Þjóðviljinn - 12.01.1975, Side 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. janúar 1975.
LÚÐVÍK JÓSEPSSON:
Málmblendiverksmiðja
eða rafhitun húsa
„Hvers vegna er rétt, að ráðast
l byggingu málmblendiverk-
smiðju?”, — spurði fréttamaður
sjónvarps iðnaðarráðherra,
Gunnar Thoroddsen í sjónvarps-
þætti fyrir stuttu síðan.
Svar iðnaðarráðherra var
efnislega á þá leiö, að fyrst og
fremst væri um að ræða mögu-
leika á að selja raforku til verk-
smiðjunnar og i annan stað þá
væri það stefna Sjálfstæðis-
flokksins að skjóta þyrfti nýjum
og traustari stoðum undir at-
vinnulif landsmanna.
Ég hygg að flestir þeir, sem
gerst hafa talsmenn þess, að
Islendingar semji við auðfyrir-
tækið Union Carbide um
byggingu og rekstur málmblendi-
verksmiðju, hafi uppi svipuð rök
og Gunnar Thoroddsen fyrir af-
stööu sinni, þ.e.a.s. þau, að við
þurfum að selja raforku, og að
verksmiðja af þessari gerð muni
gera atvinnulif okkar traustara
en það er nú.
Þaö er þvi rétt að skoða þessar
röksemdir nokkru nánar.
Raforkusalan
Samkvæmt samningsdrögum
þeim, sem gerð hafa verið milli
Union Carbide og islenskra
stjórnvalda um málmblendiverk-
smiðju við Grundartanga I Hval-
firði, er gert ráð fyrir, að verk-
smiðjan kaupi raforku frá Lands-
virkjun, sem nemi 550 Gwh (
Gigawattstundum) á ári, og
skiptist sú orka i 244 Gwh for-
gangsorka og 306 Gwh afgangs-
orka. Gert er ráð fyrir raforku-
samningi til 20 ára. Verð þessarar
raforku á að vera tvö fyrstu árin
82 aurar á kw. st. að meðaltali, en
breytist siðar eftir ákveðnum
reglum. Hér verður miðað við
verðið tvö fyrstu árin, enda er
augljóst, að verðið siðari árin
veröur tslendingum ennþá óhag-
stæöara i samanburði við aðra
orkusölumöguleika og sennilegt
orkuverðlag þá. Samkvæmt
þessu er ráðgert, að orkusalan til
verksmiðjunnar nemi um 450
miljónum króna á ári, og aö
orkumagnið, sem verksmiöjan
noti, verði um 60 Mw (Megawött)
eða rúmlega 1/3 af hinni nýju
Sigölduvirkjun, sem er 150 Mw.
1 skýrslu, sem fyrir liggur, um
verksmiðjumálið og raforkusölu
til verksmiðjunnar, og sem gerð
var snemma á árinu 1974 kemur
fram, að ekki er fært aö selja
þetta raforkumagn til verksmiöj-
unnar, nema jafnframt sé
ákveöiö aö ráöast nú þegar i aöra
stórvirkjun, sem þá yröi viö
Hrauneyjarfoss og yrði jafnstór
og Sigölduvirkjun eða 150 Mw.
1 þessari skýrslu er sagt, að til
þess að hægt sé aö reikna út, hvaö
mögulegt sé að selja raforkuna til
verksmiðjunnar á lægstu veröi
„svo að almenningi veröi ekki
iþyngt”, verði að taka til skoö-
unar stofnkostnað og reksturs-
kostnað beggja stórvirkjananna,
við Sigöldu og við Hrauneyjar-
foss. Þetta gerðu sérfræöingar
Landsvirkjunar og miðuðu við að
dreifa stofnkostnaði og reksturs-
kostnaði þessara tveggja
virkjana á40ára reksturstímabil.
1 skýrslunni segir, að miðað við
stofnkostnað virkjananna beggja,
sem áætlaður var fyrir rúmu ári
siðan, og þá var 17,3 miljarðar
króna, verði að telja aö fram-
leiðsiukostnaöur á forgangsorku
frá þessum orkuverum sé 8,2
mills eöa um 98 aurar á kw.st.
Nú er augljóst, að stofn-
kostnaður virkjananna verður
miklu meiri en áætlað var og
leikur þvi enginn vafi á, aöfram-
leiöslukostnaöur forgangs-
orkunnar veröur aldrei undir 9,5-
10,5 mills.
Það er þvi alveg ljóst mál, að
fyrirhuguð orkusala til járn-
blendiverksmiðjunnar á 9,5 mills
forgangsorkan og 5 mills af-
gangsorkan, eða á 82 aura kw.st.
aö meöaitaii, er beiniinis undir
framleiöslukostnaöarveröi. Sú
skýring, að verksmiðjan taki
rúmlega helming orkunnar i
formi afgangsorku, er litils viröi,
þegar þess er gætt, að skylt er að
afgreiða allt orkumagnið,
550 Gwh. á ári, og I tilteknum
hlutföllum forgangsorku og
afgangsorku.
Hvaða aðrir
möguleikar eru
til orkusölu?
Sá áróður hefur jafnan verið
hafður uppi I hvert sinn sem is-
lendingar hafa ráðist i að koma
upp sæmilega stórum raforku-
virkjunum, að þeir yröu óhjá-
kvæmilega að ráöstafa stórum
hluta orkunnar til einhverra ann-
arra en sjálf sin, til þess að virkj-
unin yrði ekki óhagkvæm, eöa til
þess aö hægt yrðí að fá fjármagn
til að koma virkjuninni upp.
1 samræmi við þennan áróður
var um 2/3 orkunnar frá Búrfells-
virkjun ráðstafað til erlends aðila
á smánarverði eins og kunnugt
er.
Þegar ráðist var i Sigölduvirkj-
un i tið vinstri stjórnarinnar, var
þess vandlega gætt, að ekki yröi
gengist undir nein skilyrði um
sérstaka ráðstöfun orkunnar frá
hinu nýja orkuveri, I sambandi
við útvegun lána til framkvæmd-
anna. Það tókst að útvega öll
nauösynleg lán til virkjunarinnar
án slikra skilyrða, og erum við
þvi fullkomlega frjálsir að ráð-
stöfun á orkunni á þann hátt, sem
viö teljum okkur hagkvæmast.
Þær athuganir, sem gerðar
voru um nýtingu orkunnar, voru
þvi jöfnum höndum i sambandi
við orkufrekan iðnað, eins og
málmblendiverksmiðju, og til al-
mennrar húsahitunar með raf-
orku I stað oliuhitunar.
Magnús Kjartansson, fyrrver-
andi iðnaðarráðherra lagði fyrir
Alþingi á sl. ári mjög athyglis-
veröa skýrslu, sem verkfræði-
skrifstofa Sigurðar Thoroddsen
gerði, um raforku til húshitunar.
Samkvæmt þessari skýrslu
nota Islendingar orku til húshit-
unar, sem nemur 2530 Gwh. á ári,
miöaö við notkun á árinu 1972.
Þessi orka skiptist þannig, að
130 Gwh. eru framleiddar með
raforku, 1200 Gwh. með jarðhita
og 1200 Gwh. meö oliu. Þetta þýö-
ir meö öörum oröum, aö áriö 1972
hafa isiendingar notaö oliu til
húsahitunar sem nemur 1200
Gwh. (gigawattstundum), en þaö
er meira en tvöföld sú ársorka,
sem rætt er um aö selja til málm-
blendiverksmiðju. 1 skýrslunni
kemur fram, aö þó að jarðvarmi
verði notaður til hins ýtrasta,
miðað við kostnaðarlega hag-
kvæmni, til þess að leysa oliu-
kyndinguna af hólmi, þá verði
samt eftir þörf fyrir raforku til
húsahitunar árið 1980, sem nemi
um 927 Gwh. á ári.
Þá, þegar jarðhitamöguleikar
hafa verið fullnýttir, verður raf-
orkuþörfin til húsahitunar á nú-
verandi Landsvirkjunarsvæði,
þ.e. á Suöurlandi, Reykjanesi og
Vesturlandi 342 Gwh. á ári. Árið
1972 var raforka til húsahitunar á
þessu svæði 56 Gwh., og er þá
ljóst, aö auka þarf raforkunotk-
unina á þessu svæöi frá þvi sem
nú er, til húsahitunar, um 286
Gwh. á ári á þessu tfmabili, fram
til 1980.
Það er þvi ljóst, að aðeins þetta
svæöi (Landsvirkjunarsvæðið)
þarf að nota i þessu skyni jafn-
mikiö og ætlað er til málmblendi-
verksmiðjunnar i forgangsorku.
Sé Norðurlandi einnig bætt við
þarf enn 241 Gwh. til viöbótar. 1
skýrslu verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen kemur fram, að mið-
að viðað oliuverðsé kr. 11.50 hver
litri þá megi sambærilegt raf-
orkuverð til húsahitunar vera kr.
2.50 kw.st. Nú er oliuverðið þegar
kr. 16.70 hver litri ög mætti þá
raforkuverðið til húsahitunar
nema kr. 3.60 kw.st. Af þvi, sem
hér hefur verið sagt er ljóst, aö
brýn þörf er á þvi, aö islendingar
breyti sem allra fyrst húsahitun
úr oliukyndingu i notkun jaröhita,
þar sem þess er kostur og I notkun
raforku alisstaöar annars staðar.
Þörfin á raforku I þessu skyni er
augljós og á næstu 2—3 árum er
hægt aö nýta til húsahitunar, I
staö oliunotkunar, alla þá raf-
orku, sem nú er rætt um aö selja
til málmblendiverksmiöju.
Sjálfsagt er að nýta raforku frá
Sigöldu um leið og hún verður til-
tæk til húsahitunar á þeim svæð-
um sem þegar geta auðveldlega
nýtt orkuna. Auðvitað þarf á
ýmsum stöðum að bæta nokkuð
dreifikerfi en slikt verður að gera
jöfnum höndum og er ekkert
þrekvirki og siðan á að vinna að
allsherjar samtengingu á öllum
helstu orkuveitusvæðum lands-
ins.
Það er blátt áfram hlægilegt að
kvarta undan kostnaði við endur-
bætur á dreifikerfum i þessu
sambandi og við tengilinur á milli
landshluta, á sama tima og rætt
er um að leggja fram 1.5 miljarða
i hlutafé i málmblendiverksmiðju
og útvega auk þess að okkar hluta
rúmlega 4.0 miljarða i stofnfé til
verksmiðjunnar og byggja auk
þess höfn hennar vegna fyrir
300—400 milj. kr.
Áður hefur verið á það bent að
ráögerð raforkusala til málm-
blendiverksmiðjunnar gæti orðið
um 450 milj. kr. á ári. Sama orku-
magn, sem selt yröi til húsahitun-
ar á kr. 2.50 kvst. gæfi þrefalt
verö eöa 1.350 milj. kr. á ári og þó
yröi hitunarkostnaöurinn fyrir
notendur verulega lægri en aö
nota olíu.
Traustari stoöir
efnahagslífsins
Önnur aðalröksemdin fyrir
byggingu málmblendiverksmiðju
I félagsskap við erlendan auð-
hring er sú ,,að skjóta þurfi
traustari stoðum undir islenskt
efnahagslif”. Skýringu á þessari
röksemd er ekki að finna aðra en
þá, að islenskt atvinnulif sé „ein-
hæft” og „áhættusamt”. Staðhæf-
ingar af þessu tagi eru endur-
teknar si og æ algjörlega án rök-
færslu og er sýnilega skákaö i þvi
skjóli, aö ekki verði farið að
grufla nánar út i sannleiksgildi
þessara fullyrðinga.
Hér er þvi miður ekki aðstaöa
til að taka þessar staðhæfingar
um vangetu Islenskra atvinnu-
vega til rækilegrar athugunar, til
þess þyrfti miklu lengra mál en
hér er hægt að hafa. En nokkur
atriði er þó hægt að minna á, sem
skýrt geta málið fyrir þeim, sem
um það vilja hugsa. Það er stað-
reynd, sem ekki er hægt að
hnekkja, að á nokkrum siðustu
áratugum hafa efnahagslegar
framfarir á íslandi verið fullkom-
lega eins miklar, miðað við Ibúa
og best hefur gerst hjá tekjuhæstu
þjóðum i heiminum. Þjóðarfram-
leiösla á Ibúa mun hafa verið árið
1973 hér á landi ein sú mesta sem
skýrslur greina frá. ísland mun
það ár hafa skipað 3.-5. sæti með-
al hinna hæstu. Þessi mikla þjóö-
arframieiösla og þessar háu þjóð-
artekjur hafa grundvallast á at-
vinnurekstri Islendinga — sjávar-
útvegi, landbúnaöi og iönaöi.
Hér á landi hefir nokkur stór-
iðja útlendinga og I félagi við út-
lendinga verið reynd. Álverið i
Straumsvik mun hafa tapað öll
árin að frátöldum árunum 1973 og
1974 en þá er gróðinn talinn vera
um 10 milj. kr. hvort árið — eða
semsagt enginn, þegar tillit er
tekið til rekstursumfangs. Þó nýt-
ur álverkið gifurlegra frlöinda á
mörgum sviðum, en mest munar
þó um að það kaupir raforkuna
langt undir framleiðslukostn-
aðarverði.
Rekstur kisilgúrverksmiðjunn-
ar við Mývatn hefur gengið með
svipuðum hætti. Tap hefur verið
ár eftir ár þrátt fyrir ýmiss konar
beina og óbeina fyrirgreiðslu sem
innlend fyrirtæki hafa ekki notið.
Hefðu islendingar átt og rekið
álverksmiðjuna hefði rekstur
hennar vafalitið verið stöðvaður i
eitt ár eða tvö, þegar stöðvun
varð I sölu álsins og verðfall. Auð-
vitað eiga sér stað sveiflur i at-
vinnurekstri landsmanna á sviði
sjávarútvegs, landbúnaðar og
iðnaðar. En hliðstæðar sveiflur
gerast I öllum atvinnurekstri, I
öllum löndum. Hvað halda menn
um rekstur skipafélaga, þegar
fragtir lækka, eða hækka á vixl?
Eða hvað halda menn um sveiflur
I erlendum iðnrekstri i sambandi
við markaðsmál — verðfall og
sölutregöu? Og erlendur landbún-
aður er lika háður sveiflum eins
og fjölmörg dæmi sýna.
Sú atvinnugrein okkar islend-
inga, sem I þessum efnum skiptir
mestu máli er sjávarútvegurinn.
Vissulega er hann háöur ýmsum
ytri skilyrðum eins og aflamagni
og markaðsaðstæðum. En þess
ber lika að gæta, að sjávarútveg-
ur okkar er ekki lengur oröinn
„einhæfur”, hann er fjölbreytileg
atvinnugrein. Veiðar eru stund-
Dettifoss er einn þeirra staöa sem rætt hefur veriö um aö virkja á Noröuriandi.