiftnaði (sem
e.t.v. samsvarar fiskiðnaði
hér) á móti henni. Þeir sem
vinna þar ákvæðisvinnu vilja
taka upp timavinnu, og þeir
sem eru á timavinnukaupi
vilja halda þvi.
Hvenær hefst þessi þróun
hér á landi?
Iijalti Kristgeirsson.
— Það er að sjálfsögðu reiknað
með ýmsum töfum og hvildartim-
um. Bæði er það svokailaður
persónulegur timi (fara á snyrt-
ingu og reykjaiásamt þreytuvið-
auka sem er samningsbundinn
og verktæknil. timi sem fer eftir
atvikum og þarf að reikna út.
— Skellur þetta yfir fyrirvara-
laust?
— Ekki er það, fyrst er kerfið
prófað i viku, þannig að allt er
skráð án þess að bónus sé greidd-
ur. Þetta er semsé „.prufukeyrsl-
an”. Þá viku fær fólkið 22.5%
kaupauka, eða það sama og þeir
koma til með að fá sem eðli starf-
ans vegna geta ekki fengið bónus.
Eftir þetta erum við búnir að
fullsmiða launakerfi sem passar
i húsið, og þá er bónusnum komið
á ef fólkið hefur fallist á hann.
— Hvað kemst svo fólk upp i
mikil afköst?
— Það er sett þak við 1,70%
afköst og ekki ætlast til þess aö
fólk fari hærra. t þessu felst vörn
gegn þvi að fólk ofkeyri sig. En
bónusgreiðslan byrjar ekki við
100% afköst, heldur neðar, eða við
67%. Það þykir rétt að umbuna
fólki fyrir það að komast úr tima-
vinnuafköstunum upp i eðlileg af-
köst eða 100%.
— En nú er hraefnið misjafnt.
— Einnig það er tekið til greina
með staðaltima, þvi að það tekur
allt að 4-faldaðan tima að vinna
versta hráefnið á móts við það
besta.
Einnig þarf i mörgum verkum
að meta gæði vinnunar, svo að
aukinn vinnuhraði verði ekki á
kostnað vandaðra vinnubragða
Það er gert með svokölluðum
nýtingarflokkum sem eru sjö að
tölu. Fær fólk þá hærri bónus eftir
þvi sem nýtingin er betri.
Rekstrartæknifræöingar gera grein fyrir
sínum hlut í uppbyggingu bónuskerfis
Unnið að gerft vinnslurásar I frystihúsi á skrifstofu þeirra Gisla og
Kristjáns.
rekstrartæknif ræöingum.
Starfar það sem þjónustu
fyrirtæki við önnur fyrir
tæki á sviði ráðgjafar i
vinnuhagræðingu og
reikningshalds.
Undirbúningur að
kaupaukakerf i (bónus) í
f rystihúsum og útreikning-
ur á bónusgreiðslum til
starfsfólks, svo og al-
mennir launaútreikningar,
eru meðal meginverkefna
hjá þeim félögum.
Dýrmætasti vinnukraftur-
inn hjá þeim er tölva leigð
af IBAA, og hentar hún vel
til alls kyns útreiknings og
skýrsluhalds sem tafsamt
er að vinna á skrifstofum
einstakra fyrirtækja.
Tiðindamaður blaðsins átti kost
á þvi að hitta þá félaga i siðustu
viku, og var tækifærið notað til að
spyrja þá, hvernig þeir ynnu að
bónuskérfinu, hinu umdeilda
launagreiðslufyrirkomulagi sem
virðist nú vera að ryðja sér mjög
til rúms i frystiiðnaði hérlendis.
Þeir kváðust koma inn i þetta
sem ráðgjafar og skipuleggjend-
ur á vegum atvinnurekanda
hverju sinnTOg á stundum leiddi
sú samvinna til þess að þeir
tækju að sér hinn daglega bónus-
útreikning i tölvunni góðu sem
skilar allt upp i 60 bónusmiðum á
klukkustund aö reikningstima
meðtöldum.
— Hvert er ykkar fyrsta verk
þegar atvinnurekandi kveður
raunar ol'tast þarl eitlhvað að
laglæra vinnustaftirin meft tilliti
lil hagra'ftingar, þaft þarf aft
breyta röðun eða uppstillingu
borða eftir þvi sem sú vinnurás
krel'st sem okkur virftist henta
best i húsift. Þá eru þær lag-
læringar sem þarl aft gera meft
tilliti til velliftunar starfsfólksins
en þeim má alls ekki gleyma.
Bónuskerfift krel'st þess nefnilega
að vinnustafturinn svari i hvi-
vetna lyllstu krölum aft þessu
leyti. Meft þvi er auðvitaft ekki
sagt aft allir vinnustaðir cigi ekki
að vera i besta standi, en staft-
reyndin er sú. aft við linnum olt-
ast nær einhverja galla sem þarf
aft bæta úr, áftur en bónuskerfi
getur komift til greina Þannig er
t.d. tneft lýsingu.
— Kemur lyrir aft þift rekist á
óhæla vinnustafti?
Þaft helur komift fyrir að
við verðum að ráða frá öllum
hugleiðingum um að taka upp
bónus vegna þess aft húsakynnin
levfa þaft ekki. Vift höfum þá sagt
aft annaft hvort væri að endur-
byggja húsið eða þá að selja og
byggja nýtt frá grunni.
— Og setjið þið bónusinn á,
þegar búið er að kippa öllu i lag?
— Nei. svo einfalt er málift
ekki. Það er gerð úttekt á
vinnustaðnum með manni frá
Alþýðusambandinu, hvort
vinnustaðurinn hæfir þeim
timamælingum sem eru undir-
staða bónussins. Oft er þessi út-
tekt fyrsta skrefið þ.e.a.s. ef ekki
þarf mikið að lagfæra á vinnu-
staðnum, en þegar miklu þarf að
breyta, köllum við ekki á hann
Bolla fyrr en aö þvi loknu. Vana-
lega er þá haldinn fundur með
starfsfólki til að skýra hiö nýja
fyrirkomulag og fá það á hreint,
hvort það sé fúst til að finna sam-
kvæmt þvi.
Hvernig gengur fólki aft skilja
kerfift?
— Það er nú svo og svo. En
reynslan er sú, að þegar fólk fer
að vinna eftir þvi, þá skilur það
þau atriði sem máli skipta á
bónusseðlinum og getur lagfært
vinnu sina eftir þvi.
Það er stundum talað um þaö.
bónuskerfið sé flókift, en okkar
álit er það, að ef það væri einfald-
ara. þá væri þaft á kostnað
réttlætisins.
En það er regla að trúnaðar-
maður starfsfólksins er alltaf
sendur á bónusnámskeið, og fær
hann þá undirstöðu til að skilja
kerfið. Við leggum áherslu á það
aft verkstjórinn fari einnig á
þessi námskeið sem haldin eru
sameiginlega af Alþýðusam-
bandinu og Vinnuveitenda-
sambandinu vor og haust og oftar
ef nauðsyn krefur. bæði hér syðra
og úti á landi.
Trúnaðarmaðurinn á að sækja
tvö vikunámsekið með heils-
dagsfræðslu. samkvæmt
samningunum.
— Samningum?
— Um þetta gilda samningar
sem gerðir hafa verið milli
verkalýðssamtakanna og at-
vinnurekenda. Það eru raunar
tveir samningar, annar ramma-
samningur um „timamælda
ákvæðisvinnu” bónuskerfið heitir
þetta á samningamáli — aths.
ÞJV) en hinn um bónusvinnu i
írystihúsum, báðir frá ársbyrjun
1972.
Það er mikill munur að vinna
vift þetta eftir aft þessir skrifl.
samræmdu samningar komu til,
en fyrst var farið að gera tilr.
meft bónuskerfi i frystihúsum
hérlendis árift 1961 eða þar um bil.
— Hvað felst svo i þessu „tima-
mæld ákvæðisvinna”?
— Þetta byggist á mati á þvi,
hver sá „eðlilegi timi" er sem fer
i tiltekið verk eða ákveðinn
verkþátt. Sé fólk fljótara, þá á
það að fá umbun fyrir. Til grund-
vallar þessu liggja mjög
nákvæmar mælingar á afköstum
á timaeiningu.
— Er þá tekin fljótasta
manneskjan til að miða við?
— Þetta halda vist ýmsir, en
þvi fer fjarri. Grundvaílareining-
in byggist á fólki sem er þjálfað,
hefur rétt handtök og heldur eðli-
lega áfram. Þetta köllum vift
100% afköst. Hitt er svo annaft
mál, aft þau eru nokkuft fyrir olan
meðalafköst i timavinnu, og það
er vegna þess aft útrýmt er ýms-
um óþarfa hlaupum og auka
hreyfingum. Fólki er kennt aft
temja sér rétt handbragð. Oft
þarf aft fjölga bökkum og pönnum
frá þvi sem áður hefur verið og
stytta ýmsar vegalengdir. Það
gerum við með þvi að hanna sem
hagkvæmasta vinnslurás.
— Á fólk svo alltaf að keppast
við?
— Nú fær fólk launaseðilinn
með svo og svo miklum
kaupauka, og veit það þá fyrir
hvaða verk og hvaða dag það fær
þessa aukagreiðslu?
—Það væri erfitt að átta sig á
þvi ef það fengi bónusseðilinn að-
eins einu sinni i viku. Við viljum
keppa að þvi að fólk fái seðilinn
daglega, svo að það viti fyrir hvað
hver greiðsla kemur. Þá hefur
það tækifæri til að endurbæta
sjálft sig við sams konar vinnu
siöar.
Okkar fyrirtæki býður upp á
þaft að reikna út mánudagsbónus-
inn á þriöjud., þannig að fólk fái
bónusseðil mánudagsins á mið-
vikudegi. Þá getur það séð
vinnuhraða sinn, nýtingu og
bónusgreiðslu við þau verk sem
það man enn glögglega eítir. En
yfirleitt fylgist hrafti og nýting aft
— það fólk sem kann að vinna,
vinnur fljótt og vel.
— Hvert er sambandið á milli
afkasta og bónusgreiðslu efta
kaupauka?
— Þaft er mismunandi eftir
nýtingarflokkum er um gæða-
metin verk er að ræða, en þaö má
segja að 100% afkastaaukning
gefi 60-80% kaupauka.
— Hverjir eru i stuttu máli kost
ir bónuskerfisins að ykkar áliti?
— 1 fyrsta lagi verður stjórn-
unin betri og ákveðnari, verk-
in stjórnast meira af sjálfu
sér. I öftru lagi er hægt að koma
meira magni i gegn. t þriðja
lagi verkar það sem kauphækkun.
En auðvitað eru hér mörg
viðkvæm atriði eins og alltaf er
þar sem komið er inn á kaup og
kjör.
— Kristján og Gisli, þakka
ykkur lyrir samtalift.
hj—
Sunnudagur 18. nóvember 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Leitar Nóra skjóls i faðmi eiginmannsins, efta er hún að verja sig gegn
honum? A myndinni eru frá vinstri: Rúrik ilaraldsson, Erlingur Gisla-
son og Guðrún Asmundsdóttir.
Nóra kviftin. Fyrir aflan Guðrúnu Asmundsdótlur stendur Þóra
Friðriksdóttir.
Krefst þess aö vera
manneskja — maður!
Nútíma umræöa í gömlu verki sem verið er að æfa í Þjóðleikhúsinu
NORA f BRÚÐUHEIMILINU:
Halldór Laxness sagði eitt sinn í inngangi að lestri
einnar af skáldsögum sínum í útvarp, að hann langaði til
að vita, hvort sagan ýtti lengur við nokkrum manni, en
þegar hún kom út hafði hún verið mjög umdeild og
mörgum hneykslunarhella. Hins sama má spyrja um
Brúðuheimili Ibsens: Finnst leikhúsgestum að þeir
standi andspænis vandamálum samtímans, eða er þetta
allt aftan úr horf inni öld sem á sviðinu gerist?
„Ég verð að standa á eigin fót-
um ef ég á aft komast til skilnings
um sjálfa mig og allt þaft sem er i
kringum mig”. Þetta hljómaöi af
fjölunum í Þjóftleikhúsinu um
daginn þegar litift var inn á
æfingu.
Er þetta ekki eins og tekið úr
vigorðasafni Rauftsokka i dag?
Kannski, en þetta lagði Ibsen i
munn Nóru fyrir 96 árum.
En er þá Brúðuheimilið
áróðursverk fyrir einhverjar sér-
stakar lausnir á þjóöfélagsvanda
nútimans? Tæplega dettur nokkr-
um i hug aft svara þeirri spurn-
ingu játandi, en Ibsen sýnir okkur
inn i vanda, margþættan og mót-
sagnakenndan, eins og hann var á
hansdögum. Og ætli flestir kann-
ist ekki við höfuðatriðin úr
samtimanum, þrátt fyrir allar
þær breytingar sem yfir hafa
dunið.
Brúðuheimilið þótti magnað
ádeiluverk á sinni tið. Ibsen reif
heim karlmannsins niftur, eða
eigum við aft segja: afhjúpaði
hann sem blekkingu. Tvimæla-
laust gefur hann karlmanninum
sökina á erfiðleikum Nóru, inni-
haldssnauðu lifi hennar sem kem-
ur henni til aft leita svo ofsafengið
að sjálfri sér. En einnig maður
hennar verður fyrir barðinu á
sömu örlögunum, þvi það er þjóð-
félagift, allt sem er i kring”, sem
stýrir þeim. Þar af þjáning og
óhamingja alira.
Umræftan i Brúðuheimilinu er
, þvi i fyllsta máta nútimaleg. En
hinn ytri rammi verksins er dálit-
Komin er út ljóðabókin Augu i
svartan himin, en það er önnur
ljóðabók Friftriks Guðna Þórleifs-
sonar. Fyrsta ljóðabók hans
RYK, kom út hjá Hörpuútgáfunni
árið 1970 og vakti verðskuldaða
athygli. Hún hlaut jákvæðar
umsagnir ritdómenda. A bókar-
kápu segir m.a.:
„Bókin skiptist i 7 kafla, sem
ið fjarri okkar tima. Allt gerist i
sömu leiðinlegu stofunni og verk-
ift gengur hægl fram þótl upp-
bygging hinnar leikrænu spennu
sé úl af fyrir sig meistaralega
gerft. Vift þelta vandamál — að
setja verkið i nútimalegan búnirig
svo sem umræðunni i þvi hæfir án
þess að falsa verkið — glimir sá
hópur, sem aft sýningunni i Þjóð-
leikhúsinu stendur. l>ar mæðir
mest á leikstjóranum, Brieti
Héftinsdóllur, og á leikmyndar-
hönnufti Sigurjóni Jóhannssyni.
Þýðingin er ný og ætti það i
sjálfu sér að gera verkift aögengi-
legra. Leikstjóri gerir sér far um
að skapa hraða i leiknum, m.a.
með úrfellingum. Leiksviðið er
ekki trúverðug eftirmynd tbsens-
heita Um ársins hring. Með
spekings svip, Um göngulúna
menn. Um gamalt og nýtt, Frá
hinu opinbera. Gamalt stef og Um
sólina og blómin.
Bókin er prentuft i Prentverki
Akraness hf. Bundin I
Bókbindaranum hf. Káputeikn-
ingu gerði Gyða L. Jónsdóttir. —
stofunnar, þvi er ekki leynt að
um leiktjöld er að ræða. Smiöað
hefur verið mikið rimlaverk sem
stundum girftir sviðið af, og Nóra
sést fyrir innan eins og i búri.
Tiðindamaftur blaðsins átti kost
á þvi aft fylgjast meft þvi einn dag
inn, hvernig leikritið var að mót-
ast á sviðinu, rétt eftir að farið
var að æfa meft leikmunum, i
búningum og með fullum „effekt-
um”. Ofangreindar hugleiðingar
spruttu upp úr þessari reynslu og
af þvi að hlýða á leikstjóra og
aftra ábyrgftarmenn leiksins ráða
ráðum sinum.
Þökk fyrir þetta vegarnesti á
fullbúna sýningu!
— hj.
Friðrik Guðni Þórlcifsson.
Útgefandi er Hörpuútgáfan á
Akranesi.
Ljóðabók eftir
Friðrik Guðna