Þjóðviljinn - 29.07.1977, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. júli 1977. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA — 7
Þaö að hefja glæp eða glapræði er haft sem
afsökun fyrir því að leiða ólukkuna til lykta, með
afleiðíngum sem flæði siðan yfir alda og óborna.
Þorsteinn
frá Hamri
Að hefja glæpinn
1.
Fyrireigi alllaungu bar svo til
tvlvegis meö fárra daga bili, aö
fólki sem byggir eitt af ibdöa-
hverfum gamla bæjarins varö
ekki svefnsamt næturlángt sakir
þess að úti fyrir gluggunum hjá
þvl var allt krökkt af hrínandi
steypuvélum að starfi, og fylgdu
dunur og dýnkir, óp og óhljtíö.
Þarna var verið aö byggja;
bráttmótaðifyrirhúsi,og siðan
hefur komið I ljós að þar er I
vændum stórt hús. Þeir sem
þarna voru að byggja voru
sýnilega ekki sömu menn og
þeir er sveitast blóðinu árum
saman til að komast einhvern-
veginn undir þak með sig og
sina; þessir menn höfðu tök á að
láta vinna hratt, og einkum á
næturnar. En þannig er nú einu-
sinnií pottinn búið á íslandi, að I
flestum venjulegum húsum býr
fólk, vinnusöm dýrategund sem
þarf svefn til að geta vaknað til
starfa við sólarris; börn þurfa
að vakna árla til að komast I
skóla; I sumum húsum er fólk
veikt, og enn er sá siður al-
geingastur á Islandi hvað sem
hver segir að fólk á vanda til að
deyja I húsum inni, og er stund-
um tímakom að því. En hér var
ekki spurt um smámuni af
mannlegum eölistoga, hvað þá
heimilið, griðastað borgaralegs
samfélags. Stáldjöflarnir voru
að starfi unz sól skein að
morgni, og fékk einginn mann-
legur máttur rönd við þvi reist.
Mannagrey sem þarna bjuggu I
grennd ræddu um þetta við
lögregluna gegnum sima og
vitnuðu I visdómsorð sem segja
að svona atferli megi ekki leing-
ur tiðast en til hálftólf fyrir mið-
nætti.
NU hyggur kannski einhver að
undanþága hljóti að hafa verið
veitt þarna til að valda ama og
ónæði um stund; svo var þó
ekki. Enda kemur fyrir að menn
virðast ekki þurfa neina sér-
staka opinbera aðstoð til að
hegða sér grunnfærnislega, að
ekki sé sagt einsog ruddar • þeir
hafa nógan efnivið I það sjálfir.
Sannleikurinn er sá að lögregl-
an brást ókvæöa við; að hennar
sögn höfðu umræddir húsbyggj-
endur einfaldlega logið til um
áform sin og sagt að verki yrði
hætt fyrir miðnætti I bæði skipt-
in; siðan hófu þeir framkvæmd-
ir sem ekki var unnt að rjúfa án
þess að af hlytist stórtjón — að
minnsta kosti fyrir þá. Lögregl-
an var öldúngis ráðalaus, og
kurteis einsog henni ber að
vera, sat rjóð af geðshræringu
þótt það yrði raunar ekki greint
gegnum simann; velviljuð og
stórmóðguð.
Guð gefi að þetta hús verði
öllu hverfinu til gæfu.
2.
Framanskrifað er auðvitað
smáborgaralegt dægurnöldur
útaf heldur svona óviðkunnan-
legri framkomu við friðsama
granna, sem kannski er lltilf jör-
legt atvik eitt og sér.
En fyrir þeim sem hér heldur
á penna er þarna I hnotskurn
aldarsiður sem einkennir sum
miklu stærrimál. Þeirra á með-
al eru mál sem skapað hafa
þjóðinni örlög og eru henni sum
hver sem hvassir þy rnar I holdi:
Að það að hef ja glæp eða glap-
ræði skuli I sjálfu sér vera af-
sökun fyrir þvl að leiða ólukk-
una til lykta, með afleiðingum
sem flæði slðan yfir alda og ó-
borna.
Slík afsökun getur auðvitað
átt upptiSc sin I mannúðlegum
viðhorfum til þeirra sem glap-
ræðin fremja: gefum þeim
frest. Alþýðufólká tslandi sagði
stundum „auminginn, og á
hann svona bágt veslingurinn”,
um þá sem voru vitandi vits eða
óvitandi að kvelja það. Þennan
háðstón þekktu frá öfum sinum
og ömmum þeir menn sem réttu
úr hryggnum með rökum
sinnar tiðar kringum aldamótin
slðustu frammi fyrir Dönum.
Slðan fæddust kynslóðir sem
lögðu I vanda sinn að hugsa og
tala einsog frjáls þjóð. Niður-
staða Bandarlkjastjórnar 1949
varð þviþessi: „Þaðer erfittað
ala upp almenning i landinu og
breyta venjubundinni hugsun
hans, og er þetta mesta hindrun
I veg forustumanna Islenzku
stjórnarinnar”, svo vitnað sé til
leyniskjala sem birt voru I vet-
ur. Allir vita hvað á eftir fór.
Herseta íslands varð að veru-
leika með aðferðum sem ekki-
spurðu til vegar „hugs-
un almennings I landinu”.
Stjórnvöldum Islands auönaðist
að hef ja glæpinn. Nú er , jiugsun
almennings i landinu” sótt til
saka og dregin fyrir dómstóla ef
hún lætur á sér kræla af mann-
dómi.
3.
Fjölþjóðlegir auöhrlngar
steðja nú að öllu þvl er styður |
rök okkar fyrir tilvist okkar i '
landinu sem þjóðlegrar
menningarheildar, og koma I
kjölfar þess að menn hófust
handa um glapræðið á slnum
tíma. Gömlu mennirnir feður í
vorir sögðu að einginn skyldi
vekja upp draug sem ekki væri
jafnframt fær um að bora hon- <
um niður aftur. Þeir vissu lika
sitthvað fleira um þau efni. Það
var til að mynda ekki nóg að sjá
fyrirbærið uppvakning spretta
uppúr kumlinu og senda hann
siðan á eitthvaðsem manni var
illa við. Það þurfti lika að skrlða
fyrir honum og kara á honum
kjaftinn.
Og þótt fulltrúar islenzkrar
borgarastéttar séu litlir galdra-
menn, hafa þeir ætlð kunnað sig
i þeirri innvirðulegu þjónustu.
Strídsendumúnmngar DjUasar
Fyrir skömmu birti vesturþýskt blað heimskort/ þar
sem ríki heims voru flokkuð eftir þvf hvernig mann-
réttindi eru virt af hálfu yfirvalda/ að dómi blaðsins.
Júgóslavía er eitt þeirra landa/ sem talið er frítt af allri
synd í þessum efnum/ að mati blaðsins. Ekki kemur það
heim og saman við skýrslur ýmissa mannréftindastofn-
ana/ sem halda því fram að í Júgóslavíu séu pólitískir
fangar fleiri en í Sovétríkjunum/ að tiltölu við fólks-
f jölda.
Skýringin kann að vera sú, að
flestir pólitisku fanganna i Júgó-
slavíu sitja inni fyrir meintan
stuðning við Sovétrlkin, og
kannski telja sumir vestrænir
fjölmiðlar og ráðamenn það ekki
til mannréttindabrota, þótt slikir
séu geymdir Itugthúsum.En hætt
er við að til dæmis Milovan Djil-
as, sem i eina tið var einn af
helstu leiðtogum júgóslavneskra
kommúnista og hefur mátt gista
fangageymslur þar I landi vegna
hlifðarlausrar gagnrýni á stjórn
Titos, muni ekki taka undir það
að mannréttindi séu eindregið
virt I Júgóslaviu.
Einn hroðalegasti þáttur
stríðsins
Djilas er þekktur fyrir rit sin
Hin nýja stétt og Samræður við
Stalin og mátti þola kárlnur fyrir
þau. Nú er hann utan fangelsis, en
er þó bannað að fara úr landi.
Hann er nú i fullum gangi með að
rita ævisögu slna og hefur þegar
sent frá sér tvö bindi af henni. I
þvi fyrsta greinir Djilas frá æsku-
árum sinum, þegar hann gerðist
byltingarsinnaður kommúnisti. I
þvi næsta, Stríðstimar, sem fyrir
skömmu er komið út, segir hann
frá þvi sem yfir land hans gekk á
árum heimsstyrjaldarinnar
seinni, þegar skæruliðar undir
forustu kommúnista háðu harða
baráttu gegn hernámsliði þjóð-
verja og itala og innlendum fylgi-
fiskum þess.
I bók þessari gefur þessi stolti
og hreinskilni svartfellingur opin-
skáa og lifandi lýsingu á ein-
hverjum hroðalegasta þætti
heimsstyrjaldarinnar siðari.
Nasistar litu á júgóslava sem
óæðri kynþátt og meðferð þeirra
á landsfólkinu var eftir þvi. Þar
við bættist innbyrðis hatur milli
landsmanna sjálfra, sem jók enn
Djilas á vigaslóð — hvorki hefni-
gjarn eða sjálfhælinn.
stórum á grimmd hernaðarins.
Sjaldan hefur nokkurt strið verið
háð af jafn ofboðslegri grimmd og
takmarkalausu hugrekki og
frelsisbarátta júgóslava þessi ár-
in, sem hófst þegar sigur þjóð-
verja sýndist á næsta leiti og lltil
sem engin von var um aðstoð ut-
anlands frá.
Fljót stíflað af líkum
Skæruliðar júgóslavneskra
kommúnista undir forustu Titos
urðu ekki einungis að berjast við
þjóðverja og itali, heldur og gegn
Ustashi (króatiskum fasistum)
og sétnikum (konungsinnuðum
serbum), sem studdu þjóðverja
og Itali meira eða minna.
Hatur það milli þjóðerna og
trúarbragða I Júgóslaviu, sem
enn er ekki gróið yfir, fékk sér-
staklega andstyggilega útrás
þessi árin, og þar dregur Djilas
ekkertundan. Griskrétttrúaðir og
konunghollir serbar hrannmyrtu
múhameðstrúarmenn. Kaþólskir
króatiskir fasistar brenndu unn-
vörpum serbnesk þorp og drápu
þar hvert mannsbarakarla, kon-
ur og börn. Skæruliðar Titos
hlifðu óvopnuðu fólki eftir bestu
getu, en skutu striðsfanga og
aflifuðu grunaða njósnara og
þjóðverjavini miskunnarlaust,
enda áttu þeir sjálfir engrar
vægðar von af óvinunum, yrðu
þeir teknir til fanga. Ekki verður
annað séð en að Djilas, sem var
einn af æöstu mönnum i liði Titos,
greini hlutlægt frá sinum hlut I
átökunum og reyni hvorki að sýn-
ast betri eða verri en hann raun-
verulega var. Hann sýndi mann-
úð þegar það taldist mögulegt, en
drap án miskunnar og af heim-
spekilegri ró þegar undan þvi
varð ekki komist, að mati skæru-
liöanna. Hann leynir þvi ekki að
hann hafi glaðst þegar óvinirnir
týndu tölunni, eins og þegar hann
segir frá þvi er skæruliðar tóku af
llfi heila bataljón italskra striðs-
fanga og fleygðu likum þeirra i
fljót. „Ég og aðrir liðsforingjar
vorum gripnir meinfýsinni gleöi,
þegar við hugsuðum til þess að
itölsku herforingjarnir i Mostar
(borg i Hersegóvinu) myndu fyll-
ast skelfingu og hryllingi, þegar
þeir sæju Neretwa-fljótið hálf-
stiflað af llkum hermanna
sinna,” skrifar Djilas.
Aðdáun á Tito
Djilas er þó hvorki hefnigjarn
eða sjálfhælinn i frásögn sinni.
Hánn hrósar félögum sinum fyrir
hugrekki, enda þótt sumir þeirra
fordæmdu hann slðar eftir að
kastaðist I kekki með þeim Tito. I
lýsingu hans á Tito gætir aðdá-
unar og væntumþykju. Hann lýsir
áhyggjum sinum er Tito var
sæmdur marskálksnafnbót, þar
eð hann þóttist greina merki um
bráða skapsmuni og valdafikn i
fari leiðtogans.
Djilas fer I enga launkofa með
veikleiká félaga sinna, eins og
þegar pólitiskar hugsjónir þeirra
rákust á miskunnarlausan veru-
leikann. En með tilliti til veik-
leikanna ris hetjuskapur þessara
garpa jafnvel enn hærra I frá-
sögninni. Þrátt fyrir ofurefli og
ótrúlegar hörmungar og erfið-
leika tókst skæruliöunum að
standa af sér sókn þjóðverja 1943,
þegar þjóðverjar umkringdu
meginher skæruliða í von um að
geta útrýmt þeim I eitt skipti fyrir
öll. Það mistókst, og i framhaldi
af þvl báru júgóslavneskir
kommúnistar gæfu til að frelsa
land sitt sjálfir og gera sína byil-
ingu af eigin rammleik.
<Byggt á Newsweek, tíþ
lögmál
ferða-
mannsíns
1. Göngum jafn vel frá áningarstað
og við komum að honum.
2. Hendum ekki rusli á víðavangi.
3. Spillum ekki vatni.
4. Sköðum ekki gróður.
5. Skemmum ekki sérstæðar
jarðmyndanir.
6. Förum varlega með eld.
7. Ökum með gætni utan vega.
8. Fylgjum merktum göngustígum,
þar sem þess er óskað.
9. Notum ekki bílgluggann sem
sorpilát.
10. Hirðum vel eignir okkar og umhverfi,
svo ánægja og sómi sé að.
Þetta er boðskapur náttúruverndarlaganna um um-
gengni. En við vitum öll, að þetta er nauðsynlegt að
hafa hugfast, ef við viljum eiga áfram hreint land og
fagurt.
Náttúruverndarráð