Þjóðviljinn - 29.04.1976, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 29. aprfl 1976
Fimmtudagur 29. aprfl 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
í umræðum um Grænlandsmál, sem að visu eru
ekki fjölskrúðugar hér á landi, hafa stundum heyrst
nefnd samtökin ,,De unga Grönl'ánders rad”. Þetta
eru samtök þeirra grænlendinga, sem eru við nám í
Danmörku, en alls eru þar um 4 þúsund grænlenskir
skólanemar á öllum skólastigum. Ráð ungra græn-
lendinga var stofnað árið 1963 og markmið þess var
í fyrstu að draga úr úrslitaáhrifum Grænlands-
málaráðuneytisins á styrkveitingar tii grænlenskra
skólanema. Á seinni árum hefur ráðið einbeitt sér æ
meir að þvi að skapa tilfinningu hjá grænlenskum
nemendum i DanmÖrku fyrir þvi að þeir séu að
mennta sig i þeim tilgangi að verða þjóð sinni að
gagni, um leið og starfsemi þess hefur orðið æ póli-
tiskari. Ekki flokkspólitisk, þvi að meðvitaðir
grænlendingar vara sig á hefðbundnum evrópskum
flokkshugmyndum, heldur vinnur ráðið að þvi að
hrinda af stað þjóðernisvakningu, sem það vonar að
i fyllingu timans muni leiða til þess að grænlenska
þjóðin stjórni sinum málum sjálf, i sinu landi og á
sinn hátt.
TT VIO MÖRTU LABANSE
Sterk þjóðernisvakning
meðal ungra grænlendinga
Marta Labansen.
Marta Labansen frá Holsten-
borg er einn hinna ungu græn-
lendinga sem hingab komu á
Grænlandsvikuna. Hún nemur
félagsráðgjöf i Kaupmannahöfn,
er virkur félagi i Ráði ungra
grænlendinga og Grænlendinga-
félaginu I Danmörku, en eigin-
maður hennar er framkvæmda-
stjóri þess. Marta lagði sinn skerf
til Grænlandsvikunnar með þvi
að leiða og taka þátt i umræðum
og flutti einnig erindi um
„þjóðfélagsástad i Grænlandi” á
fundi hjá stúdentum á þriðju-
daginn. Þjóðviljinn ræddi við
Mörtu áöur en hún hélt aftur til
Kaupmannahafnar og var viöa
komið við. Fyrst sagði hún okkur
af starfi Ráðs ungra grænlend-
inga.
— Við höfum hús til umráða i
Kaupmannahöfn og þar fer fram
mikil starfsemi. Við gefum út
blaðið „Avataq” fimm sinnum á
áriogkemur það nú út eingöngu á
grænlensku. „Avataq” þýðir veg-
visir og er nafnið dregiö af veiði-
blöðrunni, sem fest er við skut-
ulinn, þegar selurer skutlaður, og
visar veiöimanninum i kajaknum
á bráöina. Þetta er mjög i sam-
ræmi við það vakningarhlutverk
sem blaðinu er ætlað. Upp á
siðkastið höfum við reynt að hafa
ákveðið þema i hverju hefti
blaðsins og erum nú að undirbúa
blað um oliu og málma i Græn-
landi.
í framhaldi af þessu talar
Marta Labansen um að græn-
jendingar heima hafi i fyrstu litið
pólitisk afskipti ráðsins hom-
auga. Það hafi sérstaklega átt við
þegar ungir grænlendingar her-
tóku Grænlandsmálaráðuneytið
veturinn 1975tilþess aðmótmæla
ákvörðun þess um að veita
viðtækar heimildir til oliuleitar
og oliuvinnslu við Grænland.
Afstaðan hafi hinsvegar breyst
þegar forystumenn ungu græn-
lendinganna komust til heima-
byggða sinna i sumarleyfi og gátu
skýrt málin út fyrir fólkinu
heima. Forsaga málsins varsú að
árið 1974 tók grænlenska Lands-
ráðið, sem er aðeins ráðgefandi
stofnun, þá einróma ákvörðun, að
leyfi til oliuleitar og oliuvinnslu
yrðu ekki veitt nema að fengnu
samþykki þess i heild. Reyndin
varð sú, a6 Grænlandsmálaráðu-
neytið keypti framkvæmdanefnd
Landráðsins fyrir sjö miljónir
dánskra króna, gróðann af græn-
lensku út- og innflutningsversl-
uninni, tii þess að samþykkja
ráðagerð þess. Landsráðið sjálft
varð að sætta sig við orðinn hlut.
Þarna voru mikilvæg lands-
réttindi seld fyrir fáeina aura.
Ráð ungra Grænlendinga hefur
á prjónunum mikla ráðagerð,
sem gæti, ef vel til tekst, valdið
þáttaskilum i þjóðernisbaráttu
grænlendinga. Marta Labansen
ljómar af eldlegum áhuga þegar
hún segir frá þessari ráðagerð:
— Við höfum ákveðið að hverfa
heim frá námi i Danmörku um
eins árs skeið og nota timann til
þess að vekja áhuga landa okkar
almennt á þjóðmálum, og vinna
sérstaklega aöþvi að skipuleggja
æskufólk, ræða um stefnuna i
skóla- og menningarmálum og fá
fólk til þess að gera sér grein fyrir
þvihvaðþaðvillmeðkröfunni um
heimastjórn.
í fyrra var tillögu um eins árs
hunsun á náminu i Danmörku
ekki tekiö sérlega vel. Nú erum
við einhuga i Ráði ungra Græn-
lendinga. Akvörðun um þetta var
samþykkt einróma á 60 manna
ráðstefnu i vetur. Hvort þátttaka
verður almenn meðal græn-
lenskra námsmanna i Danmörku
sem eru á ýmsum skólastigum,
sumir i grunnskólum og gagn-
fræðaskólum, vil ég ekki segja að
svo stöddu. En hundrað manna
hópur sem snéri heim i eitt ár
gæti haft mikil áhrif.
Það hafa ekki veriö nein félög
æskufólks i Grænlandi til þessa.
Nokkrir félagar I Ráði ungra
grænlendinga hafa snúið heim að
afloknu námi á siðustu þremur
árum og árangurinn af starfi
þeirra hefur meðal annars orðið
sa að Ungmennafélög hafa verið
stofnuð t.d. i Holstenborg, Godt-
háp og Narsaq. Hvorki meira né
minna en 600 unglingar gengu í
félagið i Godtháp strax i byrjun
og sýnir það þörfina. Þessi ung-
mennafélög eru þegar byrjuð að
gera út blöð, sem gefa mjög frá-
brugðna mynd af grænlensku
þjóðfélagi en áður hefur tiökast.
Það hefúr lika borið á þvi að með
þessum félagsstofnunum hafi
grænlensku æskufólki skilist aö
einhver tilgangur væri i þeirra iifi
og markmið til þess að keppa að.
Enda er það svo að Landsráöiö og
sveitarfélögin hafa neyöst til þess
að taka tillit til þeirra og styrkja
þau,m.a. með útvegun húsnæðis.
Það er ætlun okkar i Ráði ungra
grænlendinga i samráði við ung-
mennafélögin að efna tii tveggja
æskulýösráöstefna i Godthap og
Narsaq isumarog á þeim verður
tekin endanleg ákvörðun um
hvort hunsa á skólanám i Dan-
mörk á næsta ári.
Það þarf ekki lengi að ræða við
Mörtu Labansen til þess að verða
áskynja hve djúpa fyrirlitningu
hún hefur á þvi skólakerfi sem
Danir hafa komið upp á Græn-
landi. I stuttu máli felst það i þvi
að skólar flestir i Grænlandi eru
danskir svo og skólastjórar, og
börn sem eðlilega tala græn-
lensku er þau koma i skóla, verða
að una þvi að nema af kennurum
sem eru danskir i mörgum til-
fellum. Þetta skapar oft á tiðum
megna andúð á skólunum og
áhugaleysi. Jafnframt hefur það
æ meir farið i vöxt að danir komi
á fót grænlenskum menntastofn-
unum i Danmörku. Fyrir nokkru
var t.d. komið á fót verslunar-
skóla fyrir grænlendinga i Dan-
mörku þrátt fyrir eindregin til-
mæli Landsráðsins um að hann
yrði settur upp i Grænlandi. Þá er
einnig talsvert um að stuðlað sé
að þvi að börn fari á unga aldri i
skóla i Danmörku. Margir
táningar halda til Danmerkur til
náms og standa i þeirri meiningu
að þeir muni afla sér staðgóðrar
undirstöðumenntunar fyrir lifs-
starf. Reyndin verður sú að sögn
Mörtu að þeir ljúka menntun sem
hvorki er fugl né fiskur, fá hvorki
starfsréttindi heima fyrir né i
Danmörku. Útkoman verður oft á
tiðum sú að unglingarnir þora
bókstaflega ekki að snúa heim,
heldur leita sér atvinnu sem ófag-
lært verkafólk i Danmörku,
eins og atvinnuástand þar i
landi er lélegt. Meðan svona
er á málum haldið er ofur
eðlilegt að danir sitji i feitu emb-
ættunum i Grænlandi. Og Marta
tekur dæmi af sinni eigin
menntun, félagsráðgjöf. Hún þarf
að taka próf i notkun og beitingu
danskra reglugerða, sem ekki eru
i gildi I Grænlandi, og nám
hennar miðast alfarið við
danskar aðstæður og vandamál.
Ljóst er þvi að er hún snýr aftur
lil Grænlands, og á þvi leikur
enginn vafi i hennar huga, þarf
hún á eigin spýtur að nema allt
upp á nýtt.
Menntakerfið er lykillinn i
þjóðernisbaráttu grænlendinga
og krafa ungra grænlendinga er
að menntastofnanirnar verði
grænlenskar og i Grænlandi.
Tal okkar Mörtu Labansen
berst nú að heimastjórnar-
málunum. Grænland er nú
stjórnarfarslega hluti Danmerk-
ur, að nafninu til, en samt staða
þess þó sýnu verri, þar sem
dönsk stjórnvöld beita ekki
nýlendukúgun heimafyrir.
Heimastjórnarmálið hefur lengi
verið til umræðu.. Nú er starfandi
STATION NORI
MESTERVI'
ETAH
THULE
UPERNAVIK
'KUNGMINT
£_/GODHAVN \
•^EGEDESMINDE ' '
S0NOg£ STR0MFJORD Q
ANGMAGSSALIK
IOLSTEINBORG
• SKJOLDUNGEN
SUKKERTOPPEN.
GODTHABj
‘i
•NORpPOI
'<ÍDANEMARK
14 manna nefnd, sjö frá Lands-
ráðinu og sjö frá danska
þjóðþinginu, sem á að gera
endanlegar tillögur um heima-
stjórn grænlendinga.
— Ég óttast það að tillögurnar
um heimastjórnina komi einungis
ofanfrá og nýju stjórnarfarskerfi
verði komið á án þátttöku
almennings i ákvarðanatökunni.
Þessvegna er það mjög brýnt að
efnt verði til almennar og alvar-
legrar umræðu i Grænlandi um
það hvaö við sjálf viljum meö
heimastjórninni.
Annars er það einkennandi
fyrir þessa heimastjórnamefnd
að hún hefur ekki enn byrjað aö
ræða eignamálin, það er aö segja
hver eigi landsréttindin I Græn-
landi, náttúruauölindirnar og
landgrunnið. Nefndin hefur þvi
kosið að fjalla eingöngu til að
byrja meö um menntamál og
versluharmál og fl. þessháttar.
Einn grænlensku nefndarmann-
anna hefur þó þegar lýst yfir að
hann muni ekki standa að neinum
þeim heimastjórnartillögum sem
ekki feli i sér óskoraðan
ákvörðunarrétt grænlensku
þjóðarinnar yfir landi og náttúru-
auðæfum.
Fleiri og fleiri i Grænlandi gera
sér nú grein fyrir þvi að umráða-
rétturinn yfir landinu og náttúru-
auðæfum þess getur skorið úr um
framtiö grænlensku þjóðarinnar.
Dæmi um það er sú staðreynd að
grænlendingar naga sig i handar-
bökin fyrir að hafa ekki mótmælt
námulögum danska þjóðþingsins
frá 1963.1 þeim er kveðið svo á aö
„rikið” eigi námurétt á Græn-
landi, það er að segja stjórnin i
Kaupmannahöfn, og meðþvi voru
ógild lög frá 1963, þar sem skýrt
er tekið fram að þau tilheyri
„hinu opinbera”. Hefði tekist að
halda þessu orðalagi mátti vel
halda þvi fram að hið opinbera á
Grænlandi væri Landsráðið eða
væntanleg heimastjórn.
Sjálfstæðismálin i Grænlandi
eru mörg. Marta Labansen gerir
tvö þeirra að umtalsefni. Eitt er
það að nýlenduherrarnir dönsku
eru ekki skárri öðrum nýlendu-
herrum að þvi leyti að þeir sjá sér
hag af þvi að stuðla að einhæfu
atvinnulifi á Græniandi. Námu-
gröftur og oliuleit eru þegar farin
að setja svip á Grænland og ryðja
heföbundnum atvinnuvegum til
hliðar. Búseturöskunin af þessum
sökum er geigvænleg. Og mögu-
160 320
Km
GRÆNLAND
KANADA
Krióllt
Hofn
Olía
Beryllium
Æz Nobium
Thorium
jÉH Uran
Kol
DERIKSHAB JULIANtHAB
,V.GTufU^'*^Í '
NANORTALIK
LABMA'DOE-SEE
Króm
Zmk
Molybdán
^ USA-herstöðvar.
horizont
•karte
A Grænlandi eru gífurlegar náttúruauðlindir I formi málma, frumefna og oliu. Tæknilegar forscndur
eru nú að skapast fyrir nýtingu þeirra, og danir og Efnahagsbandalagsrikin I heild sjá Grænland fyrir
sér sem sinn helsta auðlindabanka I framtiðinni. A þessu korti má sjá fjölbreytnina i málmumog olíu I
jörðu á Grænlandi.
mál föstum tökum. Sjálft hefur
það byrjað að skipuleggja hóp-
ferðir til Grænlands og hefur
skrifað öllum sveitarstjórnum
þar og lagt til að stofnað verði
sameiginlegt félag sem stýri
sjálft túrismanum og fái arðinn af
þjónustu við ferðamenn i stað
I Godtháb á Grænlandi gengu 600 ungmenni I fyrsta æskulýðsfélagið
sem þar var stofnað.
leikarnir á öðrum atvinnu-
greinum eru látnir lönd og leið af
dönsku áætlunarmeisturunum.
Sem dæmi um það, nefnir Marta
að öllum skinnum af hreindýrum
i Grænlandi sé nú hent, I stað þess
að stuðlað sé að arðbærum
skinnaiðnaði.
Feröalög til Grænlands fara
sivaxandi, og erlendar ferða-
skrifstofur hafa i æ rikari mæli
hafið skipulegar ferðir þangað.
Grænlendingafélagið i Danmörku
hefúr nú ákveöiö aö taka þessi
þess að hann hverfi úr landi. Hug-
myndin er að þetta félag verði
með samvinnusniði og ágóöa
verði skipt milli sveitarfélaga.
Einnig er i ráði að gera úttekt á
þvi á vegum Grænlendinga-
félagsins hvað einstakar byggöir
Jwla af ferðamennsku með tilliti
til náttúruverndar og félagslegra
sjónarmiða.
Þegar hér er komiö sögu skýt
ég þvi að Mörtu að það sé auð-
heyrt á forsvarsmönnum Ráðs
ungra grænlendinga að þeir séu
mjög róttækir i sjálfstæðismálun-
um. Þá hljóti að vakna sú spurn-
ing hvort „ungir grænlendingar”
skipi séráskala evrópskra stjórn-
málastefna, oghvort ágreiningur
sé ekki innan ráðsins einsog i svo
mörgum vinstri hópum og sósial-
istahreyfingum.
—- Nei, það er ekki neinn slikur
ágreiningur og hefur ekki verið.
Við gerum okkur öll grein fyrir
þvi að uppruni okkar og það þjóð-
félag sem grænlenska þjóðin er
sprottin upp úr, er ekki af
evrópskum toga, og við förum
mjög varlega i það að yfirfæra
hugmyndir og stefnur frá
Vestur-Evrópu. Við verðum að
finna okkar eigin leið, og við
höfum ekki minna að sækja til
gamla grænlenska þjóðskipu-
lagsins, en til nútimaþjóðfélaga
evrópskra. Það er þó ljóst, að við
erum svo fáir grænlendingar að
við verðum að vinna saman, ef
þess á að vera nokkur kostur, að
við getum lifað sjálfstæðir i
Grænlandi. Þessvegna verður
framkvæmd framfara- og sjálf-
stæðismála okkar öll að vera með
samvinnusniði. Það er eingin
lausn að grænlenskir kapitalistar
taki við rekstri atvinnufyrirtækja
okkar af dönsku nýlenduherr-
unum. Með þvi er aðeins verið að
skapa nýjar andstæður i stað
þeirra sem fyrir eru i dag.
Við Marta sláum botninn i
samtalið með þvi að minnast á
það að þegar i dag er til ný leið
fyrir Grænlendinga. Það er sú
leið að efna til samstöðu meö
þeim þjóðarbrotum sem byggja
„fjórða heiminn”. Stundum er
talað um „gamla heiminn” i
Evrópu, „nýja heiminn” i
Norður-Ameriku, „þriðja
heiminn” sem öll þróunarrikin
tilheyra og nú nýlega er farið að
tala um „fjóröa heiminn”. Það
eru þjóðarbrotin sem berjast
fyrir tilverurétti sinum aðþrengd
af sterkari menningarheildum og
eruekki einu sinni viðurkenndar
stjórnarfarslega sem sérstakar
þjóðir. Eskimóar á Grænlandi, i
Alaska og Norður-Kanada, ásamt
Indiánum og Sömum hafa
myndað með sér „Ráð fjórða
heimsins”, sem þeir vonast til að
fái með timanum aðiid og rödd á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna og
annarra alþjóðastofnana. Marta
kveðstvonaaðþessisamtök muni
gera grænlendingum kleyft að
heyja baráttu sina á tvennum
vigstöðvum . Annarsvegar við
þær pólitisku aðstæður sem fyrir
hendi eru, og hinsvegar með þvi
að vekja athygli á málstað sinum
á alþjóðavettvangi.
Og um leið og þessi fulltrúi „De
unge Grönlanders rád” kveður á
ritstjórn Þjóðviljans minnir hún á
það að Anker Jörgensen, for-
sætisráðherra dana, hafi i
Bandarikjaferö sinni i vetur full-
vissað bandariska ráðamenn að
þeir þyrftu ekki að óttast um
framtið NATÓ-herstöðva sinna
þriggja i Grænlandi, þvi það væri
engin alvara i heimastjórnar-
kröfum og sjálfstæðisviðleitni
grænlendinga.
Eftir þetta viðtal við Mörtu
Labansen og kynni af öðrum
ungum grænlendingum er undir-
ritaður að minnsta kosti sann-
færður um að Anker Jörgensen
hefúr þarna á röngu að standa.
Unga grænlendinga ætti hann að
taka alvarlega, svo og sivaxandi
þjóðernisvakningu i Grænlandi.
Ætli það sé nokkuö of mikil til-
ætlunarsemi af stakkaskiptum
framvindunnar, sem oft verða
sneggri en nokkurn grunar, að
gera þvi skóna, að grænlendingar
verði fyrstir þjóða „fjórða
heimsins” að kasta af sér
nýlenduokinu.
Einar Karl
Ráð ungra grænlendinga
hyggst hunsa nám í
Danmörku í eitt ár
Eitt ár til þess að efla
þjóðernisvakninguna
heima
Krafan er
grænlenskur
skóli í Grænlandi
Ungmennahreyfing
hefur
skotið rótum
Heimastjórn án
ráðstöfunarréttar á landi og
náttúruauðæfum einskisvirði
Samvinnurekstur og samvinna
við þjóðir „fjórða heimsins”
er pólitisk leið grænlendinga
Víetnam
Viöræöur
um
olíuleit
New York 26/4 reuter - Nokkur ai-
þjóðleg oliufélög, þám. sex
bandarisk, hafa að undanförnu
átt leynilegar viðræður við
stjórnvöld I Vietnam um að þau
taki að nýju upp boranir i leit að
oliu i Suður-Kinahafi.
Fyrirtækin sem i hlut eiga eru
kanadisk, bresk, frönsk og
japönsk, auk þeirra bandarisku.
Af bandarisku félögunum má
nefna Mobil og Shell sem fundu
oiiulindir undan ströndum Viet-
nam stuttu áöur en þjóðfrelsis-
öflin náðu landinu á sitt vald i
fyrra en þá lögðust boranir niður.
Hins vegar er Exxon ekki með en
það stóð einnig i borunum.
Að sögn blaðsins hafa ýmsir
lægra settir embættismenn
bandariska utanrikisráðu-
neytisins hvatt til þessara við-
ræðna en Kissinger er ekkert um
þær gefið. (Bandarikin settu
viðskiptabann á Vietnam eftir
frelsun þess en það hefur litinn
árangur boriö, - aths. Þjv.) Blaðið
hefur það eftir starfsmanni eins
oliufélagsins að búast mætti við
þvi að „stórir samningar” verði
gerðir um oliuleitina.
Tillaga um
áfengismál
Lögð hefúr verið fram á al-
þingi tillaga til þingsályktunar
um áfengisfræðslu. Flutnings-
menn eru þau Sigurlaug
Bjarnadóttir, Helgi F. Seljan,
Ingvar Gislason, Oddur Ólafs-
son, Bragi Sigurjónsson, Kar-
vel Pálmason.
Tillagan er á þessa leið:
Alþingi ályktar, að brýn
þörf sé markvissra aðgerða i
þágu áfengisvarna i landinu.
Sérstaklega beri að leggja
rækt við hvers konar fyrir-
byggjandi fræðslu- og upplýs-
ingastarf.
1 þvi skyni skorar Alþingi á
rikisstjórnina að beita sér
fyrir:
1. Að hraðað verði sem kostur
er skipulagningu og undir-
búningi Skólarannsókna
rikisins á áfengisfræðslu i
öllum skólum landsins og
endurskoðun á gildandi
reglugerð um slika fræðslu.
2. Að f jölmiðlar, og þá einkum
sjónvarpið, verði nýtt með
skipulegum hætti i þessu
skyni. Þannig verði reglu-
lega teknir upp i dagskrá
sjónvarpsins fræðslu- og
skemmtiþættir i samráði
við áfengisvarnaráð og aðra
þá aðila, sem vinna að
bindindisstarfi og áfengis-
vörnum.”
Hreinsunar-
herferð
Nú hefur Hreinsunardeild
Gatnamálstjórans i Reykja
vik sent frá sér hina árlegu
áminningu um að Reykviking-
ar flvtji nú allt sem veldur
óþrifnaöi og óprýði burt af
lóðum sinum. Veröi þvi verki
ekki lokiö fyrir 14. mai n.k. þá
verði hreinsun lóöarinnar
framkvæmd á kostnað og
ábyrgö húseigenda án frekari
viövörunar.
Úrgang og rusl skal flytja á
sorphauga við Gufunes, á
þeim tima sem hér segir. Alla
virka daga frá kl.8,00—23.00 og
á helgidögum frá kl.
10,00—18,00.
Óheimilt er að flytja úrgang
á aðra staði i borgarlandinu.
Og þá er bara að drifa sig út
i gar.ð og hefja hreinsunarað-
gerðir.
—GAS