Þjóðviljinn - 15.02.1974, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 15.02.1974, Blaðsíða 7
Föstudagur 15. febrúar 1974. ÞJÖÐVILJINN — StÐA 7 MINNINGARORÐ BJÖRN FRANZSON F. 7. 6. 1906 —D. 7. 2. 1974 Með Birni Franzsyni er mikið valmenni á brott. Hversu dýr- mætur hann var vinum sinum ræði ég ekki hér. Hitt varðar al- þjóð, að eftir hann liggur merki- legt starf, sem fáum einum er kunnugt að marki. Engum manni hef ég kynnzt, sem bar i brjósti jafndjúpa virð- ingu fyrir islenzkri tungu. Svo hugfanginn var hann af fegurð hennar og mætti, að unun var að. beim sem þekktu hann best, gat þótt ást hans á móðurmálinu ástriðu likust. Kostgæfni Björns um mál- vöndun var óþreytandi, og sér þess glögg merki á bókum þeim, sem hann hefur samið og þýtt. Þar á sér einnig rætur sá þáttur i störfum hans, sem fæstir þekkja til, en það er hið mikla safn is- lenzkra samheita, sem eftir hann liggur. Samheitasafn Björns Franz- sonar er i upphafi til komið sem litill jurtagarður til eigin heima- nota. En sjálf garðyrkjan varð heillandi viðfang, sem fyrr en varði átti sér viðlenda gróður- mörk að vettvangi. Stærð þessa safns er orðin, með ólikindum, enda var þar að unnið áratugum saman. Þar var gengið til starfa af einni saman ást á verkinu; þar kom aldrei eyrisgjald fyrir vinnu- stund. Björn var afar vinnusamur maður og hafði mörg járn i eldi. Launuð skyldustörf lét hann ætið fyrir öllu ganga, en þau voru löngum æði timafrek. Þeim mun meiri furðu gegnir, hve miklu hann kom i verk á öðrum sviðum. Býsna margt af þvi, sem Björn ritaði, reyndi mjög á vaxtar- megn málsins, en hann var óvenju hugkvæmur orðasmið- ur, og sumt af nýyrðum hans er á hvers manns vörum. Hann glimdi við hugtök á fjölmörgum vettvangi, en einkum þó innan raungreina; háskóla- nám hans i æsku var á sviði eðlisfræði og stærðfræði, og um þau efni samdi hann margt og þýddi. Að sjálfsögðu hefur sam- heitasafnið viða notið góðs af hans eigin hagleik á orð. Aldrei þótti Birni timabært að búa safn sitt til útgáfu, svo brýn þörf sem þó er fyrir slikt rit. Honum fannst aldrei nógu vel unnið, taldi sig raunar skorta fræöilega kunnáttu til að starfa þar að á annan veg en hann gerði með söfnun sinni. En mikið gleðiefni var hon- um sú frétt, að skriður væri að komast á gerð islenzkrar sam- heitabókar á vegum háskólans; og þar hugði hann að safn sitt gæti komið að beztum notum. Hvernig sem það ræðst, verður fræðimönnum fyrr eða siðar ómetanlegur fengur að þessu verki, sem sprottið er af ræktar- semi við islenzka tungu og unnið af alúð og gát þess heiðursmanns sem i engu mátti vamm sitt vita. Helgi Hálfdánarson Fyrir þann, sem kemst á efri ár, verður það óhjákvæmilega æ tiðari reynsla að sjá á bak vinum sinum einum af öðrum. Þó hrekk- ur maður við i hvert sinn. Það var margt, sem leitaði á hugann i senn, er ég frétti alger- lega óvænt um andlát Björns Franzsonar. Þó voru áleitnastar minningarnar frá löngu liðnum dögum, sumar allt að fjörutiu ára gamlar. Við Björn vorum tiðir gestir hvor hjá öðrum, og ég þó miklu oftar á notalegu heimili hans. Það voru tvimælalaust skemmtilegustu stundir og kannski lika uppbyggilegustu, sem ég átti i þá daga. Björn var ó- venjulega íjölfróður maður, svo að tæplega hef ég þekkt jafnoka hans að þvi leyti, enda var það honum rik þörf að bæta i sifellu við sig þekkingu. Og það var ekk- ert yfirborðshrafl, sem hann sótt- ist eftir, heldur var honum i mun að kafa sem dýpst i hvern hlut. Það var þvi aldrei hörgull á um- ræðuefnum, en það, sem gerði þessi skoðanaskipti eftirminni- legust, var hin rika kimnigáfa Björns. t miðri alvörunni, þegar verið var að leita að lausnum á vandamálum heimsins, sá hann kannski allt i einu svo ómótstæði- lega broslega hlið á umræðuefn- inu, að allt snerist upp i hlátur og gaman. Þessir tveir eiginleikar: djúp siðferðileg alvara i hverju máli og hlý, frjálsleg gamansemi voru einkenni hans til dauðadags, enda þótt alvaran yrði rikari þáttur með aldrinum. Fáein æviatriði. Björn var fæddur 7. júni 1906 i Engelsviken i Onsöy i Noregi. Foreldrar hans voru hjónin Franz Johannessen og Guðrún Björnsdóttir, siðar bú- sett á Dalvik. Björn varð stúdent frá Menntaskólanum i Reykjavik árið 1927, stundaði siðan nám i eðlisfræði og stærðfræði i Dan- mörk og Þýskalandi á árunum 1927— 30. Þegar heim kom, var heimskreppan i algleymingi og fárra starfa völ fyrir mann með sérmenntun Björns önnur en helst kennsla, sem hann stundaði nokk- uð. Hann gerðist starfsmaður við Rikisútvarpið 1933 og starfaði þar til 1946, en varð siðan fréttaritari Otvarpsins i Stokkhólmi á árun- um 1947—’53. Björn sóttist litt eftir frama og kom samt nokkuð við sögu á opinberum vettvangi. Hann skrifaði margt i blöð og timarit, einkum um menningar- mál, m.a. i Rauða penna, enda var hann einn af traustum. stuðn- ingsmönnum þess rits. Mest verka hans i rituðu máli var þó Efnisheimurinn (1938), stórt rit um heimsmynd samtiðarinnar og mjög vandað bæði að efni og orð- færi. Þá tók Björn lengi þátt i stjórnmálum, vann mikið og fórnfúst starf i Kommúnista- flokknum og siðar Sósialista- flokknum, reyndar meir af skyldurækni við grundaðar skoð- anir sinar en löngun til mannafor- ráða. — Arið 1936 kvæntist Björn eftirlifandi konu sinni, Rögnu Þorvarðardóttur, sem reyndist honum traustur lifsförunautur. Þau eignuðust einn son, Fróða, sem er flugstjóri. Þegar Björn var kominn fram undir miðjan aldur, tók hugur hans æ meir að hneigjast að tón- list, og þar fann þessi fjölhæfi maður loks sitt kjörsvið. Hann tók til við nám i tónfræði og tónsmið i Reykjavik og hélt þvi siðan áfram við Tónlistarháskólann i Stokk- hólmi i sex ár (1947—’53). Eftir að hann kom heim, mun hann hafa helgað ótaldar tómstundir sinar þessari grein. Hann samdi aðal- lega ljóðalög. Þau fáu, sem fram að þessu hafa komið út, bera vott um ákaflega vandað handbragð og næmt ljóðrænt skyn, sem minnir á þýskan „Lieder”. Veit ég, að Björn átti enn margar hug- myndir, sem honum entist þvi miður ekki aldur til að vinna úr. 1 þessum linum hefur fátt eitt verið sagt af lifsstarfi Björns Franzsonar, unnu i kyrrþey, en það hygg ég, að samferðamönn- um hans muni þykja mest vert um minninguna um það, hversu stórt hann leit i allri. hógværð sinni á þá skyldu að vera maður, svo sem það orð er gleggst skil- greint i fornum bókum. Ég votta fjölskyldu Björns inni- legustu samúð. Gisli Asmundsson í Hengildölum (Eftir Björn Franzson) Draumkynjaminning: Hraunklif hátt i Hengildölum; blæ af rósum vikið um skriður og vatnið blátt, — veggbjarga snasir flæddar Ijósum. Heyr, sjá hið hvarflandi skin og hvíslandi bergmál saman tengjast, bylgju við bylgju, og lengjast, lengjast, lengjast. Helgaðra svana samþjónn var sá hinn horfni, er gekk hér forðum. Röddin, sem þetta bergmál bar, bundið klettanna römmu skorðum, leið braut, og líður enn f jær. Heyr Ijómann óma, sjá hljóminn skína f jallanna á milli, og dvína, dvína, dvína. Ástvinar síns við Urðarbrunn aldurnornum varð langt að sakna, — hreimar, er snurtu hjartans grunn, af hjartna djúpum skulu vakna. Heyr, lít um heimsaldir fram hið horfna birtast, hið skilda tengjast, bylgju við bylgju, og lengjast, lengjast, lengjast. Þorsteinn Valdimarsson Niðjar ■ ■ 99 eigin þrælanna ’ heimili húsbændur á __“_ ’_■ I ■_ Vestur-Indlur eru svæði með blóðidrifna fortíð, órólega nútið og óvissa framtið. Þetta setur svip sinn á leið eyrikisins Grenada til sjálfstæðisins. Grepada varð sjálfstætt riki sjöunda febrúar sl., og saman- stendur rikið af aðaleynni Gren- ada og nokkrum smærri eyjum i nálægð. Grenada er sú syðsta af Antillaeyjum hinum minni, sem liggja i hálfhring milli Venesúela og Portórikó. Þegar fáni hins nýja rikis, rauður, grænn og gull- inn, var dreginn að hún, lauk tvö- hundruð og tiu ára nýlenduyfir- ráðum á eynni. En ástandið var ekki betra en svo,að sumir spáðu borgarastyrjöld. Seinustu vikurnar hefur á- standið verið þar heldur órólegt, og simi og rafmagn eru úr sam- bandi af völdum verkfalla, Bresku konungsfjölskyldunni leist ekki á blikuna, og hún ákvað að senda ekki fulltrúa úr sinum hópi til sjálfstæðishátiðahald- anna. Bandariska utanrikisráðu- neytið hefur hvatt alla þarlenda ferðamenn til að yfirgefa eyna. Svartur Hitler? Bein orsök ókyrrðarinnar er að sumir Grenadamenn óska ekki eftir sjálfstæði — að minnsta kosti Erfið fæðing smáríkis Halldór Sigurösson skrifar Montnqn# Peié ekki undir stjórn Erics Gairys. Hann hefur verið áhrifamesti stjórnmálamaður eyjarinnar frá þvi að Grenada fékk sjálfstjórn fyrir sjö árum. Hann varð sjálf- krafa fyrsti forsætisráðherra hins nýja rikis, enda leiðtogi stærsta stjórnmálaflokksins. Stuðnings- menn hans eru einkum smábænd- ur eyjarinnar, sem flestir eru ó- læsir. Andstæðingar hans óttast, að hann verði einræðisherra. Hann hefur komið sér upp leynilög- reglu, sem siðustu mánuðina hef- ur verið allharðhent á stjórarand- stöðunni. Nýlega hefur frést að stjórnarandstöðuforinginn Mau- rice Bishop hafi verið fangelsað- ur. Andstæðingar Gairys eru fyrst og fremst þeir eyjarskeggja sem betur eru settir efnahaglega, sérstaklega kaupsýslumenn, sem kalla hann „svartan Hitler”. Eric Gairy er fimmtíu og eins árs, slunginn lýðskrumari og af afriskum uppruna sem flestir landar hans. Hann er sagður hall- ast að obiah, sem er afbrigði Grenadamanna af vúdú. Hann á- kvað að lýst yrði yfir sjálfstæðinu sjöunda febrúar, þvi að þá var tunglfylling. Þá myndi Grenada Framhald á 14. siðu. yMartini ’/igois jUt-lAicÍa Ue’’ Fr*nf>í 3637 * V ~y i5° 'v aaoo fi'w c oim & ■ 1 Grenada sést á kortinu miðju. Eyjan er sú syðsta af Antillaeyjum minni, sem iiggja i boga frá Portórikó i norðri til Venesúela i suðri.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.