Þjóðviljinn - 31.10.1976, Síða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 31. október 1976
Margir þeirra sem að Þjóðviljanum stóðu fyrstu ár-
in hafa minnst þess sérstaklega í viðtölum, hve ósér-
hlífið starf prentararnir unnu á þessum tíma, þegar
blaðinu var iðulega haldið opnu langt framá nótt til að
hægt væri að koma því að strax daginn eftir sem máii
skipti frá fundum um kvöldið, úr verkfallsslagnum
eða af öðrum vettvangi. En fæstir gera sér þó liklega
grein fyrir, við hve erfiðar aðstæður var raunveru-
lega unnið oft á tíðum, þegar vélakosturinn var litill
og lélegur og mannskapurinn ekki til skiptanna.
Stefán ögmundsson prentari og núverandi starfs-
maður Menningar- og fræðslusambands alþýðu,
stjórnaði um langt skeið Prentsmiðju Þjóðviljans og
vann reyndar við setningu hans allt frá upphafi, svo
við fengum hann til að rif ja upp þann þátt í útgáfu
Þjóðviljanssem viðgetum kannski kallað ágrip prent-
sögu hans.
STEFÁN
ÖGMUNDSSON
RIFJAR UPP
SITTHVAÐ
ÚR
PRENTSÖGU
ÞJÓÐVILJANS
Stefán segir, aö fariö hafi ver-
iö aö huga aö útgáfu dagblaös
strax eftir stofnun Kommún
istaflokksins. Um sama
leyti fór Verkalýðsblaöiö
aö koma út og stöðugar umræö-
ur voru um aö koma á fót dag-
blaði. Verklýösblaöiö var lengst
af prentaö í Acta og vann Stefán
ekkert viö þaö fyrr en fariö var
aö undirbúa útgáfu Þjóðviljans.
Þá fór hann á vegum flokksins i
Prentsmiðju Jóns Helgasonar
til aö kanna, hvort hægt væri aö
prenta þar dagblaö meö þeim
lélega vélakosti, sem fyrir var
og voru unnin þar nokkur Verk-
lýðsblöö til að prófa þetta.
Þarna var gömul linograph
setningarvél meö einu magasini
uppi og ööru á vegg. — Þetta var
hálfgert galdratól, sagöi Stefán,
og ekki scma hvernig viö hana
var veriö. Hún var þrælkenjótt
og átti til aö spýta á mann og
gera ýmsar skráveifur.
Ekki var hægt að nota press-
una sem fyrir var þar sem hún
tók bara tvær siður og var feng-
in pressa frá Sviþjóö sem tók
amk. 4 siöur og hún sett upp
þarna i Jesúprenti, eins og
prentsmiöjan var stundum köll-
uð.
Þegar Þjóðviljinn hóf göngu
sina var lagt inn sem kapital i
Prentsmiöju Jóns Helgasonar
tæki og ietur Prentsmiðjunnar
Dögun, sem Stefán haföi stofnaö
1934 og hugsuð var sem byr jun á
flokksprentsmiðju, en styrktar-
félag fyrir dagblaö flokksins
yfirtók siðar. Sótt haföi veriö
um leyfi til innflutnings á setn-
ingarvél fyrir prentsmiöjuna
Dögun og leit svo út um tima aö
leyfiö fengist, en málalok uröu
þau aö vélin hafnaöi hjá dag-
blaði sem naut vaxandi náöar
hjá valdhöfum.
Guðrækilegt sambýli
Þarna i Jésúprenti var
Þjóöviljinn i guörækilegu sam-
býli og máttu þeir setjararnir
keppast við það á morgnana að
setja Sögusafn heimilinna,
Kristilegt vikublaö, Bjarma,
Ljósberann og sitthvaö af kristi-
legu smáprenti. Þjóöviljann
gátu þeir aldrei fariö aö setja
fyrren um og eftir hádegiö.
Brynjólfur Jónsson vann á vél-
inni á móti Stefáni, en Gunnar
Sigurmundsson var i umbrot-
inu.
— Allt gekk þetta i bróðerni,
þótt skoöanirnar væru andstæö-
ar, sagði Stefán, — en Jón
Helgason var trúaöur maður og
haföi stofnaö prentsmiöjuna
fyrir sin blöð. Sjálfur hafði hann
ekkert á móti þvi að hafa við
okkur góöa samvinnu, en ýms-
um öörum mun hafa þótt furöu
sæta, aö hann skyldi taka aö sér
aö prenta sjálft kommúnista-
blaðið.
Einu sinni fyrir jólin unnum
viö dag og nótt viö aö koma út
allstóru jólablaöi af Bjarma.
Engir árekstrar uröu þótt
þröng væri á þingi og mikið aö
gera. En um áramótin flutti
Bjarmi i Félagsprentsmiöjuna
og fórum við þá að spyr ja gamla
manninn hvort þeim hinum
hefði ekki likað sambúðin viö
þetta óguðlega blað okkar. Þvi
svaraði hann ekki, en sagði: —
Ekkert skil ég i mönnum, sem
ætla sér að kristna aðra, en
geta svo ekki talað viö þá og
ekki umgengist þá.
Illa er nú komið fyrir
okkur...
Jón var húmoristi. Eittsinn á
þessum árum hitti hann á götu
Guðbrand Magnússon forstjóra
I rikinu, en báöir höföu þeir ver-
iö virkir i ungmennafélags-
hreyfingunni og miklir bind-
indismenn. Veröur Jóni þá aö
oröi: Jæja, Guöbrandur minn.
Illa er nú komiö fyrir okkur,
sem vorum ungir svo miklir
hugsjónamenn i ungmenna-
félagshreyfingunni. Nú selur þú
þjóðinni brennivln, en ég prenta
Þjóðviljann.
Cr Prentsmiöju Jóns Helga-
sonar fluttum viö meö Þjóövilj-
ann i Vikingsprent. Þaö var 1.
nóv. 1938. Vikingsprent var þá i
kjallara á Hverfisgötu i húsi
Garöars Gislasonar. A báöum
þessum stööum voru vinnuskil-
yröi heldur bágborin. Stundum
spýttum viö svörtu þegar viö
komum út á nóttunni!
Safngripir
Þarna i Vikingsprenti var sett
á typograph vél, sem þurfti aö
standa við. Þegar blaðið flutti
var það stækkaö i broti, enda
varnú flokkurinn orðinn stærri.
Þaö var erfitt aö vinna blaðið á
þessa vél og við máttum varla
vera aö þvi aö gleypa I okkur
kaffi, þvi vélin mátti ekki
stoppa, svo knappt var meö aö
skila þessu stóra blaöi. Viö unn-
um á þessa vél við Gunnar
Sigurmundsson og seinna Har-
aldur Jónsson. En Björn Jóns-
son prentsmiðjustjóri hijóp i
skaröið á matmálstimum.
Seinna fengum viö svo gamla
linotype setjaravél frá sænska
kommúnistaflokknum og það
breyttiansi miklu. Sú vél var þó
svo gömul, að eitt sinn þegar viö
ætluöum aö panta I hana stykki
frá Bandarikjunum þá könn-
uðust menn ekkert við módelið.
Þá tókum viö þaö tii bragös aö
losa verksmiöjumerkiö af vél-
inni og þrykkja þaö af i próf-
arkapressu og senda út. Þá
fengum viö bréf til baka frá
Linotypemönnum þar sem þeir
báöu okkur blessaða aö senda
sér mynd af vélinni, þeir bvrftu
aö eiga hana i safni sinu. Þetta
væri áreiöanlega elsta linotype
vél I heiminum, sem I gangi
væri. En stykkiö i vélina feng-
um við aldrei. Þessi vél hefur
verið i gangi til skamms tima
austur á Norðfiröi.
Gamla pressan sem setthafði
verið niöur hjá Jóni Helgasyni
var nú flutt niður i Vikings-
prent. Meö þessum vélakosti
unnum viö svo blaöiö til 1943.
Eigendur Vikingsprents voru
Björn Jónsson og Bjarni Snæ-
björnsson læknir i Hafnarfirði
og fleiri. Siöar eignuðust þeir
Héöinn Valdimarsson og
Ragnar i Smára Vikingsprent
og aö lokum Ragnar einn.
Jafnvel á tunnubotnum
úti porti!
Eftir að Ragnar i Smára
eignaöist Vikingsprent og flutti
prentsmiðjuna I Garöastrætiö
var Þjóöviljinn prentaöur þar
áfram um tima. Þá var i
Vikingsprenti mikiil fótbolta-
áhugiog unnu þar ma. Haraldur
Glslason og Ólafur Hannesson,
sem. voru mjög góöir knatt-
spyrnumenn, og fleiri voru
þarna úr KR liöinu. En ég held,
aö Þjóöviljinn hafi nú fremur
dregið taum Vals á þessum ár-
um, enda fyrsti Iþróttarit-
stjórinn Valsmaöur, Frimann
Helgason, sem stjórnaði
iþróttasiöu blaösins i mörg ár.
Stefán ögmundsson á skrifstofu MFA.
ÞÁ VAR
HALDIÐ
OPNU
LANGT
FRAM Á
NÓTT
- Frimann var svo fljótur aö
skrifa, aö hann settist niður eftir
kappleik á kvöldin og skrifaöi
reiprennandi undan setninga-
vélinni lýsingu á öllum leiknum.
Þaö var svo kannski ekki alltaf
jafngott aö lesa handritin hjá
honum, blessuðum. Hann var
svo f ljótvirkur; aö þaö var sagt,
aö hann skrifaöi heilu iþrótta-
síðurnar bara i kaffitimanum i
ísaga, þar sem hann vann, jafn-
vel á tunnubotnum úti porti.
Loks i eigin smiðju.
— Þaö var svo eftir Vikings-
prentstimabiliö sem Þjóöviljinn
flytur i eigin smiöju?
— Jú. Þegar okkar var sagt
upp með blaðiö i Vikingsprenti
1945 var undirbúningur að stofn-
un Prentsmiöju Þjóöviljans
þegar hafinn og komin gamla
pressan, sem þarna var lengst,
hálfrótasjónin. Stundum þurfti
að s jóða á katli undir henni til a ö
draga úr rafmagninu i pappírn-
um meö gufunni. En setjaravél-
amar vantaöi — viö vorum eig-
inlega bara með eina vél,
sænsku kommavélina og svo
gömlu linograph vélina frá Jóni
Helgasyni, sem imillitiðinni var
búin að fara noröur i land og
komin aftur suöur. En hún var
naumast lengur til nokkurs nýt
við dagblaö.
Þá geröist þaö, aö við fáum
keypta hjá Vikingsprenti breska
setjaravél, þá stærri af tveim
sem þeir áttu, mjög góða vél
meö fyrirsagnaletri og hliðar-
magasinum, vél sem var til
skamms tima I notkun uppá
Þjóövilja. Þetta gekk svo skjótt
fyrir sig, aö þegar Ragnar ákvaö
eitt kvöldiö aö láta vélina, þá
fluttum við hana um nóttina og
vorum komnir meö hana næsta
morgun uppá Skólavöröustig 19.
Skiptumst á um að
sofa.
Þegar þetta var haföi ég unniö
i Hólaprenti i 2 ár, en fór aö
Þjóöviljanum, þegar uppsetn-
ing véla i prentsmiöju Þjóövilj-
ans hófst. Um nokkurt skeið var
blaðið hins vegar sett I Vikings-
prenti i Garðastræti en prentaö
á Skólavörðustignum.
Mér eru minnisstæöar fyrstu
þrjár vikurnar, sem viö Helgi
Hóseasson unnum blaöið eftir
að enska vélin kom upp eftir.
Við höföum þá engan mann
fengiðl umbrotið og urðum bæöi
að setja blaðið og brjóta þaö
um. Þá var þaö oröiö 8 siöur.
Viö uröum aö skiptast á um aö
sofa svo vélin gæti gengiö sem
lengst. Þaö er ekkert karla-
grobb þótt ég segi aö þetta hafi
veriö ofboösleg vinna framan
af. En siðar komu fleiri menn og
fleiri og betri vélar, þá breyttist
aUt til batnaðar. Satt aö segja
var svo gifurlegt álag bæöi á
prentara og blaöamenn þetta
timabil frá þvi aö prentsmiöja
Þjóöviljans tók til starfa og
þangaö til komin voru almenni-
leg tæki, að þetta heföi aldrei
veriö unniö nema af fólki sem
haföi mikinn áhuga á verkefn-
inu.
Þaö var erfitt aö fá mannskap
á þessum árum og margir sem
komu viö sögu á pressunni.
Þarna voru Þorgrimur Einars-
son, Ingvar Bjarnason, Thor
Cortes, Sverrir Sveinsson, Skúli
Helgason og fleiri og ekki má
gleyma þeim mikla vökumanni
Þórarni Vigfússyni, sem vakti
með pressumönnunum I fjölda
mörg ár. Pressan var keypt