Þjóðviljinn - 26.10.1975, Qupperneq 9

Sunnudagur 26. október 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Sölve Skagen og Malte Wadman — og viöfangsefni þeirra, Tyssedal, I baksýn.
AÐ GEFA
FÓLKINU
FJÖLMIÐIL
Oddvar Bull Tuhus (t.v.) og Halvor Næss kvikmyndatökumaður viö
gerö myndarinnar „VERKFALL”.
Eftir eitt heitasta sumar i sögu
norskra veðurmælinga, hefur
haustiö nú haldið innreiö sina hér
meö nær látlausu regni. Þaö er
oröiö nokkuð áliöiö kvölds, þegar
ég leita afdreps á heimili Oddvar
Bull Tuhus i þeim tilgangi að
ræða viö hann um kvikmynd hans
VERKFALL (Streik), og einnig
er mættur hér til leiks Sölve
Skagen, en kvikmynd hans og
Malte Wadman „HVER A
TYSSEDAL?” var frumsýnd
fyrir nokkru hér i Osló. Frá
þessum myndum var sagt hér i
blaðinu sl. sunnudag. Þegar viö
höfðum komið okkur fyrir i hinni
rúmgóðu vinnustofu Oddvars,
beinast umræðurnar að norskum
kvikmyndaiðnaði vitt og breitt.
Oddvar: Flest það fólk sem
fæst viö kvikmyndagerð hér i
Noregi, er lausráðið kvikmynda-
geröarfólk (free-lance). Kerfiö
byggist á nokkrum fyrirtækjum
með fastráðnu skrifstofufólki, en
allt skapandi kvikmyndagerðar
fólk er lausráðið þ.e.a.s. það
selur hugmyndir sinar og vinnu
til þessara fýrirtækja. Um það bil
tiu leiknar kvikmyndir eru gerðar
i Noregi á ári og allar af laus-
ráðnu fólki, og svo ein og ein kvik-
mynd af sjónvarpinu, sem hefur á
aö skipa fastráðnu fólki. Svo má
nefna 5 til 6 kvikmyndir sem
gerðar eru af einkaaöilum. Svo
skýtur einni og einni kvikmynd
upp fyrir utan allar venjulegar
leiðir, eins og kvikmynd þeirra
Sölve og Malte um Tyssedalinn.
Hvað um aðsókn?
Spurning: Af hverju eru svo
fáar verkalýðskvikmyndir fram-
leiddar og hver er skýringin á þvi,
að þær virðast hljóta slæma
aðsókn? (VERKFALL var sýnd i
þrjá mánuði og hlaut dræma
aðsókn, þrátt fyrir mikið lof
gagnrýnenda).
Oddvar: Svarið er að finna i
norskri þjóðfélagsuppbyggingu.
Norskt kvikmyndagerðarfólk
hefur ekki haft áhuga á gerð kvik-
mynda um verkafólk. Sú kynslóð,
sem kom fram fyrir 5—6 árum,
var sú fyrsta sem beindi sjónum
sinum að þjóðfélaginu og skil-
greiningu á félagslegum vanda-
málum. Þegar við tölum um
dræma aðsókn, verðum við að
hafa i huga, að fólk hefur „lært”
að horfa á kvikmyndir út frá þvi
sem i boði er i kvikmyndahúsum.
Hér er um menningareinokun að
ræða. Auk þess ber þess að gæta,
að 90% sýningargesta eru á
aldrinum 18 — 25 ára. Þessar
staðreyndir svo og áhugaleysi
kvikmyndagerðarmanna um
framleiðslu verkalýðskvikmynda
hafa innbyrðis áhrif og verkanir.
Sölve: Það er erfitt að svara
þessari spurningu á viðunandi
hátt án þess að gera þverskurð á
norsku kvikmyndalifi og nánari
skilgreiningu á innyflum þess.
Það sem hefur verið ábótavant
hjá „framsæknu” kvikmynda-
geröarfólki er eimitt könnun á
norskum kvikmyndamarkaði. í
Sviþjóð t.d. er kvikmyndafram-
leiðslan i höndum fjársterkra
einkafyrirtækja og sjónvarps,
þannig að „prógressivir” kvik-
myndageröamenn urðu að standa
sameinaðir til að eiga upp á
pallborðið hjá almenningi.
Þannig varð Svensk
Filmcentrum til. Þar eru lika
linurnar mikið skýrari,
Filmcentrum er andhverfa kvik-
myndaframleiðslu auðhring -
anna. Hér i Noregi er ástandið
mikið þokukennndara.^Lausráðið
kvikmyndagerðarfólk á þess kost
að fá opinberan styrk frá kirkju-
og menntamálaráðneytinu til
kvikmyndagerðar, og fólk er búið
að venjast þvi að taka það sem
gott og gilt að standa i röð, og
þegar þeir eru búnir að fá sinn
skammt (ef heppnin er með), þá
mega þeir búast viö aö töluverður
timi geti liðið þangað til þeir eigi
möguleika á styrk aftur. Það
vantar einfaldlega samstöðu hjá
norskum kvikmyndagerðar-
mönnum, bæöi til fræðilegra
skilgreininga og verklegra
breytinga.
Oddvar: Þó margt sé ógert, þá
má kannski benda á, aö norskir
kvikmyndagerðarmenn hafa
aldrei' verið jafnsameinaðir og
núna (sem segir nokkuð um
ástandið fyrir nokkrum árum),
Filmförbundet, sem er stéttar-
félag allra sem fást við kvik-
myndagerð, vinnur að nýrri
skipulagningu kvikmyndagerðar;
lausn verður að finna á hinu
gifurlega atvinnuleysi sem rikir
meðal kvikmyndagerðarfólks
þrátt fyrir það að árið i ár hefur
verið það rikasta i sögu norskra
kvikmynda.
Norsk kvikmynda-
gagnrýni
Sölve: Mig langar til að skjóta
hér inn i dæmi um hinnn ótrúlega
skort á-undirstöðuþekkingu hjá
kvikmyndagagnrýnendum. I einu
norsku dagblaðanna skrifaði
formaður Félags Norskra Kvik-
myndagagnrýnenda um mynd
okkar og sagði m.a. að ef við
hefðum klippt myndina niður i 20
minútur hefðum við átt miklu
stærri möguleika að ná til fólks.
Það er gott og blessað, bara að 20
min. kvikmyndir eru hvergi
sýndar i Noregi nema ef til vill i
sjónvarpi og sem aukamyndir
fyrir náð einhvers brjóstgóðs
bióeiganda út á landi. Annar
gagnrýnandi sagði að 16 mm
vélin væri ónothæf i hreyfanlega
kvikmyndatöku! Myndin hefur
verið hafin til skýjanna og
tröðkuð niður i sandinn og alllt
þar á milli hjá gagnrýnendum
dagblaðanna. Það sýnir vel þá
ringulreið sem rikir, þegar mynd
með pólitiskum — þar að auki
innlendum — broddi kemur á
markaðinn.
Lenín og
kvikmyndaflæði
Spurning: Hvað með kvik-
myndina sem pólitiskan áhrifa-
vald?
Oddvar: Kvikmyndin er
fjölmiðill og áhrifavaldur. Hins
vegar er kvikmyndin aðeins einn
hluti af stéttabaráttunni, ef hún
er notuð i þágu hennar. Margir
sem hafa séð VERKFALL hafa
tjáð mér, að þeir hafi orðið fyrir
pólitiskri upplifun; sjálfur vil ég
ekki setja myndina það hátt, en
ég hef reynt að vinna ekki að
áróðursmynd, heldur endursegja
vissar staðreyndir veruleikans,
en látið áhorfandann sjálfráðan
um túlkunina. Kvikmynd er
áhrifavaldur, en þessum áhrifum
á ekki að beina i heilaþvott heldur
i þágu upplýsinga.
Sölve: Ein einstök kvikmynd
skiptir engu máli nema i
einstökum tilfellum, eins og t.d.
þegar við sýndum mynd okkar i
Tyssedal, þar sem fólk horfði á
sig sjálft og skildi þau vandamál
og þá baráttu sem myndin lýsir
úr eigin lifi þess. Margt þeirra
kom til okkar að lokinni sýningu
og sagðist nú skilja betur sam-
hengi hlutanna. En annars skiptir
ein einstök kvikmynd engu máli.
Vanalegar kvikmyndir eru fram-
leiddar til að skemmta fólki, gefa
þvi „hvild frá hversdagsleikan-
um” m.ö.o. stuðla að aðgerðar-
leysi i hugsun og verki. Eimitt
þess vegna þurfum við flæði af
kvikmyndum i kring um sama
efni til að vekja fólk. Við lifum i
borgaralegu þjóðfélagi með
borgaralegum viðhorfum. Eins
og ég sagði áðan, þa éndur-
speglar og styrkir hin vanalega
leikna kvikmynd þessar borgar-
legu hugmyndir og viöhorf. Til að
mæta þessari flóðöldu, verðu
kvikmyndagerðarfólk að sam-
einast og ekki aðeins gera kvik-
myndir fyrir bióin, heldur koma
verkunum á framfæri á öðrum
ptöðunu þjóðfélagsins, svo sem
skólum, sjúkrahúsum, vinnu-
stöðum og þar fram eftir göt-
unum. Vekja umræður.
Oddvar: Lenin sagði að kvik
myndin væri þýðingarrhesta list-
greinin i þágu byltingarinnar, og
óhætt er að segja að sovéska
kvikmyndin frá_þriðja tugi aldar
innarhefur haft mikla þýðingu og
áhrif á kvikmyndagerð yfirleitt.
Hins vegar held ég ekki að
einhver einstök aðferð eða lausn á
gerð kvikmyndar sé betri en
einhver önnur. Möguleikarnir eru
ótæmandi. Endanleg útkoma
myndar endurspeglar alltaf að
miklu leyti viðhorf og skoðanir
þess eða þeirra sem geröi kvik-
myndina. Þannig var með
VERKFALL. Bókin var skrifuð af
marx-leninista, en sjálfur er ég
ekki á þeirri linu, þannig að mörg
marxleninsk viðhorf bókarinnar
eru ekki til staðar i kvikmynd-
inni.
Atvinnukvikmyndæ
leikarar ekki til
Spurning: Stórhluti leikaranna
i VERKFALLI hefur aldrei
fengist við leik áður. Hvernig
gekk samvinnan við þá?
Oddvar: Þetta er þriðja leikna
kvikmyndin sem ég geri, svo ég
hef áður unnið með óvönu fólki,
þannig að ég var að vissu leyti
undirbúinn. t raun og veru eigum
við norðmenn enga atvinnukvik-
myndaleikara, við eigum aftur-
ámóti marga stórkostlega leik-
húsleikara, sem við notum i kvik-
myndum. Þess vegna eru allir
norskir leikarar i raun og veru
áhugamenn sem komn fram i
kvikmyndum. Þvi leikstýri ég
leikurum og þeim sem aldrei hafa
fengist við leik á sama hátt i
meginatriðum. Ég hef fyrst og
fremst tvð atriði i huga við leik-
stjórn: að velja rétta persónu i
rétt hlutverk (stundum tekst það
miður og þá eru góð ráð dýr) og i
öðru lagi að veita leikaranum
sjálfsöryggi. Ef leikarinn er
öruggur i hlutverki sinu þá bregst
hann ekki.
Að gefa fólkinu
tækifæri
Sölve:Þegar við gerðum Tysse
dal-myndina vorum við ásáttir að
gera heimildarmynd, ekki leikna
kvikmynd. Við spurðum sjálfa
okkur: Um hvað fjallar DNN
ALUMINIUM-málið eiginlega?
Svarið var: Smábæinn Tyssedal
og ibúa þess. Við gengum meðal
fólksins þar, létum það vera aðal-
persónur myndarinnar, byggðum
alla endanlegu útkomu myndar-
innar á hugmyndum þessa um
málið. Við vorum hlustendur,
fólkið sagði álit sitt, á sinn hátt.
Við gáfum þeim miðil. rödd til að
tala með. Það greip tækifærið, og
sýndi oft meiri skilning og rök-
réttari hugsun en sérfræðingarn-
ir: stjórnmálamennirnir sem
Framhald á 22. siðu.