Þjóðviljinn - 31.10.1976, Blaðsíða 2

2 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 31. október 1976
Guömundur Hjartarson og Magnús ræöa málin úti undir vegg á ritstjóraskrifstofunni. Hún átti ekki ólftinn þátt IÞjóöviljanum: Jóhanna Bjarnadóttir.
RÆTT VIÐ MAGNUS KJARTANSSON
umsókninni ásamt Jóni heitnum
Krabbe sem þá var forstööu-
maður islenska sendiráðsins i
Höfn. Og kraftaverkið gerðist;
ég fékk leyfið.
Ég ætlaði alls ekki að flýja
land heldur hverfa til Hafnar
aftur og læra undir handleiöslu
Jóns. En þá gerðust þau tiðindi
að ég fékk bréf frá kennurunum
við norrænu deild Háskóla
tslands þar sem þeir báöu mig
að búa mig undir störf viö fyrir-
hugaða visindalega orðabók um
islenskt mál. Ég tók þessu boði
og hætti við aö fara aftur til
Danmerkur. Ég dvaldist um
skeið i Lundi og fékk að fylgjast
með störfum við hina miklu
orðabók sænsku akademiunnar;
siðan settumst viö hjónin að i
Stokkhólmi um eins árs skeið.
Ég reyndi að halda áfram námi
minu en mig minnir að vinnan
hafi orðið heldur ómarkviss
þegar leiðsagnar Jóns náut ekki
lengur við.
Glannalegt tiltæki.
Þegar ég kom heim að loknu
striði átti ég langt i land að geta
lokið prófi, og ég var um skeið
eins og milli vita. Þá gerðust
þau tiðindi haustið 1945 að
bandarikjamenn báru fram
kröfur sinar um þrjár her-
stöðvar á Islandi i 99 ár. Ég held
að enginn atburður hafi haft
eins mikil áhrif á mig um dag-
ana, og ég einsetti mér að beita
þvi afli sem ég kynni að eiga til
þess að koma i veg fyrir erlend
yfirráð. Um sömu mundir
kynntist ég Kristni E. Andrés-
syni, við urðum miklir vinir og
hann varð ámóta áhrifavaldur i
lifi minu og Jón Helgason áður.
Og Kristinn var ekki milli vita
eins og ég. Hann fékk mig til að
skrifa i Timarit Máls og menn-
ingar og sinna þar fleiri störf-
um, hann lét mig meira að segja
stjórna bókaútgáfunni i nokkra
mánuði meðan hann dvaldist
erlendis.
Þegar Kristinn tók við rit-
stjórn Þjóðviljans, fékk hann
mig til þess að annast ýmsa
þætti i blaöinu, réð mig sem
blaöamann, og snemma árs 1947
lét hann mig taka við ritstjórn
blaðsins meðan hann dveldist
erlendis. Mér var þá ekki ljóst
hvað Kristinn var að gera, en
hann sagði mér siðar að hann
hefði þá þegar verið staðráöinn i
þvi að láta mig taka við blaðinu
til frambúðar. Hann bar þetta
tiltæki sitt undir nokkra helstu
forustumenn Sósialistaflokksins
og þeim þótti það glannalegt en
létu kyrrt liggja. Þaö var ekki
fyrr en alllöngu siðar að ég var
ráöinn ritstjóri samkvæmt regl-
um Sósialistaflokksins.
Áhrifagjarn unglingur.
Þetta var aðdragandi þess aö
ég hóf störf við Þjóðviljann. Ef
þú finnur rauðan þráð i þessari
einkennilegu sögu þætti mér
vænt um að þú bentir mér á
hann, ætlisagan sýni ekki helst
að ég hafi verið áhrifagjarn
unglingur sem varð fyrir þeirri
reynslu að kynnast óvenjulega
mikilhæfum mönnum.
■ — Hvað var að gerast þegar
þú hófst blaðamennsku á Þjóö-
viljanum? Um hvað fjallaðirðu
fyrst? Er það rétt að þú hafir
byr jað að skrifa leiðara strax og
þú settist inn á ritstjórnina?
— Ég fór að skrifa forustu-
greinar strax þegar Kristinn E.
Andrésson settist inn á rit-
stjórnina. Kristinn E. Andrés-
son hringdi oft i mig og bað mig
að skrifa, og ég held að þessar
forustugreinar minar hafi allar
fjallað um sama efnið, hættuna
á erlendri hersetu til
frambúðar. Eftir á finnst mér
að ekkert annað hafi veriö að
gerast. Keflavikursamningur-
inn var gerður haustið 1946 og
baráttan gegn honum var háð af
miklum myndarskap með virkri
þátttöku verklýðshreyfingar og
menntamanna. Upp úr þeim at-
burðum sundraðist nýsköpunar-
stjórnin og kalda striðið hófst og
magnaöist smátt og smátt. En
þú varst að spyrja um forustu-
greinar. Þær voru jafnaðarlega
skrifaðar af Einari Olgeirssyni
og Sigfúsi Sigurhjartarsyni, það
leið alllangur timi þangað til við
ritstjórarnir tókum þær alfarið
að okkur.
Hugsjónirnar tengdu
okkur
— Með hverjum vannstu?
Hvernig likaði þér? Hverju
fannst þér helst ábóta-
vant? — Þegar ég hóf störf á
Þjóðviljanum var Siguröur
Guðmundsson ritstjóri blaðsins
ásamt Kristni. Sigurður hafði
hafið nám i Kaupmannahöfn en
var beðinn aö koma heim þegar
Þjóðviljinn hóf útkomu sina sem
dagblaö. Hann hikaði ekki við
að breyta lifsáformum sinum.
Hann hafði reynt ýmislegt
þegar ég kynntist honum.
Finnagaldri og tukthúsvist á
Bretlandi en grundvallarsjónari
mið hans höfðu ekki haggast.
Jón Bjarnason var fréttarit-
stjóri, óhemjulegur dugnaðar-
forkur, og blaðið var lif hans
allt. Hann var ekki aðeins
fréttaritstjóri, heldur fjallaði og
um verklýðsmál og raunar flest
milli heimins og jaröar. Ég
gleymi honum Jóni ekki þegar
verkallsátök voru. Þegar störf-
um hans á blaðinu var lokið fór
hann á verkfallsvaktir og skrif-
aði sífellt svipmyndir, viðtöl og
atburöalýsingar. Ég held að það
hafi ekki verið mikið um svefn
hjá honum þegar þannig stóð á.
Magnús Torfi Olafsson annað-
ist þá erlendar fréttir blaðsins
jafnhliða læknisnámi, sfðan
gerði hann blaðamennsku að
aðalstarfi sinu og skrifaði betur
greinar um erlend málefni en
nokkur hérlendur maður hefur
gert, loks varð hann um árabil
ritstjóri blaðsins. Ari Kárason
var almennur blaðamaður,
traustur og vinnusamur: hann
var siðar lengi ljósmyndari
blaðsins. Ég held að Jónas
Amason hafi verið byrjaöur á
blaðinu þegar ég hóf störf, hann
skrifaði m.a. Bæjarpóstinn sem
varð vinsælasta efni blaðsins I
höndum hans, og ég held að þau
störf hafi ekki aðeins orðiö les-
endum blaðsins stöðugt gleði-
efni heldur einnig orðið sjálfum
honum notadrjúg við rithöf-
Jón Helgason
undastörf slðar. Bjarni heitinn
Benediktsson frá Hofteigi vann
við blaðið I mörg ár, hann
gegndi almennum blaöamanns-
störfum af óbilandi samvisku-
semi og fann einnig tima til að
vera aðalritdómari blaðsins,
glöggskyggn, heitur i lund og
áhrifamikill. Kjartan Guðjóns-
son listmálari vann um skeið við
blaðiö og hafði ekki siður málið
á valdi sinu en linur og fleti,
hann teiknaði m.a. fyrir okkur
fjölmargar vinéttur sem viö
notuðum lengi.
Þetta er orðin löng þula, og
vafalaust gleymi ég einhverjum
sem sist skyldi. Ég sleppi vilj-
andi þeim sem enn starfa á rit-
stjórninni, ég vil ekki gera þá
feimna. Við sem unnum þarna
saman voru fjarskalega ólikir
menn, en það sem tengdi okkur
var eitt. Ég er alinn upp á
heimili þar sem viðhorf alda-
mótakynslóðarinnar lifðu góðu
lifi og þar sem jafn sjálfsagt var
að tala um hugsjón eins og stól
eða borð, Það voru hugsjónirnar
sem tengdu okkur saman og
gerður okkur kleift að vinna
ótrúlega langan tima, oft að
óliklegustu verkefnum, án þess
að hugsa um kaupið. Við sem þá
unnum á Þjóðviljanum máttum
segja likt og Stephan G.: Löng-
um var ég læknir minn — lög-
fræðingur, prestur, /smiður,
kóngur, kennari, — kerra,
plógur, hestur — þótt starfs-
heitin væru aö visu önnur.
Prentnemi?
Meðan ég vann á Þjóðviljanum
var prentlistin sem betur fór á
öðru stigi en nú. Við höfðum
prentsmiðju i húsinu okkar við
Skólavörðustig, og samstarfið
við prentarana var mjög náið. 1
þeirra hóp völdust menn sömu
gerðar og á ritstjórnina,
pólitiskir menn. Við blaða-
mennirnir káfuðum talsvert i
prentverki og brutum um með
prenturunum á kvöldin, ég sett-
ist meira segja við setjaravél
um skeið og setti fyrirsagnir. Ég
þori að segja frá þessu eftir á,
þvi að auðvitað var þetta athæfi
mitt brot á samningum
prentarafélagsins við útgef-
endur. Satt best að segja var ég
um tima að hugsa um þaði fullri
alvöru að láta skrá mig sem
nema i prentsmiöju Þjóðviljans
og ljúka prentaranámi, þótt
ekkertyrði úr. Sami góði andinn
var á skrifstofum blaðsins og
afgreiðslu, hann var bestur
þegar kalda striðið stóð sem
hæst og reynt var að einangra
okkur og afmá okkur úr Islensku
stjórnmálalifi.
Hverju mér hafi helst fundist
ábótavant? öllu. En ég reyndi
alltaf að beina óánægju minni
inn á jákvæðar brautir, bæta
starfsskilyrðin, fjölga blaða-
mönnum, stækka blaðið, fá rit-
höfunda og menntamenn til að
skrifa.
Ég sagðist ekki ætla að nefna
fleiri nöfn áðan, en ég verð að
bæta einu við. Jón Bjarnason og
Jóhanna Bjarnadóttur höfðu
heimili sitt á sömu hæð og rit-
stjórnarskrifstofur Þjóðviljans,
og eldhúsið hennar Jóhönnu
varð hluti af ritstjórnarskrif-
stofunum. Ég kom þar dag
hvern ár eftir ár og oft eftir
miðnættið lika, þegar blaðið var
komið i prentun. Og hjá
Jóhönnu fengum við ekki aðeins
kaffi og með þvi, hún fylgdist
vel með öllu sem við vorum að
gera og stappaði i sifellu stálinu
i okkur. Jóhanna hefur alltaf
minnt mig á ölöfu riku sem
sagði forðum: Ekki skal gráta
Björn bónda, heldur safna liði.
Hún átti sinn ósmáa hlut I rit-
stjórn Þjóöviljans.
Rússagull i peninga-
skápnum.
— A ritstjórnarferli þinum
tekur blaðið miklum stakka-
skiptum bæði efnislega og hvað
stærð og útlit snertir. Geturöu
nefnt helstu áfanga? Hvernig
var þetta kleift fjárhagslega,
hvaðan kom Rússagullið?
— Ég hef einusinni séð
Rússagull á skrifstofu Þjóðvilj-
ans.Hjá okkur starfaði um tima
Asgrimur Albertsson gull-
smiður frá Siglufirði. Einn dag-
inn þegar ég kom til vinnu
sagðist hann þurfa að sýna mér
dálitið. Hann opnaði siðan pen-
ingaskáp blaðsins og dró þar út
nokkrar gullþynnur. Hér sérðu
Rússagull Þjóðviljans! En þvi
miður ætlaði hann að smiða úr
þessu Rússagulli og hafði orðið
að borga fyrir það heimsmark-
aðsverð.
Auðsuppsprettur okkar voru
aðrar, islenskir sósialistar og
lesendur Þjóðviljans. Við áttum
þviláni að fagna að Guðmundur
Hjartarson, sem nú er seðla-
bankastjóri, fjallaði um langt
árabil um fjárreiður Þjóðvilj-
ans. Hann var varkár og gætinn,
en rismeiri i hugsun um fjár-
hagsvandamál en aðrir menn
sem ég hef kynnst. Hann var
alltaf reiðubúinn að ráðast i
verkefni ef þau voru nægilega
myndarleg og undirbjó þau allt-
af svo gaumgæfilega að allt
heppnaðist. En þarna koma
þúsundir manna við sögu.
Þegar við hófum happdrætti
Þjóðviljans kom ótrúlegur f jöldi
manna til starfa, og tekin var
upp innbyrðis samkeppni um
það hver skilaði mestu. Ég
brosti oft á morgnana þegar ég
sá í klausunni um happdrættið
hvatningarorðið „Seljum upp”,
þvi að ég lagði dálitið aðra
merkingu i þau orðatengsl en til
var ætlast. En okkur tókst að
selja hvern einasta miða i þessu
fyrsta happdrætti. Ég man að
ég stóð þá einhvern tima i
Bankastræti dag hvern og bauð
miða og mér varð býsna vel
ágengt.
Minningar sem ylja.
Þegar þessi mál ber á góma
þyrpast að mér minningar sem
ylja. Einu sinni hringdi I mig
Dagsbrúnarverkamaður sem
vann við höfnina og bað mig að
finna sig. Hann: hafði sjálfur
verið forustumaður i verklýðs-
baráttu og stjórnmálum um
langt árabil en siðan þokað sér
til hliðar. Erindi hans við mig
var að afhenda mér mjög háa
peningaupphæð sem hann og
kona hans vildu gefa Þjóðvilj-
anum. Hann bað mig að geyma
nöfnin hjá mér og það hef ég
gert, en ég hef ekki gleymt
þeim. En þessar björtu minn-