Þjóðviljinn - 31.10.1976, Blaðsíða 1

DJQÐVIUINN
Sunnudagur 31. október 1976—41. árg. —245. tbl.
GEFIÐ UT I
TILEFNI 40 ÁRA
AFMÆLIS
BLAÐ
II
Fáir hafa sett jafn persónulegt mark sitt á
Þjóðviljann og Magnús Kjartansson alþingis-
maður þá áratugi sem hann var ritstjóri blaðsins
og skrifaði i það daglega. Undir hans forystu tók
blaðið stakkaskiptum bæði efnislega og að stærð
og útliti og varð enn öflugra vopn en áður i bar-
áttu islenskrarar alþýðu fyrir bættum kjörum og
fyrir sjálfstæði þjóðarinnar.
— Við skulum ekki gleyma þvi—að fullt sjálf-
stæði er forsenda þess að við komum á sósialisma
sem miðast við hefðir og viðhorf þessarar litlu
þjóðar, segir Magnús, og sú hugsun hefur mótað
lifsstarf hans jafnt sem ritstjóra og sem alþingis-
manns. Hann vill, að Þjóðviljinn sé sjálístæður
aðili og hafi frumkvæði i verkefnum og mati og
umfram allt á hann að fá „alþingi götunnar” til
afskipta af þjóðmálum. í eftirfarandi viðtali
rekur Magnús aðdraganda þess að hann hóf störf
við Þjóðviljann og sitthvað frá ferli sinum þar og
samverkamönnum.
Magnús Kjartansson á Aiþingi
alþingi
götunnar
— Þegar þú hófst fyrst störf á
Þjóöviljanum hefurðu liklega
hvorki ætlað að ilendast þar né
gera blaðamennsku os ritstiórn
að meginstarfi. Hvaða fyrirætl-
anir hafðirðu? Hvers vegna
varstu kyrr?
— Ef ég á að svara þessum
spurningum verð ég að segja
hluta af ævisögu minni, þó mér
finnist ég ekki vera kominn á
raupaldurinn. Ég lauk
stiídentsprófi 1938. Ég átti
sæmilega auðvelt með nám og
það tók til allra námsgreina, svo
að ekkert framhaldsnám lokk-
aði mig öðru fremur. Ég afréð
að læra verkfræði, þvi að ég
hafði rómantiskar hugmyndir
um það að islenskt þjóðfélag
þyrfti öðru fremur á raunvls-
indamönnum að halda. Ég hóf
þvi verkfræðinám i Kaup-
mannahöfn en áttaði mig fljót-
lega á þvi að þar hafði ég valið
hlutskiptisem ekki hentaði mér.
Mér leiddust flestar námsgrein-
arnar, einkanlega teikning sem
við vorum látin iðka marga
klukkutima dag hvern. Eina
námsgreinin sem mér fannst
skemmtileg var stærðfræði, og
trúlega hefði ég lokið námi i
stærðfræði ef ég hefði haft vit á
að velja mér það viðfangsefni.
Tehetta yfir simann
Þrátt fyriróyndið þraukaði ég
talsvert lengi við námið. Ég
lauk fyrsta árs prófi meö sæmi-
legum árangri og hélt áfram
nokkuð á annað ár. En sú hugs-
un sótti æ fastar á mig hvað lif
mitt yrði leiðinlegt, ef ég yrði
að iðka jafn óyndisleg viðfangs-
efni alla ævi. Þvi varð það úr að
ég ákvað að hætta. Þjóðverjar
voru þá búnir að hernema Dan-
mörku og ég komst ekki heim.
Ég afréð þá að hefja nám i
norrænu, og ástæðan var vafa-
laust sú að ég átti þvi láni að
fagna að kynnast Jóni Helga-
syni prófessor og heimili hans
þegar ég kom til Hafnar, og ég
var þar siðan heimagangur i
fimm ár. Ég hugsa að enginn
einn maður hafi haft eins mikil
áhrif á mig og Jón. Þau áhrif
voru ekki pólitisk i grófri merk-
ingu þess orðs, þvi að ég held að
ég hafi aldrei heyrt hann
minnast á stjórnmálasamtök,
nema þegar hann vék að þýsku
nasistunum og dönskum erind-
rekum þeirra — þá var ævinlega
sett tehetta yfir simann, þvl að
þar hafði verið komið fyrir
hljóðnema I byrjun hernámsins,
svo að hægt væri að fylgjast
með þvi, hvað islendingar væru
að bralla.
Það sem einkenndi viðhorf
Jóns var brennandi metnaður
fyrir hönd islendinga. Hann
þreyttist aldrei á þvi að brýna
fyrir okkur stúdentunum sem
sóttum hann heim i viku hverri
að formlegt sjálfstæði væri hé-
gómi ef islendingar sönnuðu
ekki i verki að þeir megnuðu að
Tvö af skáidunum sem Magnús átti samvinnu viö: Guðmundur
Böðvarsson og Halldór Laxness. Myndin er tekin heima hjá Guö-
mundi að Kirkjubóli.
vera sjálfstæð þjóð með meiri
vinnusemi, skýrari markmiðum
og traustari samheldni um
meginatriði en aðrar þjóðir.
Hann fór oft i bókaskápinn sinn
og las fyrir okkur, ekki sist
dæmi um yfirborðsmennsku,
hégómaskap og loddaralæti sem
honum fannst um of einkenna
islenskt þjóðfélag og kunni þá
aðydda mál sitthvassar en aðr-
ir menn sem ég hef kynnst. Við
sem voru heimaga igar hjá Jóni
og Þórunni vorum allir sósia-
listar eða urðum það og fórum
ekkert dult með það viðhorf
þegar við komum heim i striðs-
lok. Þetta leiddi til þess að
Morgunblaðið sagðieinusinni að
Jón Helgason hefði verið „aðal-
erindreki kóminforms” meðal
islendinga i Höfn: það þótti mér
skemmtileg viska.
Visindaleg orðabók
Nú, þetta er útúrdúr og sönn-
un þess að ég er liklega þrátt
fyrir allt kominn á raupaldur-
inn. Ég stundaði námið af kost-
gæfni undir handleiðslu Jóns og
hann fól mér ýms verkefni: ég
aðstoðaði m.a. við útgáfu á
Jarðabók Arna Magnússonar og
Páls Vidalins, skrifaði eitt bindi
hennar á forna ritvél I Arna-
safni — Jón Helgason sagði for-
vitnum gestum að það væri „rit-
vél Arna Magnússonar”; ég
lærði að lesa handrit og tina
saman orðamun, þegar sami
texti fannst i mörgum handrit-
um. Arið 1943 kom Jón að máli
við mig og sagði að ef ég vildi
verða dugandi norrænumaður
yrði ég að læra norðurlanda-
málin öll og stakk upp á að ég
dveldist nokkra mánuði i
Sviþjóð, en þá var enn hægt að
fá leyfi til Sviþjóðarferðar ef
erindið var talið nægilega brýnt.
Jón útvegaði mér boð frá einni
merkustu málvisindastofnun
svia, og sjálfur mælti hann með
RÆTT VID MAGNÚS KJARTANSSON
Þjóðviljinn kveðji saman