Þjóðviljinn - 23.03.1975, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. marz 1975.
ÁRNI BERGMANN
SKRIFAR
Ljóö er þaö
sem er
borið fram
sem Ijóö
Rauð glóð,
svört nótt
Heimurinn er fullur af bókum
eins og menn vita og eru furðu
margar þeirra islenskar ljóða-
bækur. Ekki minnkar hlutur
þeirra við það, að offsetprentun
gerir útgáfu þeirra auðveldari og
ódýrari.
Þessi útgáfuháttur hvetur ein-
mitt marga nýliða til að ýta úr
vör. Einn þeirra er Jón Laxdal, 24
ára akureyringur, sem hefur tek-
ið saman ljóð sin frá sl. fjórum
árum og gefið út. Heitir hún
Myrkur f hvítri örk. Jón er nú við
heimspekinám i háskólanum.
Helgi Vilberg hefur myndskreytt
bókina og hannað hana og hafa
þeir félagar tekið stefnu á sam-
hæfingu texta og mynda.
Jón Laxdal fer af stað með ung-
lingsleg kvæði og er sögn þeirra
kannski smá, hugsun þeirra óná-
kvæm en beinar smekkleysur eru
fáar. Það er vikið að ástum og
landslagi, lærimeistarar ýmsir
eru á kreiki, Stefán Hörður
kannski, Einar Bragi, þjóövisan,
— og er það ekki amaleg skóla-
ganga. Ljóðræn varfærni virðist
næst eöli höfundarins:
Avallt slöan er svo undarlegt aö
fara höndum um perlaðar silfur-
trefjar mosans uppi f gljúfrinu....
En stundum freistast hann til
að stefna á seiðsterkt andrúms-
loft með þvi að raða saman eins-
konar öfhvörfum og tekst það
miður:
Iðan brosir
Víöáttan öskrar
Hlustirnar fyllast af þögn
Möskvar af blóði i augum.
Jón rifjar upp veröld bernsk-
unnar og gengur best i fyrsta
kvæði þess bálks sem byggir á
einföldum hliðstæðum stórheims
og smáheims:
Klofvega á stjörnu
langt langt úti f geimnum
eða á tréhestinum
frá frænda I Ameriku
Þessu næst situr hann á „Kaffi-
húsi” og raðar saman raunsæi-
legum svipmyndum af þeim vett-
vangi og tekst stundum að kom-
ast af með góða sparsemi:
Maular kandis
með vondu kaffi
og fitjar kvöldið
upp á prjónana.
þó er sem vanti herslumun i út-
hald i þessu kvæði, það er einhver
keimur af ofsögn i miðju þess
(„tregans fölnuðu bros”),. en úr
þvi finnst manni að hinn „rétti”
tónn sé kominn aftur.
Það er viss stigandi i bókinni og
er nú komið að stórmálum i lifi
ungra manna (og ekki bara
ungra) i kaflanum Óp. Þessi
bálkur er misjafn eins og aðrir i
bókinni, en oftar en ekki bregður
Jón upp heiðarlegum og gagnorð-
um myndum af hinum eilifu val-
kostum: Að fylgja róttækum
vilja, mundu að timar og menn
breytast, segir á einum stað, á
öðrum segir að ef „ég” væri mál-
ari myndi ég festa á mynd:
rauða glóð
byltingarinnar
Hinsvegar fer freisting hinnar
hlédrægu sjálfskoðunar, „ég”
veit ekki hvert ferðinni er heitið
segir i Afturhvarf og tek það til
bragðs að
Axla byrðar siðustu ára
og held af stað
inn i sjálfa mig
Þessu fylgir svo hinn ljúfi hroll-
ur bölsýninnar, sem fer um loka-
kvæðið:
Svört er nóttin
og stjarnlaus
svartir hestsins hófar.
Kannski er uppgjörið skil-
merkilegast orðað i kvæðinu
Skúlptúr, þar sem samanfléttast
heimsádeila og sjálfsgagnrýni
kynslóöar á mjög nakinn hátt:
Hve oft
hefur mig
ekki langað
aö búa til list
að sýna ykkur skúlptúr
magnaðan lffi fólksins
og hve oft hef ég ekki
látið mér nægja að hugsa
til manns sem kveikti i sér
til að lýsa upp myrkrið.
Leikur meö
ívitnanir
Stefán Snævarr kallar fyrsta
kver sitt Limbórokk.nafnið teng-
ir það poppmenningu og visar
beint á ýmsa texta í kverinu —
þar er t.d. saga Englands i áratug
sögð með því að telja upp heiti á
fjórum popparalögum.
Drjúgur hluti af kverinu er
helgaður leik að fvitnunum og
minningum um Lenin og dada-
ismann og leikskáldið Biichner.
Það er ekki unnið úr þeim í þeim
skilningi að ivitnanirnar, beinar
og óbeinar, gangi hver inn i aðra
með slagsmálatilburðum heldur
eru þær settar niður hver við hlið
annarrar, að þvi er virðist án
annars samhengis en þeirrar til-
viljunar sem setti Bíichner, dada-
ismann, Lenin og bankavaldið
niður i sömu borg, Zurich i Sviss.
Þá er að þvi spurt, hvort eitthvað
gerist með klippingunni sjálfri,
hvort hin lauslegu tengsli i rúmi
skapi einhver ný tengsli, ýti
mönnun til þeirrar syntesu sem
minnst er. á i lokin: vorið 1968
heimta marxistar i Paris „hugar-
flugið i öndvegi”. Kannski. For-
dæmi Stefáns sýnir að það sakar
ekki að reyna.
Sama aðferð i dokúmentalisma
er notuð i kvæðinu Af hálfþritug-
um rafvirkjum: þar eru blátt á-
fram nefndir tveir menn sem
ekkert eiga annað sameiginlegt
en það sem felst i fyrirsögninni :
en annar er svii og er meistari i
skiðagöngu, hinn er liflátinn i
Saigon, „fyrir meint morðtilræði
við Robert McNamara”.
t öðrum tilvikum eru ivitnan-
irnar haföar til að breyta þekktri
merkingu þeirra, hafa á þeim
endaskipti. Stjarnan, sem vitr-
ingarnir i Austurlöndum finna,
boðar ekki fögnuð heldur er hún
atómbomba sem springur þegar
nær er komið. Með þessari með-
ferð nást stundum drjúg irónisk
áhrif, eins og þegar Mikki mús er
sendur til Vietnam eða Sókrates
mætir ekki til samdrykkjunnar.
Þetta hér hefur höfundur fram að
færa „t minningu rasjónalism-
ans”:
Fimm bogmenn I kroppi mér
leynast
búnir tiðfleygum örvum
að deyfa hið óþekkta með.
(Sá sjötti er taiinn byggja
höllina „Allsstaðar-hvergi”.
Umflotna viskunnar siki).
Það gaman sem lesandinn hef-
ur af Limbórokki er einkum tengt
þeirri meðferð mála sem að ofan
var rakin. í siðari hluta kversins
hefur höfundur meira hugann við
algengari viðfangsefni, „svokall-
aða ást” og ýmsar „myndir úr lifi
skálda”. Eins og fyrrnefnd kvæði
njóta þau góðs af viðleitni Stefáns
til samþjöppunar, til að forðast
málalengingar. En þau eru
hversdagslegri innan um aðra
höíunda, dettandi öðru hvoru ofan
Í einhverja óvissu. En þar eru lika
sprettir sem sóma sér alveg nógu
vel á hlaupabrautum islensks
samtimakveðskapar:
i trjákrónum hanga
haustsins lungu
turnsvala mánans
flýr gráský gullnum vængjum
og trúður norðurljósa
fer með ærslum himnahvcl
Gamalkunnar staðreyndir ljóðs-
ins hanga á \regg og það er reynt
að strjúka af þeim finheitin, fira
þeim niður i blæbrigðastiganum.
Brimrót og
leöjugrjót
Þriðji nýliðinn er eldri en þeir
tveir sem fyrst voru nefndir og
þar settur i samfélaginu sem á-
byrgð tekur mjög að þrútna:
hann er kennari, þeir nemendur.
Bók Eyvindar (Eirikssonar) heit-
ir Hvenær? og ris á kápu hennar
Hallgrimskirkjuturn sem firna-
• legt reður, heitið og teikningin
minna á að bókin einkennist
meira af óþreyju og óþolinmæði
en þær sem nú voru taldar.
Bókin hefst á hugleiðingu um
steina sem liggja i botnleðju við
ströndina — en þar ber við að
„harðskeytt alda” kemst að þeim
og þyrlar upp leirnum. „Þið til-
heyrið flest þessum rótföstu
steinum með fúla leðjuna sem
andrúmsloft”, segir höfundur og
lofar Hornstrandabrim sem skol-
ar grjótið (ykkur), mylur það og
slipar.
Likast til er þetta stefnuskrá og
þá vill höfundur vera partur af
þessu brimi sem rótar upp i til-
veru manna. Það er hægara sagt
en gert eins og menn vita, en
Eyvindur vill ekki láta deigan
siga, vera hress i máli og ótviræð-
ur:
Við skulum bölva
þessari sótsvörtu nótt
brjótast um
og þrauka
berja okkur
og halda á okkur hita
þar til dagurinn kemur
A þessar nótur er slegið i flest-
um textum þessarar bókar, sem
er margbreytileg i formi. Þarna
eru ýmiskonar æfingar með mál
og stil og einnig rimaö á mjög
hefðbundna visu. Það er farið
með pólitiskar dæmisögur i
prósa, sem varla eru nógu lævis-
legar, ismeygilegar, eins og t.d.
einu sinni var, sem er um mann-
inn sem gaf fjandann i öll tiðindi
sem honum fannst ekki koma sér
við, þar til vetnissprengjan
dembdi sér yfir hann. Það eru
sagðar pólitiskar skrýtlur og
stundum óþarfar þvi við finnum
ekki i þeim púðrið. En það er lika
viss hnyttni i þessari lýsingu i
langri keðju kúgunarinnar:
Eigandinn
sparkar i verkstjórann
verkstjórinn
sparkar i manninn
maðurinn
sparkar i konuna
konan
sparkar i krakkann
krakkinn
sparkar i köttinn
Og kötturinn heldur ræðu
— kettir allra landa
sameinist...
Það er lika stefnt á það að
bregða upp herfilegum pólitisk-
um sýnum með blöndu úr nokkr-
um málssviðum: auglýsingamál,
vigorð, háðsleg meðferð á trúar-
legum minnum (Járn á báru).
Þeirri linu er oft fylgt eftir i sér-
kennilegasta parti kversins sem
heitir einu nafni Stök.Þarna eru
æfingar með ensku og skandina-
visku, götumál, sem Eyvindur
eys upp af kunnáttu eins og t.d. i
töffarakvæðinu um Iryllitækin.
Inntak stakanna er oftast nær
pólitiskur glannaskapur og hálf-
kæringur um ýmsar tegundir af
ræðumennsku eða hugsunarhætti
sem höfundur vill reka horn sitt i.
Hann hleypir sér þá i mestan æs-
ing með kynferðislegu dári og
spéi um Hallgrimskirkjuturn,
sem kallaður er Hallgrimsböllur,
„frjósemistákn isiensks trúleysis
og náttúruleysis” og þar fram
eftir götum. Hér verður sú nátt-
úra höfundar að segja heldur
fleira en færra honum mest til
ama. Manni finnst tilefni kvæð-
anna risi ekki undir ofsanum. (
Það spaugilega við umrædda
kirkjubyggingu er kannski það,
að við munum liklega sætta okkur
við hana, einmitt af þvi hve fá-
ránleg hún er og þar með engum
mannvirkjum lik, raritet i stöðl-
uðum heimi eins og rjómatertur
Stalins). En hressilegust er póli-
• tisk mælskulist stakanna I kven-
réttindakvæðinu Samfóra:
Kúgum konuna!
Glápum á hana, eltum hana,
gripum hana, kreistum hana, lok-
um vitum hennar uns henni liggur
við köfnun, tætum af henni fötin
svo hún standi berstripuð og
varnarlaus, fleygjum henni um
koll, leggjumst ofan á hana, klip-
um hana og bitum, þjösnumst á
henni þar til hún missir allan
mátt, þar til hún blæs upp, látum
hana kjaga áfram þunga og ó-
lögulega, svo hún aö lokum hnig-
ur niður og veinar af sársauka, og
þegar hún loks hefur jafnað sig,
leikum þá sama leikinn.
Kúgum konuna!
Og það eru lika aðrar tónteg-
undir og yrkisefni i þessari bók.
Eyvindur getur til að mynda rim-
að mjög haglega, til að mynda i
tveim kvæðum, tengdum
bernskuslóðum — i öðru er hinn
hefðbundni rimaði tregi ómeng-
aður (Systir) i hinu blandinn
sjálfhæðni (Það er ekki vist). t
Stökum er lika vikið að ástum og
annarri hlýju i mannheimum og
sækir nú algeng feimni að höfundi
eins og fleirum, nú vill hann held-
ur segja færra en fleira, aðgát
skal höfð. Kannski freistast hann
þá til að prófa aftur öfgafullan
talsmáta en i léttum dúr:
Ég ætla að skrifa
Elsku Astin Mln
á ótal hundraðkaila
og betrekkja með þeim stofuna
Eða þá láta upp hlýja strauma
með þvi að minnast ókunnugs
vegfaranda á þennan hátt:
Ég sá hann ekki nógu snemma
þvi fékk hann ekki jafn stórt bros
og hann átti skilið.
X
Þrjár bækur af mörgum. Eru
þær góðar eða vondar? Þvi miður
verðskulda fáar bækur svo af-
Framhald á 22. siðu.