Þjóðviljinn - 16.11.1975, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. nóvember 1975.
DJÚÐVIUINN
MALGAGN SOSÍALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiftur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón meft sunnudagsbiaði:
Arni Bergmann
Ritstjórn, afgreiftsla, auglýsingar:
Skólavörftust. 19. Sfmi 17500 (5 linur)
Prentun: Blaftaprent h.f.
BÍLLINN OG MANNSLÍFIÐ
Um siðustu áramót voru hér á landi yfir
70 þúsund bifreiðar og hafði þeim fjölgað á
fimm árum um hvorki meira né minna en
28 þúsund. Fjárfesting i þessum tækjum
er ógurleg; ef gert er ráð fyrir að hver
bifreið kosti á núvirði um 300.000 að
meðaltali kostar allur bilaflotinn 21
miljarð króna, eða álitlegan hluta af
samanlögðum þjóðarauði landsmanna,
sem talinn er nema um 300 miljörðum
króna. I fyrra fluttu islendingar inn bila
fyrir um þrjá miljarða króna og eyddu
þannig dýrmætum gjaldeyri i þessa vöru.
Vissulega ber að viðurkenna að bifreiðar
eru nauðsynleg tæki, en sú peningaeyðsla
sem notkun þeirra fylgir er engu að siður
mjög tilfinnanleg að ekki sé fastar að orði
kveðið. Og fullvist er að þessi bifreiða-
innflutningur er langt umfram raunveru-
legar þarfir; innflutningur bifreiða og
kaup þeirra hefur orðið einn stærsti
óskapnaðurinn i þvi neysluæði sem hér á
landi hefur verið viðvarandi um hrið.
Þessi neyslustefna er ekki neitt óvið-
ráðanleg vandamál; hún er hluti af verð-
bólgunni þar sem fólk tekur að sækjast
eftir verðmætum sem ekki eru jafn-
forgengileg og peningaseðlarnir, sem eru
helmingi verðminni i dag en i gær.
En hinn gifurlegi bilainnflutningur
hefur alvarlegri hliðar en kostnaðar-
hliðina. Það hefur komið fram i slysatiðn-
inni að undanförnu; það sem af er þessu
ári hafa 29 islendingar látist i umferðar-
slysum. Sú tala segir þó ekki alla söguna,
þvi að tugir manna búa við örkuml vegna
umferðarslysa. Á undanförnum átta árum
hafa 146 manns látist i umferðinni hér á
landi sem er ólýsanleg fórn fyrir okkar
litla samfélag. En tölurnar segja enn ekki
nema brot þessarar sögu; þúsundir fjöl-
skyldna verða fyrir sársaukafullum
ástvinamissi við þessi dauðaslys eins og
önnur; þúsundir fjölskyldna verða fyrir
margvislegum erfiðleikum i lengri eða
skemmri tima vegna meiðsla og slysfara.
Einhverjir kunna að halda þvi fram að
tölur um bilainnflutning og gjaldeyris-
eyðslu i þessu samhengi séu smekkleysan
einber. En þvi fer fjarri. Það er augljóst
samhengi milli dauðaslysa i umferðinni
annars vegar og fjölgunar bifreiða hins
vegar; á síðustu átta árum hefur
bifreiðum fjölgaðhér á landi um 63,5 % en
á sama tima fjölgaði slysum i umferðinni
um 48,4 %. Árið 1968 urðu 6 dauðaslys i
umferðinni hér á iandi, en i ár hafa 29 týnt
lifi vegna umferðarslysa. Hérna er um
augljósa samfylgd talna að ræða eins og
við mátti búast.
Þegar svo er komið hlýtur hverjum
einasta manni að vera ljóst, að einkabila-
eign landsmanna er orðin verulegt
þjóðfélagslegt vandamál. Verði ekki
brugðist við þvi tafarlaust verður vanda-
málið aðeins enn stærra og fer vaxandi.
Við slikum vanda verður að bregðast
rneð þvi að móta jákvæða alhliða
umferðarpólitik og samgöngustefnu.
Þetta hefur aldrei verið gert hér á landi og
enginn hefur haft tilburði til sliks. Þess
vegna hefur einkabilisminn orðið þjóð-
félagslegur óskapnaður.
Samhliða slikri alhliða umferðarpólitik
og nýrri samgöngustefnu verður að koma
til öflug jákvæð fræðsla til þess þó að
gera allt sem unnt er til að draga úr þeim
ægilegu vandamálum sem umferðinni
þegar fylgja; slikt verður vafalaust gert
best með fræðslustarfi, en það kostar
fjármagn og það kostar skynsemi.
Einhliða hræðsluáróður leysir ekki
vandann á þessu sviði fremur en öðrum.
Þegar hin alvarlega slysaalda gengur
yfir er að sjálfsögðu skylt að gera tafar-
lausar ráðstafanir; mörkun samgöngu-
stefnu tekur lengri tima. Þessar tafar-
lausu ráðstafanir hljóta að felast i öflugu
áróðurs- og kynningarstarfi. En á sama
tima og þörfin er himinhrópandi birtast
fréttir af þvi i blöðum að starfsemi
umferðarráðs sé algerlega lömuð vegna
fjárskorts; ekki hafi verið greiddir
reikningar á þess vegum siðan i
september og laun hafi ekki fengist greidd
handa starfsfólki ráðsins. Hér er um ákaf-
lega alvarlega vanrækslu að ræða af hálfu
stjórnarvalda að ekki sé meira sagt og
verður tafarlaust að bæta úr. Jafnhliða
þarf að taka að undirbúa mótun alhliða
stefnubreytingar i samgöngumálum á
íslandi. —s.
AödráttarafIið fer minnkandi
VÍSINDI OG
SAMFÉLAG
Það dregur úr þyngdar-
aflinu með tímanum.
Menn hafa hingaðfil haldið
að þau þyngdaröfl, sem
eru virk milli allra hlufa ög
gera það m.a. að verkum
að jörðin heldur áfram á
brautu sinni um sólu, að
jörðin splundrast ekki og
að menn koma alltaf niður
aftur þegar þeir stökkva
að þessi öfl breytist ekki
með tíð og tíma. Og menn
gerðu ráð fyrir því, að
þetta þyngdar- eða að-
dráttarafl milli tveggja
' hluta væri alltaf hið sama.
En mælingar á hreyfingu tungls
umhverfis jörðu, sem birtar hafa
verið, sýna einmitt að þetta er
ekki rétt. I timans rás minnkar
aðdráttaraflið, til dæmis milli
jarðar og tungls — en reyndar
mjög hægt. Og áður fyrr hafa
þessi ofl verið sterkari en nú.
Þyngdarstuðull
Senn eru 300 ár siðan Isaac
Newton setti fram kenningu sina
um aðdráttarafl. Þessi kenning
gerði mönnum kleift að ákvarða
aðdráttarafl milli tveggja hluta,
ef menn þekktu fjarlægðina á
milli þeirra, og massa þeirra
(„þyngd”). Þessar stærðir mátti
tengja við óbreytilega stærö til að
fá út þyngdarkraftinn. Það er
þessi stærð sem kölluð er þyngd-
arstuöull, sem gefur til kynna
þyngdarkraft milli tveggja hluta,
ef menn þekkja fjarlægðina á
milli þeirra og massa þeirra.
Ef að þessi stuðull breyfist i
tima, þá gera þyngdaröfl þaö
einnig.
Bandariski stjarnfræðingurinn
Thomas C. Van Flandern, hefur
nýlega sýnt fram á það, að þessi
stuðull brestist i reynd i timan-
um.
Braut tungls
stækkar
Hann sýndi fram á þetta með
þvi að kanna ýtarlega feril
tungslins. Ef það dregur úr
þyngdaraflinu, þá mun tunglið
færast hægt og hægt frá jörðu.
Menn hafa lengi vitað að tungliö
er að fjarlægjast jörðu, og það
stafar af þvi, að þeir sjávarfalla-
kraftar, sem tunglið skapar á
jörðunni hljóta að sinu leyti að
leiða til þess, að braut þess um
jörðu stækkar.
Van Flandern hefur hinsvegar
sýnt fram á það, að hringur
tungls um jörðu stækkar meir en
sjávarföll geta útskýrt. Menn
hafa ýmsar kenningar aðrar um
það, aö braut tungls geti lengst,
en aðeins sú sem byggir á þvl að
það dragi úr þyngdaraflinu fær
staðist þegar betur er skoðað.
Braut tungls um jörðu, lengist
um ca. einn sentimetra á mánuöi
hverjum, og þetta geta menn séð
frá jörðu með þvi að tunglið
hreyfir sig milli stjarna ögn hæg-
ar en áður.
Aðrar kenningar
Ýmsar kenningar sem á þess-
ari öld hafa verið bornar fram, og
striða gegn afstæðiskenningu
Einsteins, hafa einmitt spáð þvi,
að menn gætu mælt nokkra
minnkun á þyngdaraflsstuðlin-
um.
Hugmyndin er komin frá enska
eðlisfræðingnum P.A.M. Dirac,
sem stakk upp á þvl þegar áriö
1938, að það væri náið samband á
milli stærðar geimsins og t.d.
massa þeirra eininga sem mynda
atómið. Þar eð geimúrinn er að
stækka hlyti massi atómpartanna
að minnka, og þar með gagn-
kvæmt aðdráttarafl þeirra.
Ekki gerðust margir til þess að
aðhyllast kenningu Diracs, til
þess var hún of langsótt, eða
sýndist svo.
Bandarisku eðlisfræðingarnir
C. Brans og R.H. Dicke, komu ár-
ið 1961 fram meö aftæðiskenn-
ingu, sem var nokkuð önnur en sú
sem Einstein haföi sett fram.
Þessi kenning fól i sér minnkandi
þyngdaraflsstuöul. En sú minnk-
un á þyngdaraflsstuðli, sem þess-
ir tveir menn gerðu ráð fyrir, er
100 sinnum minni en sú raunveru-
lega minnkun, sem Van Flandern
telur sig hafa mælt.
Massahugtakið
Englendingarnir J.V. Narlikar
og Fred Hoyle færðu fyrir nokkr-
um árum rök að minnkun þyngd-
araflstuðulsins, sem er svipuð
þeirri sem Van Flandern hefur nú
mælt. Tillögur Narklikars og
Hoyles byggöu á heimsmyndar-
kenningu, sem er um margt öðru-
visi en þær hugmyndir sem við
fáum úr hefðbundinni eðlisfræði.
I venjulegri heimsmynd er mass-
inn skoðaöur sem eitthvað sem
eingöngu er háð þeim hlut sem
massa þennan hefur — til dæmis
hefur tiltekinn steinn sama
massa alltaf og alls saöar.
En Hoyle og Narlikar stinga
upp á þvi, að massinn sé ekki að-
eins háður hlutnum heldur og um-
hverfinu. A öðrum tima, annars-
staðar i geimnum verður massinn
annar, enda þótt steinninn sé hinn
sami.
Enginn stór
hvellur
Kenning þeirra Hoyles og
Narlikars felur og það i sér, að
hin útbreidda kenning um Stóra
hvellinn stenst ekki. Stórahvells-
kenningin felur það i sér, að
geimurinn hafi að minnsta kosti
einu sinni verið i þvi ástandi, að
ailt efni og öll orka var saman
söfnuð i einum punkti, og var þá
ekki i gildi neitt af þeim lögmál-
um eðlisfræði sem talin eru gilda i
dag. Hoyle og Narlikar halda þvi
fram að geimurinn hafi aldrei
verið i sliku „núllástandi”.
Jörðin stækkar
Hoyle og Narlikar hafa bent i
ýmis fyrirbæri sem má útskýra
með þvi að þyngdaraflstuðullinn
fari minnkandi. Jarðfræðingar
hafa t.d. getað slegið þvi föstu, að
meginlöndin eru að fjarlægjast
hvert annað. En mönnum hefur
ekki tekist að útskýra, hvaöan
orka sú er tekin sem þarf til að
slikir landflutningar eigi sér staö.
En Hoyle og Narlikar hafa reikn-
aö það út, að ef þyngdaraflið
minnkar i svipuðum mæli og Van
Flandern hefur reiknað út, þá geti
þetta útskýrt tilfærslu megin-
landa. Þvi jörðin mun stækka ef
það dregur úr aðdráttaraflinu.
Það getur haft viðtækar afleið-
ingar fyrir eðlisfræði og geimvis-
indi að þyngdarstuðullinn er að
falla. Það striðir t.d. gegn af-
slæðiskenningu Einsteins að þessi
stuðull lækkar á hverju ári um
brotið 0,000.000 .000, .8.
(Information)