Þjóðviljinn - 26.03.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 26. mars 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
En það eru lágmarkskröfur til þjódfélagsins, að
hver og einn þroskaheftur einstaklingur geti öðlast
þann þroska, sem honum er unnt og geti lifað og
starfað,svo sem honum ermeð bestu aðstoð eðlilegt
Hvers eiga þau
að gjalda?
Málefni vangefinna og ann-
arra þroskaheftra hafa veriö
nokkuö í sviösljósinu ööru
hverju a.m.k. siöustu misseri og
vissulega eru þau enn á
dagskrá.
Lengi vel var þaö svo, aö
málefni vangefinna voru ekki
rædd i almennum umræöum og
raunhæfar Urbætur þvi engar,
þvi aö orö eru jú til alls fyrst Nú
heyrist hins vegar mjög um
þessi mál rætt, og allt er þaö tal
á einn veg. Allir eru sammála
um, aö mikilla og skjótra úrbóta
sé þörf og núverandi ástand Sé
óviöunandi. Sumir hafa á
reiöum höndum patentlausnir
og hampa þeim gjaman til aö
undirstrika hinn brennandi
áhuga sinn i þessum efnum.
Þaö mætti þvi ætla, aö nú
væru þessi mál i góöu lagi og
þjóöfélagi okkar til sóma, svo
lengi hefur þetta eldhugatal
hljómaö af munni áhrifamanna
og dropiö úr penna þeirra. En
hér hefur fariö, eins og um
margt annaö, aö samræmiö
milli oröa og athafna er harla
litiö.
Skeleggustu málsvarar
þroskaheftra hafa ætíö veriö
vinstri sinnaö fólk i landinu.og á
vettvangi stjórnmálanna hafa
Alþýöubandalagsmenn veriö
þar I broddi fylkingar. Þetta
þarf engan aö undra. En furöu-
legra er hitt, aö hægri sinnar
hafa sinnt þessum málum mjög
treglega eöa alls ekkert. Þeir
vangefnu og þorskaheftir á ann-
an hátt koma þó úr öllum
þjóöfélagsstéttum og eru af
þeim sökum engir sérstakir
skjólstæöingar vinstri flokka.
En hiö ómennska eöli hægri
flokkanna kemur kannski einna
best i ljós i afstööu þeirra gagn-
vart þroskaheftum. Sú afstaöa
mótast af sinnuleysi og jafnvel
fyrirlitningu, svo og
sýndarmennskukáki til aö friöa
eigin samvisku viö og viö.
Á þessu eru heiöarlegar og
ánægjulegar undantekningar,
en þvi miöur er heildarafstaöa
stjórnvalda i landinu sú, sem ég
hefi hér aö framan lýst sem
stefnu hægri sinna. Og i þvi ligg-
ur einmitt meinsemdin, þar er
aö finna skýringuna á þv(
hversu hörmulega lítiö hefir
miöaö i rétta átt viö aö koma
málefnum vangefinna og ann-
arra þroskaheftra I mannsæm-
andi horf hér á landi.
Ekki væri sanngjarnt aö
segja, aö ekkert raunhæft hafi
veriö gert, en hins vegar hefir
miöaö mjög hægt og allar um-
bætur, sem fengist hafa, hafa
veriö knúöar fram og
frumkvæöi stjórnvalda fyrir-
finnst hvergi. Á meban sá hugs-
unarháttur rikirhjá valdhöfum,
er ekki viö neinum stórstigum
framförum aö búast, og þvi er
kannski brýnasta hagsmuna-
mál þroskaheftra þaö, aö
vibhorf stjórnvalda til þeirra
breytist og réttur þeirra til
fyllstu þroskahjálpar veröi
skýlaust virtur.
Eitt hiö brýnasta, sem gera
þarf, er aö koma ákveönu og
skynsamlegu skipulagi á
þroskahjálpina i öllum hennar
myndum. 1 þvi sambandi er
nauösynlegt, að yfirstjórn þess-
ara mála veröi á einum staö i
stjórnkerfinu og horfiö veröi frá
þvi stjórnleysi, sem nú ríkir,
þar sem stjórnun þessara mála
er 1 höndum margra ráðuneyta.
Þaö fyrirkomulag er kjöriö til
aö viðhald rikjandi glundroöa
og drepa á dreif þeim kröftum,
sem þó fyrir hendi eru. Þetta
hljóta allir aö sjá. Stjórnvöld
eiga þarna auöveldan leik, sem
mundi bæta stööuna gifurlega,
ákveðin heildarsýn fengist og
vandinn yröi auöleystari en ella.
Styrktarfélög og foreldrafélög
þroskaheftra barna, nýlega
stofnuö landsamtök þessara
aöila, svo og fjölmargir aörir
styrktaraöilar eru naubsynlegir
samstarfsaöilar, en einir sér og
jafnvel vinnandi 1 samkeppni
hver viö annan eru allir þessir
aðilar vanmegnugir. A þann
hátt hefur veriö unniö og þannig
er lengi hægt aö vinna áfram, án
þess aö verulegur árangur náist
I heild — aöalvandinn veröur
óleystur um ófyrirsjáanlega
framtið. Hér gildir sem annars
staöar: Sameinaöir stöndum
vér — sundraðir föllum vér.
Þaö er engan veginn auðvelt
né’einfalt mál aö koma málefn-
um þroskaheftra i þaö horf, sem
vara þarf. Áöstaöan, sem fyrir
hendi þarf aö vera, er svo marg-
vlsleg, kannski jafn fjölþætt og
fötlunin, sem um er aö ræöa
hjá einstaklingunum, hvort sem
þaö er á sál eöa lfkama eöa
hvort tveggja. Það er þvl alveg
ljóst, aö samhæfing allra krafta
er forsenda þess, aö sá árangur
náist, sem unandi er viö. Rétt er
llka aö gera sér ljóst, að vand-
inn veröur seint eða aldrei
leystur til fulls, sérstaklega
ekki, ef hver og einn einstak-
lingur, sem á hjálp þarf aö
halda, er hafður I huga. En þaö
eru lágmarkskröfur til
þjóöfélagsins, aö hver og einn
þroskaheftur einstaklingur geti
öölast þann þroska, sem honum
erunnt, og geti lifaö og starfaö,
þar sem um starfshæfni er aö
ræöa, svo sem honum er meö
bestuaðstoö eölilegast.
Aöstaöa vangefinna er verst
og ömurlegust, þeir hafa fæstra
kosta völ af öllum hinum breyti-
legu höpum þroskaheftra. Mest
og stærst átak þarf þvi aö gera
til aö skapa þeim mannsæmandi
lifsaðstöðu. I málefnum þeirra
hefur lika mesta tómlætiö og
glundroðinn rikt. Stjórnvöld
hafa ekki brugðist skyldum sín-
um eins hrapallega viö neina
þjóöfélagsþegna sem vangefiö
fólk, og allmikiö hefur boriö á
alls konar togstreitu milli
þeirra, sem aö málefnum van-
gefinna vinna. Þar er gjarnan
deiltum leibir, sem leitt gætu til
aukins þroska, einn sérfræöing-
urinn vill þetta og annar hitt.
Allt ber að sama brunni:
heildarskipulag og stjórnun
vantar.
Mér finnst ekki ótrúlegt, aö
heilladrjúgt væri, aö foreldra-
félög vangefinna barna væru
ráöameiri abili en aörir, þegar
móta ' skal aöstööu fyrir
vangefna. t flestum tilfellum
eru vangefin börn höfö á heimil-
um sinum alfariö, eins lengi og
unnt er, milli þess sem þau eru
þá I rannsóknum hjá sérfræö-
ingum. Meöferö vangefinna
barna og umfjöllun um málefni
þeirra er afar viökvæmt mál,
ekki einungis fyrir þann van-
gefna sjálfan, sem mest á I húfi,
heldur alveg eins fyrir foreldr-
ana og aöra nána aöstandendur.
Fyrstu árin lifir meö foreldrum
einhver von um þaö, aö barniö
nái umtalsveröum þroska.
Þessar vonir rætast stundum að
einhverju leyti, en oftar veröa
þær aö engu. 1 mörgum tilfell-
um eru það kannski foreldrarn-
ir, sem þjást miklu meira en
barniö. Þessir foreldrar eiga
fullan rétt á þvl, aö tekiö sé tillit
til vilja þeirra, reynslu og til-
finninga. Þeirþurfa lika á vissri
hjálp aö halda.
Þaö á fyrir flestum vangefn-
um aö liggja aö vistast alveg á
einhverjum stofnunum, er þeir
komast af barnsaldri a.m.k. Er
ekkert viö þaö að athuga, ef um
þroskandi stofnanir er aö ræöa,
en ekki einfaldlega geymslu-
stað, eins og við þekkjum dæmi
um. En meöan foreldrar geta
annast vangefiö barn sitt
heima, gera þeir það. Hins
vegar er þaö mikiö starf og til-
finningalegt álag ekki siöur.
Þessir foreldrar eiga þvi rétt á
fullum skilningi stjórnvalda á
þessu starfi, og eina lágmarks-
tryggingu eiga þeir aö fá til aö
geta haldið lengur út, án þess aö
þeirra eigiö llf og heilsa sé I veöi
umfram brýna þörf. Þessi
lágmarkstrygging á aö minum
dómi aö vera sú, aö foreldrarnir
eigi aö geta á auöveldan hátt
komiö barni sinu fyrir á
vistheimili t.d. einn eöa tvo
mánuði á ári. Foreldrarnir hafa
mikia þörf fyrir hvild frá þessu
erfiða starfi einhvern ákveðinn
tima, og þetta fyrirkomulag
yrði öllum aðilum til góös.
Barniö venst viö aö vera án
foreldranna, foreldrarnir
hvilast og taka barniö aftur
hressir og með endurnýjuöum
kröftum og þjóöfélagið sjálft
græöir á þessu fyrirkomulagi i
tvennum skilningi. Þaö er ann-
ars vegar hagkvæmt meö tilliti
til fjölskyldusamfélagsins, aö
barniö dveljist sem lengst
heima, og hins vegar er þaö
geysilegur fjárhagslegur sparn-
aður. En út i þá hlið málsins fer
ég ekki frekar aö sinni.
Mannsæmandi aöstaöa og
aðbúnaöur og fyllsta
þroskahjálp til handa vangefn-
um og öörum þroskaskertum
einstaklingum I þjóöfélaginu
útheimtir geysimikiö starf
margra, ákveöna heildarstjórn
og skipulagningu og mikla fjár-
muni. Úr þessu skal á engan
hátt dregiö hér. En viö skulum
jafnframt gera okkur ljóst og
vera minnug þess, aö þaö er
dýrt aö halda uppi siðmenntuöu
þjóðfélagi. Þetta er einn
prófsteinninn á þaö, hvort viö
erum fær um þaö eöa ekki.
Ekki nýtt að drasli
frá hernum sé sökkt
hér í sjóinn
Mönnum hefur aö von-
um orðið tiðrætt um þá
bíræfni herstöðvamanna
að sökkva í sæ hér við
strendur landsins ýmiss
konar meira og minna
vafasömu drasli og án
þess, — á stundum
a.m.k., — að leita leyfa
hjá réttum aðilum. Þó er
trúlegast að hér sé ekki
neitt framtaká ferð,held-
ur aðeins framhald á
sögu, sem fyrir löngu
hefur átt sitt upphaf, —
og verður þó ekki þar
fyrir að betri.
t gærmorgun leit hér inn á
blaöiö Karl Sigurösson, vél-
stjóri. Hann skýröi okkur svo
frá, aö þegar hann heföi veriö
vélstjóri á Straumey, heföi hún
eitt sinn flutt um þaö bil 200 tonn
af skotfærum frá herstööinni og
var þeim sökkt I sjó sunnan viö
Reykjanes, á 1000 m. dýpi.
Þarna var aballega um aö ræöa
fallbyssuskot, en einnig vél-
byssuskot, rakettur og þesshátt-
ar góðgæti.
Ekki kvaöst Karl muna ná-
kvæmlega hvenær þetta heföi
gerst,en þó á árabilinu 1956-1958.
Karl sagöi þetta hafa verið
varasaman farm, sem ekki
heföi þolaö verulegt hnjask og
þvi varö aö sæta góöu veöri og
sjólagi. Varö Straumnesið þvl
aö liggja um hriö undir Voga-
stapa og blöa hagstæös veöurs.
Skotfærin voru I járnbundnum
trékössum, en tekin úr þeim og
sökkt umbúöaiausum. Tveir
amerlkumenn voru meö I för-
inni til aö fylgjast meö þvi, aö
allt færi nú fram meö „lögleg-
um” hætti.
Taliö var aö landhelgisgæslan
heföi vitaö um þessa flutninga
og mælt svo fyrir, aö herdóti
þessu yröi valinn legstaöur á
minnst 1000 m. dýpi. Orö lék á
aö fleiri skip heföu fariö meö
sllka farma á haf út og þá senni-
lega sökkt þeim á minna dýpi,
enda voru skip aö fá þennan
ófögnuð i vörpur sinar.
Ég held aö þetta sé regla hjá
hernum, sagöi Karl, aö henda,
hvort sem þaö eru matvæli eöa
skotfæri, eftir ákveðinn tlma.
Og samkvæmt þeirri reglu ætti
þetta aö hafa gerst alltaf ööru
hvoru slöan herinn settist hér
ab. Ég var i heilt ár á bát fyrir
austan, sem var I flutningum
fyrir herinn milli Hornafjaröar
og Langaness,og þá vissi maöur
til, aö fariö var meö bátsfarm af
niöursoðnum ávöxtum út á
fjörö, höggvið gat á hverja dós
og siðan hent vegna þess, aö þá
var þetta búiö að ná ákveönum
aldri.
Nú, það er nú kannski meira
til gamans, aö þeir voru aö
henda einhverju kexi þarna suö-
ur á Keflavikurvelli,og ég vissi
um einn mann, sem náöi I kassa
af þvi og bauö mér aö bragöa
meö sér. Ég sagöist ekki hafa
lyst á aö snapa haugana hjá
könunum.
Nei, þetta er áreiöanlega ekk-
ert nýtt fyrirbæri, sagöi Karl
Sigurösson aö lokum. ks/mhg