Þjóðviljinn - 18.01.1975, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 18.01.1975, Blaðsíða 7
Laugardagur 18. janúar 1975. ÞJÖÐVILJINN —SÍÐA 7 Sverrir Hólmarsson skrifar LEIKHÚSPISTIL s\ Pétur Mandólín í kvennaklóm Hér er kvenfólkið I Herbergi 213 eftir Jökul Jakobsson aö umbreyta skipuiagssérfræbingnum i Pétur Mandólin. A myndinni eru taliö frá vinstri Guörún Alfreösdóttir, Gisii Alfreösson, Brynja Benediktsdóttir og Sigriöur Þorvaldsdóttir. Það er áreiðanlega langt síðan vér gagnrýnendur höfum átt jafn ánægjuleg jól í leikhúsunum og þau sem voru að líða. Boðið var upp á sýningar á sígildum leikverkum sem báðar stóðust hinar ýtrustu list- rænar kröfur sem gerðar verða til atvinnuleikhúsa. Slíkt er nokkur nýlunda og spáir góðu fyrir framtíð- ina. En hitt er ekki minna um vert að einnig var á boðstólum nýtt íslenskt verk á nýju sviði/ Herbergi 213 eftir Jökul Jakobsson, sem sýnt var í Þjóðleik- hússkjallara. Mikil framleiðni Anægjulegt er til þess að vita hversu afkastamikill Jökull Jakobsson gerist nú á siðustu ár- um. Eftir að hann náði fullum þroska sem leikskáld með Dom- inó hefur hvert leikritið rekið annað — Kertalog, Klukkustreng- ir og nú siðast Herbergi 213. Jök- ull hefur náð mjög miklu valdi á formi þvi sem hann vinnur I og still hans verður sifellt óþvingaðri og býður upp á fleiri möguleika, þótt efniviður hans sé næsta tak- markaður. Segja má að leikrit hans fjalli i höfuðatriðum um samspil fortiðar og nútiðar, drauma og glötuð tækifæri. Þetta stef leikur Jökull með endalaus- um tilbrigðum, stundum lýriskt og dreymið, stundum skopfært og galsafengið. Það er gQtt að eiga leikskáld sem skilar af sér verkum með stuttu millibili og treysta má til að vera ævinlega að einhverju leyti áhugavert. Slikur maður er Jökull, sannkallaður hornsteinn islenskrar leikritunar um þessar mundir. Tilvísanir Jökull veit eflaust sjálfur ósköp vel að hann er gjarn á að endur- taka sig. I þessu leikriti gerir hann glens úr þessu með þvi að nota tilvisanir i fyrri leikrit. Pét- ur Mandólin var nefndur i Dóminó sem partur af óljósum minningum. Og Jökull gerir sér mikinn mat úr að visa til „huggu- lega unga mannsins sem kom til að stilla orgelið okkar i fyrra”, og einnig er minnst á manninn sem var ráðinn til að skrifa leikrit fyrir leikfélagið. Herbergi 213 gerist sumsé á svipuðum slóðum og Klukku- strengir og svipar raunar einna mest til þess verks hvað stil snertir, einhvers konar sambland af háði og dulúð sem orkar kynduglega á áhorfandann; þó er Herbergi 213 enn háðskara, safa- meira skopleikrit, ég held að Jök- ull hafi aldrei skrifað fyndnara leikrit. Háði og skopi leiksins er fyrst og fremst beint gegn innantómu og „háfleygu” kjaftæði fólks sem vill sýnast vera fint, menntað og gáfað en er ekkert af þessu. Tungutak þessa samkvæmisblað- urs er Jökli ótrúlega tamt, það beinlinis rennur uppúr honum. Það er auðvitað orðin gömul og slitin lumma að samtöl Jökuls séu hans sterkasta hlið, en sjaldan verður góð visa of oft kveðin og vissulega leiftra samtölin hér sem aldrei fyrr af innblásinni lág-. kúru. Dularfullt Herbergi 213 er dularfullt leik- rit, eins konar glæpareyfari þar sem kemst ekki upp um morð- ingjann fyrr en á siðustu blaðsið- unni. Þessi dul heldur manni i spennu og verður leikritiö ánægjulegra fyrir bragðið. Ungur skipulagsfræðingur og arkitekt kemur til bæjarins til að gera heildarskipulag. Hann kem- ur i heimsókn til ekkju fornkunn- ingja slns, Péturs Mandólín, og‘ konan, dóttir hennar, móðir henn- ar, systir hennar, plús ástkona Péturs, taka hann undir sinn verndarvæng og taka til við að breyta honum með hinum lævis- legasta hætti. Meira má ég varla segja af söguþræðinum án þess að svipta menn hinni kitlandi óvissu. En höíhðtemu leikritsins eru all ljós. Annars vegar er hér á ferð- inni enn eitt tilbrigðið um gamla stefið: fortiö, nútið, minning, draumur. Hins vegar er hér drep- ið á annað efni, sem raunar er einkar timabært nú á kvennaár- inu, nefnilega hvernig kæfandi umhyggja kvenna breytir karl- manninum úr stórhuga draum- óramanni i meinlaust þægt og vel alið húsdýr, mergsogið af heimil- isþægindum. Um þetta merka efni mætti auðvitað gera magnþrungiö og alvörusligað drama með harm- þrungnu ivafi á la Strindberg, ,en sem betur fer er Jökli ekki of mikið niðri fyrir til að gera gam- an úr öllu saman. Og það ferst honum vel úr hendi að mestu. Framanaf er leikritið firnavel byggt, þróun öldungs rökrétt og enginn dauður púnktur. Hins veg- ar er siðasti þátturinn dálitið vandræðalegur. Höfundur þarf að leysa hnútinn og gerir það með heiðri og sóma, en það er eins og hann hafi brostið örendið til að leiða verkið til raunverulegra lykta. Skemmtileg sýning Eitt er vist að uppsetning þessa leikrits i Þjóðleikhússkjallara undir stjórn Kristbjargar Kjeld var hressileg og hláturvekjandi i betra lagi. Leikarar fóru á kost- um. Ekkjan varð dásamlega kokkteilpartisfiðrildisleg i með- förum Sigriðar Þorvaldsdóttur (ég ætla bara að vona að Sigriður hafi verið að leika), og Guðbjörg Þorbjarnardóttir var sannfær- andi og kostuleg sem tengdamóð- ir hennar. Gisli Alfreðsson lék fórnardýr kvennanna og minnist ég þess ekki að hafa séð Gisla gera betur, kannski vegna þess að honum tókst að slaka á, sem er auðveldara á litlu sviði. Guðrún Alfreðsdóttir stóð sig vel i heldur einhæfu hlutverki dótturinnar, en minnisstæðasta leikinn sýndi Bri- et Héðinsdóttir i hlutverki hinnar kúguöu systur. Briet kann til fullnustu þá erfiðu list að segja tilsvar á nákvæmlega réttri sek- úndu, en eins og menn vita getur sekúndumunur skorið úr um hvort tilsvar vekur æðisgenginn hlátur eða fellur á dauf eyru. Sviöiö Þetta er þriðja verkið sem sýnt er i kjallara Þjóðleikhússins. Hin tvö fyrri voru leikin á hljómsveit- arpalli (Ertu nú ánægð kerling?) og hljómsveitarpalli og hluta dansgólfs (Liðin tið). 1 þetta sinn er leikið á dansgólfinu og sitja áhorfendur á fjóra vegu kringum sviðið. Þetta skapar mjög náið andrúm (þetta er ,gagnrýnanda- glósa sem þýðir á mæltu máli að mgjur sé með nefið ofani leikur- unum). Kristbjörg Kjeld hefur notað sviðið skynsamlega og náð afslappaðri stemmningu (svo maður noti gullaldarmálið). Jón Gunnar Arnason gerði hina þekkilegustu leikmynd. Ég hygg að þessi skipan sviðs- ins sé hin besta af þeim sem reyndar hafa verið og vona að það verði notað áfram. Kjallari Þjóð- leikhússins er gagnleg viðbót við leiksvið borgarinnar og gefur kost á nýjum aðferðum, auk þess sem það er nauðsynlegt að hvila leikara hússins annað slagið frá risasviðinu uppi, sem hlýtur að vera ansi þreytandi til lengdar. Sverrir Hólmarsson. AFERLENDUM BÓKAMARKAÐI World Population. Michael Paimer. B.T.Batsford 1973. Hin mikla mannfjölgun undanfarna áratugi er tiltölulega nýtt fyrirbrigði. Fyrir tvö hundruð árum voru ibúar jarðar- innar um 800 miljónir, nú eru þeir um 3.700 miljónir. Höfundurinn rekur ástæðurnar fyrir fjölgun- inni, og siðan rekur hann fækkun og fjölgun á vissum svæðum og afleiðingar þess efnalegar og menningarlegar. Höfundur lýsir aðgerðum sem hamla óhæfilegri fólksfjölgun og fjallar um möguleikana á að fæða þann manngrúa, sem nú byggir jörðina. Það hefur gerst áður að vissum tegundum hefur fjölgað svo mjög, að ekkert varð eftir til þess að halda þeim við. Risaeðlur forsögualda átu sig út á gaddinn. og eins gæti græðgin orðið banabiti mannkynsins, eftir að það hefði eitrað umhverfi sitt svo, að ekki yrði endurbætt. Höfundur forðast allt svartsýnisraus, en samkvæmt skðunum hans er lausn þessa vandamáls betri skipulagning og aukin þekking. The New Engiish Bible. With the Apocrypha. Penguin Books — Oxford University Press — Cambridge University Press 1974. Mörg kirkjufélög standa að þessari nýju þýðingu Bibliunnar á ensku, og hún var gefin út af Oxford- og Cambridge- útgáfunum 1970 og er nú endur- prentuð hjá Penguin. Þýöingin tók mörg ár, og urðu nokkuð skiptar skoðanir um þessa nýju gerð, þegar hún kom út. Biblian er ekki aðeins þelgirit kristinna manna, hún er samtvinnuð bókmenntum og listum Vestur- landa, auk þess sem hún er eitt- hvert stórkostlegasta bók- menntaverk sem sett hefur veriö saman. Þvi er eðlilegt að ýmsir hafi saknað hins monumentala stils sem einkenndi Jakobs-gerð ensku Bibliunnar, sumir töluðu og skrifuðu um flatan stil nýju gerðarinnar og að reisn glæstustu kafla spámannanna hafi tapast i þeirri nýju. Aðrir töldu að þýðingin væri til mikilla bóta og auk þess bráðnauðsynleg vegna breytinga sem orðið hefðu á bókmáli frá þvi á 17. öld. Hvað um það, þá er Biblian i rauninni undirstaða þjóðlegra bókmennta meðal þeirra þjóða, sem turnuðust til kristni i miðöldum, og þótt þýðingar hafi verið endur- skoðaðar, þá þarf að fara að með gát og natni þegar þörf er á endurskoðun, og virðast þeir, sem staðið hafa að þessari endur- skoðun og þýðingu, hafa haft það að leiðarljósi. A Visual Dictionary of Art. General Editor Ann Hill. Heinemann — Secker & Warburg 1974. Ritið er unnið af hópi fræöi- manna um listir og fornleifafræði og hefur verið mörg ár i undirbúningi. Uppsláttarorðin eru um 4.500 og vixi- tilvitnanirn- ar auka mjög á gildi ritsins. Hér eru skrif um fremstu listamenn hvers tima og helstu listastefnur. Hér er fjallað um málaralist, höggmyndagerð og auk þess skreytilist, emaileringu og einnig um byggingarlist vegna tenglsa við höggmyndagerð. Inngangur- inn að ritinu eru greinar um þróun listar I heiminum, allt frá steinaldarlist til lista á 20. öld, alls eru greinarnar þrjátiu og i þeim er gjörlegt að fá útlínu — yfirlit yfir þróun lista, auk þess fylgja bókaskrár. 2500 svart- hvitar myndir eru i texta og rúmlega 250 litprentaðar. Ahugi á listum meðal ibúa iðn- væddra landa almennt hefur auk- ist með bættum efnahag, þvi er mikill jarðvegur fyrir rit sem þetta skólakerfið hefur þanist út. fleiri njóta nú einhverar undir- stöðufræðslu, jafnvel um listir, en áður var, og tæknin gerir mögu- legt að litprenta myndir svo að þolanlegt má teljast. Þvi er mikill markaður fyrir listaverkabækur, en þær vitaskuld misjafnar. Þetta rit virðist vera hentugt upp- sláttarrit, og greinahöfundar eru margir vel þekktir hver á sinu sviði. Totemism. Ciaude Lévi-Strauss. Translated from the French by Rodney Needham with an Introduction by Roger C. Poole. Penguin Books 1973. Fyrrum var tótemisminn talinn frumstæðasta mynd trúarbragða. Fjöldi rita var settur saman um fyrirbrigðið, og visindalegar rit- gjörðir skiptu tugum á ári. 1 þessu stutta riti sýnir Lévi- Strauss fram á að totemisminn sé hugarburður vestrænna manna, uppkominn vegna áráttu þeirra að flokka þjóðir og þjóðflokka i frumstæðar og þróaðar þjóðir og hugtakið sé tilbúningur gert til að auðvelda kerfun trúarbragða og stafi af vanþekkingu á fjölbreyti- leika mennskra tilburða, og að það sem gangi undir þessu heiti séu oft fjölbreyttustu fyrirbrigði og óskyld með öllu. Bókin er gefin út i flokknum Penguin University Books.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.