Þjóðviljinn - 31.10.1976, Blaðsíða 3

Sunnudagur 31. október 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
ingar sem sækja aö mér eru
aöeins ein hlið á þessu máli.
Fjárhagsvandamálin voru
hrikaleg, ekki sist þegar kalda
striöið stóð sem hæst og ætlunin
var að mylja okkur mélinu
smærra.
Við Þjóðviljamenn vorum
bjartsýnir og þóttumst alltaf
vera i sókn. Við stækkuðum
blaðið og bættum starfsskilyrð-
in. Ég man ekki lengur áfang-
ana, en stækkunin i 12 siður var
timamótaatburður. Kannski
var það bjartsýni okkar Þjóð-
viljamanna sem bjargaði hreyf-
ingu islenskra sósialista, þegar
Bandarikjunum tókst að þoka
allri stjórnmálaþróun langt til
hægri I grannlöndum okkar á
tima kaldastriðsins.
Pólitiskt gól
— Hvernig gekk samvinnan
við þingmenn flokksins? Við
verklýðsforustuna? Við.róttæka
andans menn? Og hvernig hefur
þér sjálfum fundist samvinnan
við blaðið eftir að þú varst þing-
maður?
— A þessum árum sem ég hef
helstverið að rifja upp var sam-
vinna alls flokksins mjög náin. 1
þau 25 ár sem ég gegndi rit-
stjórastörfum held ég að Einar
Olgeirsson hafi hringt i mig
daglega eða oft á dag til þess að
ræða um blaðið, kosti þess og
galla og hvernig brugðist skyldi
við vandamálum. Þingmenn-
irnir komu oft á ritstjórnina og
spjölluðu við okkur blaðamenn-
ina. Sama máli gegndi um verk-
lýðsforustuna, sambandið við
hana var mjög náið.
En ég hafði kenningu sem ég
reyndi að framfylgja i verki, að
Þjóðviljinn mætti ekki einvörð-
ungu túlka afstöðu þingflokks og
verklýðshreyfingar, hann yrði
einnig að vera sjálfstæður aðili
og hafa frumkvæði i verkefnum
og mati Ég ástundaði það sem
égkallaði ,,að reka upp pólitiskt
gól” og þauóhljóð min voru ekki
ævinlega vel séð af öllum for-
ustumönnum. Ég orðaði þetta
viðhorf einusinni i ræðu sem ég
flutti i lok Keflavikurgöngu
með þvi að kalla okkur sem þá
vorum saman komin i miðbæn-
um „alþingi götunnar” og
krafðist þess að tekið yrði tillit
til okkar ekki siður en alþingis
þess sem dveldist innan „berg-
málslausra múra” stein-
kumbaldans við Austurvöll.
Þessi ummæli voru siðan tengd
við mig um mjög langt árabil i
Morgunblaðinu og talin sönnun
þess að ég væri ábyrgðarlaus
lýðæsingamaður andvigur þing-
ræði og lýðræði og hver veit
hvað. Morgunblaðsmenn virtust
ekki átta sig á þvi að ég tók
orðasambandið „alþingi göt-
unnar” úr Atómstöð Halldórs
Laxness, þá hefur sennilega
skort andlegt þrek til þess aö
lesa þá bók. En þessi gamla
skoðun min um verkefni
Þjóðviljans er óbreytt ennþá,
hann á umfram allt að fá
„alþingi götunnar” til afskipta
af þjóðmálum, að öðrum kosti
verður þingræðið form.
Samvinnan við skáldin
Þú spurðir um menntamenn,
og samvinnan við þá vekur
mjög ánægjulegar minningar.
Kristinn E. Andrésson hafði
tengt marga félaga sina við
Þjóðviljann og ég reyndi að
halda þeim tengslum áfram.
Við hittumst oft um skeið
Jóhannes úr Kötlum, Halldór
Stefánsson, Ólafur Jóhann
Sigurðsson, Snorri Hjartarson
og fleiri og ræddum Þjóðvilj-
ann, einkanlega hlut hans i
menningarbaráttunni. Þeir
skrifuðu allir i blaðið. Um þær
mundir hóf sá leiklistargagn-
rýnandi sem hæfastur hefur
verið á tslandi, Asgeir Hjartar-
son,regluleg skrif 1 Þjóðviljann.
Jóhannes úr Kötlum skrifaði
mikið i blaðið til æviloka, og
kom mjög oft til min til þess að
brýna mig og eggja. Þórbergur
Þórðarson skrifaði einnig mikið
fyrstu árin, og á daglegum
gönguferðum sinum leit hann
mjög oft til mln og var mér
óþrjótandi uppsprettulind.
Halldór Laxness skrifaði
sifellt i blaðið, stutta pistla og
greinar, stundum var honum
svo mikið niðri fyrir að hann var
eins og hluti af ritstjórninni.
Þegar hann kom heim frá út-
löndum hafði hann jafnan þann
hátt á að hringja i mig og ég tók
við hann viðtöl sem voru oftast
að meginhluta pólitisk. Halldór
var og er eldsál og það gagn
sem ég hafði sjálfur af sam-
vinnunni við hann var mér
ómetanlegt. En nú er ég aftur
farinn að þylja nöfn, og það er
ómaklegt gagnvart þeim sem ég
nefni ekki. En ég má til að
nefna enn eitt nafn, Guðmund
Böðvarsson skáld á Kirkjubóli.
Við urðum mjög góðir vinir, ég
held að hann hafi alltaf litið við
hjá mér þegar h.:<nn kom til
Reykjavikur, og þá sjaldan ég
átti leið um Borgarfjörð leit ég
við hjá honum. Hann hafðieðlis-
þætti stálsins, I senn beittur og
sveigjanlegur. Hann birti marg-
ar greinar i Þjóðviljanum og
frumbirti þar sum bestu ljóð
sin. Ég man að ég hringdi einu-
sinni til hans og bað hann um
ljóð I jólablað, þá fannst mér
pólitiskt umhverfi þungskýjað
ogsagðihonum það. Hann sagði
ekkert kvæði eiga en kvæðið
kom nú samt eftir stuttan tima.
Það hefur alltaf verið mér hug-
stætt vegna þess hve magnað
það er og eins fannst mér ég
eiga einhvern hlut i þvi. Mig
langar að hafa kvæðið yfir, það
heitir Fjallabaksvegur og er
svona:
Sjálfstæði forsenda
sósialisma
Samvinna min við blaðið? Ég
hef aldrei átt neina samvinnu
við Þjóðviljann, hann hefur
verið hluti af mér og ég af
honum, nema þau ár sem ég hef
dvalistá sjúkrahúsi og stjórnar-
ráði.
— Hvaða baráttumál hafa
verið þér hugstæðust persónu-
lega sem ritstjóra — þingmanni
— ráðherra.
— Ég sagði þér áðan hvers
vegna ég hóf störf við Þjóðvilj-
ann. Sjálfstæði íslands,
stjórnarfarslegt og efnahags-
legt, var umhugsunarefni mitt,
og það hefur haldist alla tiö
siðan i öllum störfum minum.
Ég hugsaði um það sjálfstæði
sem Jón Helgason brýndi fyrir
mér forðum, ekki form, hé-
gómaskap og tilfinningasemi,
heldur að þjóðin sannaði i verki
að hún kynni að nota sjálfstæðið
til að koma á fegurra mannllfi
hér en i heiminum umhverfis.
Þessi hugsun hefur verið mér
lykill til þess að meta öll mál,
hvort sem ég vann við Þjóðvilj-
ann, á þingi eða i stjórnarráð-
inu, en ég hirði ekki um að
tiunda það frekar. Við skulum
ekki gleyma þvi að fullt sjálf-
stæði er forsenda þess að við
komum á sósialisma sem
miðast við hefðir og viðhorf
þessarar litlu þjóðar.
Tukthúslimur.
— Þú hefur minnst á kalda
striðið. Var ekki erfitt að berj-
ast þá? Var þér ekki einusinni
stungið I tukthúsið?
— Jú ég var einusinni innan-
tukthúsmaður i fangelsinu við
Skólavörðustig nokkra sólar-
hringa. Meiðyrðalöggjöf islend-
inga er ákaflega vitlaus, og ef
henni væri framfylgt af hörku
væri allt ritfrelsi úr sögunni.
Þegar ég byrjaði á Þjóðviljan-
um hafði það verið hefð lengi að
innheimta ekki meiðyrðasektir.
Þegar kalda striðið magnaðist
fjölgaði málshöfðunum einnig,
ogsem ábyrgðarmaður blaðsins
var ég stundum dæmdur oft á
viku — ætli sakaskrá min sýni
ekki að ég sé mesti glæpamaöur
sem uppi hefur verið á Islandi
frá landnámsöld?
Þegar kalda striðið stóð sem
hæst ákvað Bjarni heitinn
Benediktsson sem þá var dóms-
málaráðherra að hefja inn-
heimtu meiðyrðasekta hjá blöð-
unum. Við Þjóðviljamenn tók-
um þetta óstinnt upp, við höfð-
um ekkert fé aflögu handa
rikissjóði, og okkur fannst þetta
árás á prentfrelsið. Þvi var mér
skipaö af stjórnarvöldum að
afplána sektirnar I tukthúsinu,
og ég mætti þar auövitaö á til-
settum tima. Ég hafði mjög
góða vist i þessu fallega húsi við
Skólavörðustig, gat sinnt bók-
lestri og eignaðist ágæta vini
meðal annarra innantukthús-
manna, fanga og fangavaröa.
Við fangarnir áttum rétt á
heimsókn einu sinni á dag i
stóru herbergi sem vissi út að
Skólavörðustig. Þegar ég varð
innantukthúsmaður troðfylltist
þessi heimsóknastofa dag hvern
af vinum minum og félögum, og
þarna voru daglega skemmti-
legustu stjórnmálafundir sem
ég hef verið á. Viðbrögðin urðu
raunar mörg. Halldór Laxness
beitti hnútasvipu sinni I Þjóð-
viljanum á þann hátt sem öðr-
um er ekki gefinn. Gunnlaugur
Scheving kom á ritstjórnar-
skrifstofur Þjóðviljans með
stórt málverk og gaf blaðinu
það, svo að hægt væri að selja
það og leysa mig úr haldi. En
það var að lokum hópur Dags-
brúnarmanna sem kom með fé
til þess að losa mig úr prisund-
inni.
Þetta var ekki erfitt, heldur
mjög skemmtilegt. Og kalda
striðið skildi ekki eftir sárar
minningar hjá mér, ég hef jafn-
an haft mesta ánægju af barátt-
unni þegar hún hefur verið
hörðust. En mannþekking min
jókst mikið á þessum árum. Ég
þekkti marga sem bognuðu eða
brotnuðu og hafa aldrei beðið
þess bætur.
Rekum Þióðviljann
með tapi
— Hvað viltu að lokum segja,
Magnús, um baráttuna fram-
undan og hlut Þjóðviljans i
henni?
— Ætli sé ekki best ég loki
bjartsýnina inni, sumir eiga
xannski erfitt með að taka hana
alvarlega. Einu sinni þegar
Þjóðviljinn átti i fjárhagsvand-
ræðum sat ég á fundi þar sem
sumir voru svolitið þunglyndir.
Ég gerði þá I hálfkæringi grein
fyrir þeirri skoðun, að Þjóðvilj-
ann bæri alltaf að reka með
tapi, svo að hann ætti lif sitt
undir lesendum sinum og stuðn-
ingsmönnum. Ég hef siðan
komist að þeirri niðurstöðu að
þessi skyndihugmynd hafi verið
rétt. Þjóðviljinn heldur rétt á
málum meðan hann er háður
lesendum sinum og stuðnings-
mönnum, en ef honum færi að
græðastfé yrði ég hræddur. Við
skulum hafa það afmælisósk
mina til Þjóðviljans að hann
verði alltaf rekinn með fjár-
hagslegum halla.
—vh.
,,Nú veistu, nú veistu, hver arfur aldanna var
til islendingshjartans á grýttum förumannsvegi:
sú freisting að leita sér skjóls undir skútanum þar
sem skaflinn mun verða þyngstur á næsta degi.
Nú skilur þú lika hvers vegna sagan er sönn
um svefninn i snjónum sem lokaði augum mlnum.
Nú grunar þig hvers vegna er reimt þegar rökkvar í fönn
og rjúkandi bylurinn ærist að lúðri sínum.
Ég reisi min bein upp við dogg i dynjandi hríð,
þá dregst ég á fótog sveima á öræfaleiðum.
Ég leita að sporum. Ég legg við hiustir og bið.
Og iengier þónokkur fengs von á Islenskum heiðum.
Þvi til eru þeir sem streitast með bogin bök
þó bjóðist þeim uppgjöf i skjóli og lokkandi friður,
hvaðtæpt sem þeir standa, hvað krappt sem þeir verjast I vök
þá vilja þeir samt ekkigrafa sig lifandi niður.
Og bylurinn æðir og felur hið fölandi lyng
og frostsins helkaldi eldur i myrkrinu brennur.
— Og vei og vei, samt ganga þeir heldur I hring
á holtinu, þar til dagur I austri rennur.
Trúðu þeim ekki. Þeir trássast við dauða sinn
og tönnlast á þvl að fögur sé morgunsólin.
En fylgdu mér fast i dimmunni, drengur minn.
I Dauðsmannsgili skulum við halda jólin.”
Gefur
húsgögn-
um undra-
gljáa
Áskriftarsími
17505
Gerum Þjóðviljann
betra blað
og víðlesnara