Þjóðviljinn - 23.03.1975, Page 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. marz 1975.
Sunnudagur 23. marz 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13
<1
Una Einarsdóttir.
— Við höfum enn ekki reynslu
af þvi hér að hafa mikla vinnu til
margra ára. Það gæti orðið geysi-
legt álag og ég held að fólk mundi
þá ekki endast til að vinna svona
samfleytt, það færi þá að taka sér
almennilegt sumarfri. En hingað
til hefur það vart tiðkast að fólk
tæki raunverulegt fri, það hefur
látið götin inná milli vinnunnar
duga sem fri.
Stundum hefur verið rætt að
reyna að skapa fjölbreyttari at-
vinnumöguleika og þá ekki sist
með eldra fólkið i huga, sem á
erfitt með þessar miklu stöður i
frystihúsinu auk þess sem björtu
ljósin á borðunum fara ill með
sjónina og eldra fólk þolir þau
Fastráðning gæti
flýtt fyrir kaupum
á öðru skipi
Yfirskrift þessa viðtals kann að
vekja furðu einhverra, en sú sem
þessu heldur fram er Una Einars-
dóttir, fyrsta konan í hreppsnefnd
og fulltrúi verklýðsfélagsins þar
(þvi hér bauð verkaiýðsfélagið
fram móti svokölluðum óháðum
og Sjálfstæðisflokknum). Og Una
rökstyður þessa skoðun sina á
samhengi fastráðningar og tog-
arakaupa með þvi, að ef verka-
fólkið i fiskinum réði sig fast og
ætti þá rétt á nokkurra daga
kaupi þegar vinna félli niður,
mundi það ýta á eftir skipulagn-
ingu jafnari vinnu, sem aftur
kallar á, að hraðað yrði meira þvi
brýna verkefni að fá annað skip
til veiðanna.
— Þvi það getur aldrei orðið
samfelld vinna i fiskinum ef að-
eins eitt skip landar á staðnum,
segir Una. Þá koma alltaf eyður i
vinnuna i frystihúsinu. Hinsvegar
nær vinnan saman i saltfiskinum
ef sæmilega vel afast og miðað er
við hæfilega stóran vinnuflokk og
góða skipulagningu á vinnunni.
Þetta eina skip sem leggur upp
fisk til vinnslu á Vopnafirði á vet-
urna er Brettingur og eftir hvert
skipti sem togarinn kemur inn er
rúmlega viku full vinna i frysti
húsinu en hann kemur kannski
ekki nema á 10-14 daga fresti eft-
ir þvi hvernig aflast. Á milli er
ekkert fyrir fólkið að gera og það
er kauplaust, þvi yfirleitt er eng-
inn fastráðinn og fær þá ekki
heldur þriggja daga dagkaupið
sem fastráðningin tryggir. Nú er
þar að auki komið i lög, að fyrir
þessa fyrstu þrjá daga er ekki
greiddur atvinnuleysisstyrkur,
þeir dragast frá styrktimabilinu.
1 vetur voru vopnfirðingar sér-
staklega óheppnir, þvi þetta eina
skip, sem allt stendur og fellur
með, bilaði og enginn fiskur barst
á land frá 18. desember til febrú-
arloka. Afleiðingin: Um og yfir 50
atvinnulausir, meirihlutinn kon-
ur.
— Ef loðnan hefði ekki komið
til hefði talan orðið 70-80 og yngra
fólkið hefði farið burt, telur Una.
M.a. þessvegna mótmæltum við
hér loðnuskipinu, en lika vegna
þess að búið yar að undirbúa
loðnuverksmiðjuna allt sl. ár og
stofna i þvi sambandi til miljóna-
kostnaðar. Við óttuðumst að fá
ekkert. Það hefur oft komið lang-
varandi norðaustan bræla á ver-
tiðinni og þá kemur litið sem ekk-
ert hingað svo við vitum hvað það
þýðir. Að þessu sinni hefur allt
gengið geysilega vel og verk-
smiðjan haft fyllstu afköst.
— Hversvegna notfærir verka-
fólk sér ekki fastráðningará-
kvæðið? Hefur það ekki rætt mál-
ið, hefur verklýðsfélagið ekki
rekið áróður fyrir þvi?
— Það er að visu kynnt, en ekki
i raun og veru lagt að fólki né
skýrt, að þetta væri verulegur
hagnaður fyrir það. Margir segja
lika sem svo: Þá getum við ekki
farið frá þegar við viljum. Það
eru ekkert siður karlar en konur
sem svona tala og það menn sem
láta sig aldrei vanta i vinnu með-
an nokkur vinna býðst. Nú, sama
er svo sem að segja um konurnar,
þær eru yfirleitt ekki að taka sér
fri og koma alltaf til vinnu nema
það séu veikindaforföll.
Una segist ekki vita af neinni
konu sem sé fastráðin i fiskvinn-
unni. Sjálf er hún það ekki heldur,
en er ákveðin eftir reynsluna i vei
ur að fastráða sig hið fyrsta. En
sinnuleysi um þetta atriði segir
hún kannski lika mega rekja tii
þess hve mikil vinna hefur verið
undanfarin ár, t.d. i fyrra var
alltaf 10 tima vinna og oft nætur
vinna og jafnvel kom fyrir, að
unnið væri um helgar. Þessi
mikla vinna er sérstaklega á
sumrin þegar bátarnir róa lika
Þegar svona er, samfara ákveðn-
um þrýstingi á fólk að leggja
fram vinnu til að bjarga aflanum
er kannski ekki von, að það sé
endilega að hugsa um að ráða sig
fast.
— En ofbýður þessi stöðuga yf-
irvinna ekki fólki?
— Þetta er orðið að vana hjá
sumum. Margir hinna eldri kæra
sig þó ekki um yfirvinnuna en það
er öðruvisi með þá sem eru ungir
og hraustir eða þá sem hafa stór
heimili. Þeim veitir ekki af,
vegna þess að daglaunin eru i
raun og veru svo lág, að það er ill-
mögulegt að lifa af þeim einum.
Hjá konunum vill vinnudagur-
inn verða óskaplega langur, þvi
margt er eftir að gera heima fyr-
ir, þegar þær koma úr frystihús-
inu. Og þótt þær séu ekki á vinnu-
staðnum yfir helgina notast hún
siður en svo til hvildar, segir Una,
þvi þá fara þær að þvo þvott og
baka og þrifa húsin.
varla. En þessar umræður hafa
strandað á, að i rauninni er fólkiö
1 þorpinu ekki fleira en rétt til að
halda fiskinum gangandi og hefur
ekki þótt timabært að koma upp
annarri atvinnu og eiga á hættu
að vanta vinnuafl I fiskinn. Svona
geta málin orðið flókin i smábæ.
Una segir, að eldri konurnar
taki gjarna til bragðs að vinna
svokallaðar skiptivaktir, 4 tima
fyrir hádegi annan daginn og 6
tima siðdegis hinn ef unnið er til
kl. 7. Sama er um konur með ung
börn, þær skiptast þá gjarna á um
að passa hver fyrir aðra. Ekkert
dagheimili fyrir börn er i bænum,
en leikvöllur með gæslu er rekinn
2 til 2 1/2 mánuð á sumrin þegar
mest er að gera i fiskinum. Það
var kvenfélagið á staðnum sem
kom upp leikvellinum og tók það
ein 8 ár.
— Þvi við vorum fjárvana og
fengum yfirleitt ekki áheyrn hjá
neinum, hvorki hreppnum né öðr-
um. Þetta þótti óttaleg vitleysa,
— leikvöllur væri alger óþarfi,
það væri nóg pláss handa börnun-
um að leika sér á!
En viðhorfið breyttist og bæði
hreppurinn og Fiskvinnslan hafa
lagt til styrk til að reka leikvöll-
inn. Hinsvegar er aðstaðan ekki
nógu góð og vantar bæði leiktæki
fyrir börnin og skýli á völlinn, en
við höfum aðgang að barnaskól-
anum hinum megin götunnar og
leikvöllurinn er aðeins takmörk-
uð lausn. Hann tekur ekki við
börnunum strax kl. 8 þegar vinna
hefst og eins hefur það valdið á-
rekstrum við verkstjóra þegar
einstæðar mæður hafa þurft að
fara að sækja börnin kl. 6 til að
koma þeim annað þar til vinnu-
tima væri lokið. Þar sem ekki er
dagheimili er það mjög erfitt fyr-
ir mæður ungra barna að taka
þátt i vinnunni þó þær hafi fulla
þörf fyrir það og vilji það.
Una segir, að svo tiltölulega
stutt sé siðan vinna fór að vera
fyrir hendi i þorpinu bæði sumar
og vetur, að fólk hafi varla aðlag-
ast þvi enn. Áður var enga vinnu
að hafa nema yfir sumarið meðan
trillurnar reru. Á veturna fóru
karlmennirnir burt á vertið og
stúlkurnar fóru kannski i vist eða
annað starf fyrir sunnan. — Þetta
er allt i mótun hjá okkur ennþá,
sagði hún að lokum.
—vh
Horft af vegarbrúninni út á Tangann, eins og Vopnfirðingar kalla þorpið.
Það var 8 stiga hiti og
vorblíða í lofti þegar
blaðamaður Þjóðviljans
brá sér til Vopnafjarðar
um síðustu mánaðamót.
Eftir snjóþungan vetur var
farið að leysa, hestar og ær
hnusuðu í túnunum, þykk-
ur reykurinn frá loðnu-
bræðslunni steig beint upp í
loftið og í þorpinu var von
á togaralöndun — þeirri
fyrstu síðan um miðjan
desember — og þarmeð at-
vinnu fyrir þá tugi kvenna
sem verið höfðu atvinnu-
lausar frá sama tíma.
Hér á opnunni birtast
viðtöl við nokkra Vopn-
firðinga, sem rabbað var
við í ferðinni, en í síðari
hluta segir frá flakki um
héraðið.
Gert klárt I saltfiskverkuninni til að taka á móti aflanum.
Atvinnuleysi
ér aö Ijúka
Engin vinna var i frystihúsinu á
Vopnafirði frá þvi fyrir jól til
loka febrúar og þvi margir
komnir á atvinnuleysisskrá þegar
loks var von á Brettingi, skut-
togara staðarins til að landa um
mánaðamótin. Það lá þvi vel á
þeim sem voru að vinna i salt-
verkunarstöðinni og undirbúa
móttöku aflans, þótt verkafólkið
þar hefði reyndar ekki orðið eins
fyrir barðinu á atvinnuleysinu og
frystihúsfólkið. Sama fyrirtæki,
Fiskvinnslan hf., rekur bæði hús-
in.
— Mestöll vinna á staðnum
byggist upp á Brettingi, sagði
Friðrik Höjgaard verkstjóri, og
þegar hann bilaði á versta tima
varð litið um vinnu. Aflanum er
skipt milli frystihúss og saltfisk-
verkunar og vinna féil niður i
frystihúsinu, en saltfiskfólkið var
aðklára fram yfir miðjan janúar.
— En það vinna mun fleiri i
frystihúsinu, einkum konur, enda
var mikill meirihluti skráðra at-
vi'nnulausra konur.
Fyrir utan Bretting róa sex
bátar frá Vopnafirði, en ekki yfir
háveturinn og stendur þvi allt og
fellur með þessum eina skut-
togara og eru flestir á þvi að til að
tryggja atvinnu og jafna henni
þurfi að fá annan togara á
staðinn. —vh
Friðrik verkstjóri
Meira í samræmi viö
nútíma hugsunarhátt
Refstaður er eina búið i Vopna-
firði þar sem rekinn er félagsbú-
skapur. Það eru þeir bræðurnir
Gunnar og Þórður Pálssynir sem
reka og eiga búið saman og allt
sem þvi tilheyrir, vélar, gripir og
hús, er sameign, enda telja þeir
eðlilegast, að búskapurinn allur
sé i eigu þeirra sem við hann
vinna i stað þess að keyptur sé
vinnukraftur af einum eiganda. —
Félagsbúsfyrirkomulagið er
meira i samræmi við nútima
hugsunarhátt en einyrkjabúskap-
urinn, sagði Þórður i viðtali við
Þjóðviljann.
Þegar þau hjónin Agústa
Þorkelsdóttir og Þórður Pálsson
á Refstað voru spurð um kosti og
galla félagsbúskapar gátu þau
helst enga galla fundið, en kostina
töldu þau augljósa:
— í fyrsta lagi er hægt að reka
stærri einingu en þegar bóndi býr
einn, sagði Þórður. Stærri eining
gefur ýmsa kosti, bæði varðandi
tekjur og haganlegri rekstur.
Vélar verða t.d. miklu minni þátt-
ur útgjaldanna, þvi það dugar
svo til sami vélakostur á sameig-
inlegu búi og hvor um sig þyrfti ef
skipt væri i tvennt. Þá nýtist lika
vinnuaflið mun betur þegar tveir
geta unnið saman og i þriðja lagi
verða mestu annatimarnir i bú-
skap þriðjungi léttari þegar tveir
eru við verkin en ef þeir ynnu við
helmingi minna hvor i sinu lagi.
Þetta gildir td. um sauðburðinn
og þegar verið er að reka fé eða
þegar mikið af kúm ber um sama
leyti.
Agústa bendir á, að hæfileikar
manna til vinnu séu mismunandi,
þannig sé einn betur fallinn til á-
kveðins verks en annar og svo
öfugt varðandi önnur verk. Einn
bóndi þarf helst að geta og gera
allt, segir hún. Fæstir eru þó
Myndir og texti: vh
þannig að þeir séu jafnhæfir til
alls, en þegar tveir eða fleiri
starfa saman geta þeir skipt
þessu á milli sin og þurfa litið sem
ekkert að kaupa af vinnukrafti.
Hún bendir lika á fleiri atriði:
Þegar tveir búa saman er þeim
mögulegt að leggjast i rúmið ef
þeir verða veikir, en það er lúxus
sem margur bóndinn getui helst
ekki látið eftir sér! Ennfremur
gefur þetta bændum tækifæri til
að fara i sumarfri. Þegar minna
er um að vera i búskapnum getur
annar aðilinn annað þvi sem gera
þarf og hinn farið i fri.
A Refstað eru heimilin tvö i
sama ibúðarhúsi, sem er mjög
stórt. Niðri búa þau Þórður og
Agústa ásamt börnum slnum
þremur og uppi býr Gunnar bóndi
ásamt foreldrum þeirra bræðra,
Páli Methúsalemssyni og Sigriði
Þórðardóttur, sem sjálf eru hætt
búskap en hafa heimili með syn-
inum, sem er ógiftur.
— Væri sameiginlegt mötu-
neyti hugsanlegt, td. ef hinn aðil-
inn væri með konu og börn lika?
— Vissulega væri það hugsan-
legt, segir Ágústa, en þar komum
við inná að þvi er virðist við-
kvæmara svið en sjálfan búrekst-
urinn. Það er oft reyndin þar sem
skyldleiki eða náin tengsl eru
milli fólks, að þá hætti tilfinn-
ingalifinu til að fara allt i rugl ef
fólkið þarf að búa saman á
heimili. Mér hefur sjaldan sýnst
ganga vel þar sem tvær hús-
mæður hafa átt að halda eitt
heimili saman. Og þar sem gefist
hefur verið upp við félagsbúskap
hefur það yfirleitt verið vegna
þess að kvenfólkið hefur ekki get-
að sætt sig við sambýlið eða allt
hefur farið i loft upp úlaf börnum
eða sliku.
— Ertu ekki þarna að segja
eitthvað ljótt um félagsþroska
kvenna?
— Ekki endilega. Fremur að
heimili séu viðkvæmari fyrir
sameign en annað. Áður en ég fór
að búa taldi ég mig td. óskaplega
mikla samvinnumanneskju, en
þegar kom að þvi að stofna eigið
heimili vildi ég hafa eins og smá-
girðingu utanum mitt.
— Þarf bú að vera af einhverri,
lágmarksstærð til að þar sé hægt
að reka félagsbú?
— Helst þarf það að vera alltað
helmingi stærra en bú sem einn
maður eða ein fjölskylda lifir á,
telur Þórður. Þó er hægt að
komast af með minna og tveir
menn gætu hugsanlega byrjað fé-
lagsbú þótt það gæfi ekki fullar
tekjur handa tveimur. Annar afl-
aði þá búinu tekna með vinnu
annarsstaðar hluta úr árinu með-
an verið væri að koma búinu upp
og stækka það. Allar tekjur sem
þannig kæmu færu beint inn i fé-
lagsbúið.
A Refstað er afrakstrinum
skipt þannig, að þeir Þórður og
Gunnar reikna sér 40 þús. króna
mánaðarlaun hvor fyrir utan hús-
Framhald á bls. 18.
Eldri hjónin á Refstað: Sigrfður Þórðardóttir og Páll Methúsalemsson.
Yngri kynslóðin við bæjardyrnar. Þórður og Agústa ásamt sonunum Þorsteini, Páli og Skúla. A mynd
ina vantar hinn bóndann, Gunnar Pálsson, bróður Þórðar.