Þjóðviljinn - 13.06.1974, Page 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 13. júnl 1974
Minningarorð
Bergsteinn Kristjánsson
frá Árgilsstöðum
F. 28. nóv. 1889 — d. 6. júni 1974
Aldamótakynslóðin islenska
mun einhver sú gæfurikasta sem
byggt hefur þetta land frá þvi á
10. öld, ekki þó sökum náðugra
daga, heldur áþreifanlegs
árangurs af striti sinu og striði.
Menn, sem fæddust nokkru fyrir
aldamót og hlutu góða heilsu og
starfsorku i vöggugjöf, urðu þátt-
takendur i meiri umskiptum og
og framförum hér á landi en áður
höfðu orðið á 1000 árum. Þeir
ólust upp hjá frumstæðri bænda-
þjóð, sem flýði land unnvörpum
siðustu áratugina fyrir aldamót,
en tók sig á og lagði grunn að
tæknivæddu neyslusamfélagi nú-
timans. Einn þessara afreks-
manna var Bergsteinn Kristjáns-
son fyrrum bóndi á Argilsstöðum
i Hvolhreppi og Eyvindarmúla i
Fljótshlið, en búsettur i Eeykja-
vik frá þvi siðla árs 1934. Hann
var fæddur á Argilsstöðum 28.
nóv. 1889, en andaðist á Landa-
kotsspitala aöfaranótt 6. þ.m., en
var fluttur þangað daginn áður.
Hinn 6. júni fyrir 58 árum hafði
hann gengið að eiga Steinunni
Auðunsdóttur frá Eyvindarmúla,
sem ól honum 4 dætur og vék ekki
frá honum til hins siðasta.
Bergsteinn Kristjánsson var af
bændum kominn austan úr
Landbroti. Faðir hans Kristján
Jónsson úr Fagradal var frægur
aflakóngur og lánsmaður á sjó og
reri lengi frá Útskálum á Miðnesi
áður en hann setti saman bú á
Argilsstöðum 1875, en þar bjó
hann við glaðværa rausn og gest-
risni, að sögn þeirrar tiðar
manna.Bergsteinnætlaði að verða
góður bóndi og hugði til
Hvanneyrarferðar 18 vetra,'en þá
drukknaði bróðir hans, Sigurður,
en faðir þeirra kominn hátt á
sjötugs aldur, svo að Bergsteinn
varð að gerast fyrirvinnan á búi
foreldra sinna. Þar með varð
skólaganga Bergsteins Kristjáns-
sonar aldrei annað en námskeið i
búfræði og dýralækningum, en
hann þótti natinn og nærfærinn
við dýr. Langa ævi stundaði hann
reynsluvisindi i lifsins skóla og
stóðst þar öll próf með prýði.
Það er fallegt á Árgilsstöðum,
grösugar brekkur, kjarr i hliðum,
sól, skjól, álfaklettar og vatna-
niður. Pilturinn, sem ólst upp við
árgilið, var dýravinur, náttúru-
dýrkandi, maður vors og ljóðs
hvar sem hann fór. Vorið og æsk-
an voru hans árstiðir. Hann segir
á einum stað, að sér hafi aldrei
fundist fegurð vorsins fullkomin
„fyrr en ungviðið leikur sér um
hagann, fyrr en grundir og hliðar
iða af glaðværum hljómum og
leikjum fugla, lamba og folalda”.
Bergsteinn var bóndi, sem hafði
yndi af dýrum, en kveið hverri
sláturtið. — „Menn hafa sem sé
talað um það voða efnatjón sem
horfellir hefur i för með sér, og
sýnt það með löngum ræðum og
ljósum tölum (jafnvel 7 tölustöf-
um I röð). Hitt hefur aftur
gleymst að sýna mönnum fram á
hvilíkur ódrengskapur og synd
það er að kvelja lifandi skepnur
einhverjum verstu kvölum.semtil
eru. Eða halda menn enn þá að
slik synd verði afmáð með sálma-
söng og altarisgöngu? Ég held
ekki að hvoru tveggju ólöstuðu. —
Góðum drengjum þarf að fjölga,
og þeim er að fjölga með
þjóðinni, en ódrengjum fækkar að
sama skapi, og með þeim hverfur
að lokum horfellirinn án allra
laga og forðagæslumanna.” —
Þetta er úr boðskap ráðsmanns-
ins á Árgilsstöðum i Suðurlandi
21. mars 1914. Ritstjóra blaðsins
þótti hann bjartsýnn og taldi
ástæðu til að vekja athygli á þvi,
að reynslan sýndi, að „mannúðin
og velvildartilfinningin til skepn-
anna gerði litið vart við sig”, ef
hagnaðarvon væri annars vegar.
Bergsteinn var róttækur félags-
hyggjumaður, eins og það kallast
á okkar dögum, og starfaði bæði i
ungmenna- og búnaðarfélögum
Rangæinga og sat i stjórn spari-
sjóðsins þar i sýslu, meðan hann
bjóð eystra. Gata félags-
hyggjunnar var grýtt austur i
Rangárþingi á fyrstu áratugum
þessarar aldar, eins og reyndar
viðar um þær mundir. Grjótið,
sem ryðja þurfti, átti tvenns kon-
ar uppruna aö dómi Bergsteins i
Suðurlandi 11. febrúar 1913.
Annars vegar var við að striða
timaleysi, fjárskort og erfiðar
samgöngur. — „Það eru ekki
þessir steinar, sem mest standa i
götu ungmennafélaganna, 'héldur
eru það hinir sjálfráðu steinar,”
og þeir voru: „vilja- eða
áhugaleysi og þrekleysi eða
óorðheldni”. Menn lofuðu starfi,
en stóðu ekki við orðin og misstu
áhugann af þrekleysi, ef eitthvað
bjátaði á. Þessar ódyggðir feit-
letraði Bergsteinn i blaðinu og
vildi uppræta þærhjá Sunnlending-
um. Fyrstu eftirmælin skrifaði
Bergsteinn þetta sama ár. Þau
voru I minningu 7 ára telpu frá
Velli i Hvolhreppi, en hún hafði
verið sólskin og gleði á litlu og
kyrrlátu heimili.
Þau Bergsteinn og Steinunn
Auðunsdóttir reistu bú á Árgils-
stöðum 1916 og bjuggu þar i 14 ár,
og þar eru dætur þeirra fæddar:
Sigrún, Sigriður, Guðbjörg og
Asta. Þau fluttust á ættaróðal
Steinunnar, Eyvindarmúla i
Fljótshlið, 1930,og bjuggu þar i 4
ár. Þá þrengdi þar að þeim og þau
yfirgáfu yndislegustu sveit lands-
ins með söknuði og fluttust suður
á mölina. Það voru erfið ár hjá
þeim sem öðrum fram um 1940.
Bergsteinn var verkamaður
fyrstu árin i Reykjavik, gjaldkeri
Frikirkjusafnaðarins varð hann
1941 og réðst til starfa hjá toll-
stjóra 1944. — Jafnframt vann
hann hjá Fornleifafélaginu, m.a.
að útgáfu Arbókarinnar, og i
stjórn Rangæingafélagsins i
Reykjavik var hann allmörg ár.
Hjá tollstjóra vann Bergsteinn til
1962, er hann taldist orðinn nægi-
lega gamall til eftirlauna. Hann
hélt góöri heilsu fram til 1965, en
úr þvi tók- kransæðar hans að
neita eölilegum störfum.
Þótt Bergsteinn teldist fjár-
glöggur austur I Rangárþingi, var
það fjarri honum að meta lifsins
gæði til fjár. Hann var haldinn
talsvert alvarlegri fræðimann-
legri forvitni og stundaði „fræða-
föndur” að eigin sögn að loknum
vinnudegi. Hann gróf upp úr
Hekluvikri fornar rústir austur i
Þjórsárdal i eina tið ásamt öðrum
fræðimönnum, og margan fróð-
leiksmolann hefur hann tint upp
af leið sinni um dagana og flest á
blöð og bækur. Hann byrjaði
ungur að skrifa i blöð. Mig minnir
að i einni fyrstu grein sinni hafi
hann hneykslast á þeim sem töldu
skáldalaun eftir Þorsteini Er-
lingssyni. Þorsteinn kunni honum
miklar þakkir fyrir, og bréfið,
sem Bergsteinn fékk þá frá hon-
um, voru dýrmætustu ritlaunin,
sem hann hlaut um dagana. Berg-
steinn skrifaði smásagnasafnið
Kjarr austur á Argilsstöðum, er
kom út 1929. Dýrasögur komu út
1943, Börnin og dýrin 1961, en
þjóðháttasafnið Fenntar slóðir
1955. Þar segir m.a. frá vetrar-
beitá Þórsmörk og baráttu Rang-
æinga við vötnin ströng. Hann
flutti með sér aö austan
margslungnar minningar um
ómálga vini, og um þá skrifaði
hann tilgerðarlausar frásagnir,
stundum þó i dálitlum dæmi-
sagnastil. Það var mikið óláns-
merki að dómi Bergsteins
Kristjánssonar að vera vondur
við dýr.
Þau Steinunn reistu sér skjól-
sælt heimili á Baldursgötu 15, og
þar hefur hún til þessa tekið for-
látavel á móti hverjum, sem að
garði hefur borið,nema elli
kerlingu hefur hún úthýst af
sinni hálfu allt til þessa. Með
börnum sinum og barnabörnum
bjuggu þau undir sama þaki án
þess að kynnast þvi djúpi, sem nú
á að vera staðfest milli kynslóð-
anna. Það er virðulegt embætti að
vera ættfeður, og þau Steinunn
eru áreiðanlega komin af Njáli,
sem eitt sinn stýrði ættarheimili
austur i Rangárþingi, en var að
mig minnir misvitrari en hann
Bergsteinn, enda áttu þau Stein-
unn aðeins dætur. Þau gerðust
landnemar austur við Miðfell við
Þingvallavatn, þegar barnabörn-
in komust á kreik, og þar var
gott að vera. Hressandi blær
gamansemi lék jafnan um stofur
þeirra Steinunnar, og glögg-
skyggn voru þau á menn og mál-
efni. Frá þeim fór gesturinn
ávallt nokkru bættari.
Bergsteinn Kristjánsson var
drengur góður i hvivetna.
Björn Þorsteinsson
Nixon hlaupinn
£rá Watergate
WASHINGTON 10/6 — Nixon er
lagður af stað i utanrikispólitiska
hringferð til Austurlanda nær, og
er honum þetta kærkomin til-
breyting frá Watergatehneyksl-
um. Siðasta i dag neitaði hann
endanlega að afhenda laganefnd
fulltrúadeildar þingsins 45 segul-
bandsspólur, sem hún hafði kraf-
ist.
Lýsti Nixon þvi yfir að hann
vildi ekki afhenda spólurnar
vegna þess að þar með væri endir
bundinn á skiptingu valdsins i
bandariskri pólitik.
Nixon ætlaði að gista i Salzburg
i Austurriki i nótt. Miklar var-
úðarráðstafanir verða gerðar
hvar sem Nixon kemur.
Bangladesh
gengur i SÞ
NEW YORK 10/6 — öryggisráðið
samþykkti i dag aðild Bangladesh
að Sameinuðu þjóðunum. Bangla-
desh, sem til varð eftir striðið
milli Indlands og Pakistans 1971,
hefur áður sótt um aðild, en Kina
beitti þá neitunarvaldi i samráði
við Pakistani, sem Kinverjar
hafa gott samband við.
Búist er við að örsmátt riki,
eyjan Grenada i Karibahafi, fái
einnig aðild að SÞ.
o > Pl Rl ICI u n OS KENJAR
Mynd: Francisco Goya y Lucientes Mál: Guðbergur Bergsson
60. Æfingar
A frumteikningunni, sem er penna-
teikning, stendur skrifað með blýanti:
„Otlærðar nornir þjáifa sig undir
fyrsta flugið, og slegnar ótta búa þær
i sig undir starf sitt.”
En P-handritið er ekki á sama máli,
i þar stendur: „Smám saman tekur hún
framförum. Núna getur hún stigið
, fyrstu sporin, og með tið og tima verð-
’ur hún orðin kennslukonunni fremri.”
Yngri nornin er að æfa sig á þeirri
leldri I listinni, en hún hefur þegar
kennt henni undirstöðuatriðin og
glimutökin, það bragð að gripa i eyra
þess, sem hún glimir við. Eitthvað fer
ungnornin óhönduglega að, fyrst hún
lætur mótstöðukonuna ná taki á öðru
eyranu á sér. Báðar nornirnar eru
naktar, en það var nornasiður, og
gengu þær berar, svo að erfiðara væri
fyrir andstæðinginn að ná á þeim
glimutökum. Þá var eina ráðið að rifa
I eyrun og hárið. Þetta varð til þess, að
nornirnar voru oftast nær hálfsköllótt-
ar og eyrun á þeim nasbitin.
Ungnornin hefur ekki enn þá komist
upp á lag með að svifa um loftin á sófli.
Hún er ekki útskrifqð úr galdraskólan-
um. En fyrir framan þær standa þeir
hlutir og galdratæki, sem besta hafa
dugað við það að ná tökum á hinu
óþekkta. Þarna liggja snældurnar,
seiöpotturinn stendur til taks, og viö
hlið hans hauskúpan. Einnig eru þarna
leyndardómsfullir kettir, sem sökum
sins óútreiknanlega eðlis voru þeim
einkar kærir og nauðsynlegir, ætti ein-
hver árangur að nást. Af nornunum
lagði þess vegna megna kattarhlands-
lykt, sem vakti hvort tveggja i senn,
viöbjóð og forvitni, umvafði þær dul-
arfullri lykt. t baksýn gnæfir svo geit-
hafurinn.