Þjóðviljinn - 19.04.1978, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 19. april 1978
Miðvikudagur 19. april 1978 ÞJÓÐVILJINN — StDA II
Úr erindum Lofts Guttormssonar, sagnfræðings og Sigurjóns Björnssonar sálfrædings
við stétt og skólamenntun barna
i hinum einstöku stéttum.
Stéttamuninum er viðhaldið
að miklu leyti með þvi að efri
stéttirnar hafa i hendi sér
stjórnun, fjármál, námsmat og
markmið skólanna.
„Persónuleikaeinkennin, sem
minnst var á, þróast einkum á
unga aldri, bæði i fjölskyldunni
og i öðrum félagsmótunarstofn-
unum, eins og skólum. Þar eð
fólk hneigist til að eignast maka
úr eigin stétt hafa foreldrar ein-
att svipuð persónuleikaeinkenni
i meginatriðum. Börn foreldra,
sem skipa ákveðin þrep i
starfskerfi þjóðfélagsins vaxa
upp á heimilum þar sem upp-
eldisaðferðir og stundum jafn-
vel hið náttúrulega umhverfi
ýta undir persónuleikaeinkenni
sem samrýmast kröfum þess
starfshlutverks sem foreldrarn-
ir gegna. Börnum forráða-
manna er tamin sjálfsábyrgð
innan mjög svo viðra marka, en
börnum verkamanna er innrætt
hlýöni.
Skólarnir styrkja lika aðra
þætti i félagsmótun fjölskyld-
unnar, og óskir og væntingar
nemenda og foreldra eru ná-
tengd þjóðfélagsstétt. Vanalega
er það svo að væntingar kenn-
ara, ráðgjafa og stjórnenda
skólanna styrkja væntingar
þær, sem nemendur og foreldr-
ar hafa i þessu efni...”
Náttúruleg eða félagsleg
gjöf
Þetta samhengi, sem Bowles
setur hér fram er i raun þunga-
miðja i túlkun róttækra félags-
fræðinga á félagslegri fúnksjón
skólanna. ,,A grundvelli efna-
hags- og starfskerfisins mótast
stéttarmenning með sinum
ákveðnu uppeldisháttum og
gildisviðhorfum, sem gera
manni skiljanlegt hvernig skól-
inn fer að þvi, að mestu eftir
duldum leiðum, að rækja sitt
félagslega skilvinduhlutverk i
þágu valda- og eignastéttanna.
Endurnýjun hinnar félagslegu
verkaskiptingar stendur, sam-
kvæmt þessari túlkun, i gagn-
virku sambandi við endurnýjun
hins menningarlega kapitals
innan hins stéttbundna fjöl-
skyldukerfis. Galdurinn við hiö
hugmyndalega forræði felst
ekki sist i þvi að hafa innrætt
þorra almennings þá trú, að
námsárangur einstaklinga i
skóla ráðist fyrst og fremst af
hans náttúrulegu gjöf (gáfum)
fremur en félagsarfi fjölskyldu
hans oe stéttar, svo notaö sé
orðalag Bourdieus.”
Annan og betri skóla
Meginviðfangsefni i sósial-
iskri stefnumótun skólamála er,
sagði Loftur, að skoða og meta
að hvejniklu leyti islenskt þjóð-
lag og islenskur skóli lýtur
þessari sömu röksemdafærslu,
sem að framan greinir. Og það
er fagnaðarefni að nú þegar
skuli vera kominn skriður á
rannsóknir i þessum efnum, og
ber þar einkum að nefna rann-
sókn þeirra Sigurjóns Björns-
sonar sálfræðings og Wolfgang
Edelsteins.
En það er hvorki átaka- né
sárindalaust að taka þessa hluti
til gagngerrar endurskoðunar,
en það er nauðsynlegt. Menn
verða bara að kunna að skilja i
sundur persónulega þætti ann-
ars vegar og kerfisbundna þætti
hins vegar, og athuga að af-
leiðingarnar af gangverki kerf-
isins, hversu slæmar sem þær
kunna að vera, eru i sjálfu sér
ekki áfellisdómur yfir persón-
um, sem eru hluttakendur i
starfsemi þess.
Við skulum þvi vera óhrædd
við að spyrja óþægilegra kerfis-
spurninga og vera óhrædd við
að gagnrýna okkur sjálf sem
virka þátttakendur i þjóðfélagi
misréttis og ójafnaðar. Þessu
þjóðfélagi viljum við breyta. Til
þess þurfum við m.a. að eignast
annan og betri skóla”, sagði
Loftur að lokum.
Sigurjón Björnsson, sálfræðingur:
Skólamálaráðstefna Alþýðubandalagsins
Tengsl skóla og þjóðfélags
„SkMaitarflt >kal þvt leggja grnndvSII at ijálfataefiri hugsun nemenda og þjálfa haefnl þeirra til aant
starfs viA aftra.” Úr markmiftsgrein (2gr.) grunnskólalaganna, en einsog er ýtir skólinn undir samkeppni
ogeykurá misrétti nemenda.
Loftur Guttormsson, sagnfræðingur:
Hín félagslega
skílvínda-------------------------
í erindum sinum á skólamála-
ráðstefnu Alþýöubandalagsins,
fjölluðu þeir Loftur Guttorms-
son og Sigurjón Björnsson báöir
um þaö hvernig og hvers vegna
skólinn eins og við þekkjum
hann best, viöheldur og jafvel
eykur á misrétti i þjóftfélaginu.
og hér veröur litillega gerft
grein fyrir umfjöllun þeirra um
þetta efni, hvors um sig.
Loftur vék fyrst að þvi hversu I
.timabært þaö væri, fyrir Is-‘
lenska sósialista, að gera sér far
um að skilja og skilgreina
tengslin á milli skóia og þjóð-
félags. Hann kvaö hafa gætt allt
of mikils tómlætis i þeirra röö-
um um hina félagslegu virkni
(fúnksjón) skólans, þeirrar
stofnunar sem nær allir uppvax-
andi einstaklingar kynnast af
beinni reynslu, og sem hlýtur að
hafa mikil og varanleg áhrif á
hvern og einn. Skólinn með sin-
um margvislegu félagslegu
áhrifum hefur ekki hlotið, i vit-
und okkar þann pólítiska virð-
ingarsess, sem honum ber og
skólamál hafa ekki talist ótvi-
rætt til stjórnmála, sem þau þó
augljóslega eru, ef að er gætt,
sagði hann.
Og hver gæti hugsanlega ver-
ið skýringin á þessu tómlæti
sósialista gagnvart skólanum,
spyr Loftur. Ein tilgáta er sú að
það sé vegna þess að i ritum
lærimeistaranna, Marx og Eng-
els, hafi sósialistar ekki fundið
neinar klásúlur um skóla i
kapitalisku þjóðfélagi. En sú
vöntun, sem þó er ekki alger, á
sina eðlilegu skýringu sem er
sú, að á timum þessara manna
voru almenningsskólar varla
komnir til sögunnar. En Marx
segir þó um uppeldið að það
skuli vera eins hjá öllum börn-
um, ókeypis og samræmt fram-
leiðslustörfunum. Og hann
gagnrýnir hugmyndir frjáls-
hyggjumanna um almennt og
jafnt þjóðaruppeldi af rikisins
hálfu (sbr. stefnuskrá þýska
verkamannaflokksins, sem
kennd er við Gotha), á þann
hátt, að það sé ekki fram-
kvæmanlegt i hinu stéttskipta
þjóðfélagi.
Almenningsskólar —
formlegt jafnrétti
Með tilurð almenningsskól-
anna i Evrópu seint á 19. öld, og
hér á tslandi i byrjun þeirrar 20.
urðu þáttaskil. Það uppeldis- og
fræðsluhlutverk, sem áður haföi
eingöngu hvilt á fjölskyldunni
færðist að miklu leyti yfir á sér-
hæft félagsfesti, þar sem
skólarnir voru.
Hinir fyrstu almennu skólar
byggðust fyrst og fremst á við-
horfum frjálshyggjumanna, en
grunntónninn i þeim viðhorfum
er að félagsleg staða einstak-
linga skuli ekki bundin af öðru
en þeirra eigin framtaki og
verðleikum. Allir skulu hafa
formiegt jafnrétti, þ.e. form-
lega jöfn tækifæri til að reyna
sig við sömu viðfangsefni án til-
lits til þess hvað i hverjum og
einum býr. Samkvæmt þessu er
litið á einstaklingana sém
félagslega óháð stök, óbundna
af félagslegum hefðum fjöl-
skyldu og stétta, sem keppa inn-
byrðis um eftirsóknarverðar
stöður og gæði i krafti eigin
gáfna eða hæfileika. Þannig
verður til þjóðfélag einstak-
lingsfrelsis og borgaralegs jafn-
réttis þar sem litiö er svo á að
skólinn hafi yfir að ráöa félags-
lega hlutlausum tækjum til þess
að flokka einstakiingana með
tilliti til hæfileika og greindar.
Og það fer ekki hjá þvi að sú
hugsun leiti á, þegar leitað er
ástæðna fyrir kenninga- og
stefnuleysi sósialista i skóla-
málum, að þærsé e.t.v. að rekja
til þess að þeir hafi leynt eöa
ljóst aðhyllst viðhorf frjáls-
Loftur Guttormsson
hyggjumanna og þar með tekið
góða og gilda hina borgaralegu
skólahugmyndafræði, þ.e. að
skapaður væri grundvöllur fyrir
félagslegan jöfnuð með stofnun
almenningsskóla, þar sem öll-
um væri veitt jöfn tækifæri á
hæfileikamarkaði skólans.
ópólitisk stofnun í þágu
rikjandi afla
Samkvæmt þessari hug-
myndafræði er skólinn hafinn
yfir pólitiskar deilur, að mestu
leyti, ekki er deilt um eðli og
áhrif þeirrar starfsemi sem
fram fer innan veggja skólanna,
þar með talið hæfileikamatið og
skólinn er álitinn ópólitisk stofn-
un og þvi ekki ástæða fyrir
sósialiskan stjórnmálaflokk að
móta grundvallarstefnu i skóla-
málum. Og sósialistar virðast
heldur ekki hafa gætt að þvi sem
Marx sagði forðum daga, að
rikjandi hugmyndafræði hverra
tima væri ekkert annað en hug-
myndir rikjandi stétta.
Það skyldi þó ekki vera að
stofnun almenningsskólanna
hefði verið liður i að treysta
hugmyndafræðilegt forræði
borgarastéttarinnar i átökum
við vaxandi verkalýösstétt? Var
ekki einmitt þörf einnar alls-
herjar manngerðar- og við-
horfsmótunarstofnunar til þess
aö hafa hemil á lýðnum sam-
fara útvikkandi pólitiskum rétt-
indum hans og almennum kosn-
ingarétti?
Niðurstöður þeirra félags-
fræðinga, sem af hvað mestri
yfirsýn hafa fjallaö um félags-
lega fúnksjón skólans i frönsku,
bresku og bandarisku þjóðfél-
agi, einkum með tilliti til
tengsla skóla og jafnréttis,
styðja greinilega þessar hug-
myndir og vafalitið myndu is-
lenskar rannsóknir gefa mjög
svipaðar niöurstööur, og hafa
reyndar gert.
Skipbrot jöfnunarstefnu
umbótasinna
Fyrst vék Loftur að bretanum
A.H. Halsey og viðleitni breskra
umbótasinna til aö útrýma mis-
mun á tegundum skóla fyrir
sambærileg skólastig, i þvi
skyni að jafna tækifærin til
mennta, en þessi mismunur var
af þeim talin mesta hindrunin á
vegi jöfnunarstefnunnar og
minnir það mjög á allt tal okkar
tslendinga um jöfnun bóknáms
og verknáms.
Umbótasinnar, þar með tal-
inn Halsey, héldu þvi fram að þá
fyrst, þegar þessum mismun
hefði verið útrýmt, myndu hin
hefðbundu tengsl milli skólateg-
undar, stéttaruppruna og
félagslegs frama rofna.
En sú varð þó ekki raunin,
þrátt fyrir áratuga baráttu, og
umbótastefna frjálshyggju-
manna hefur beðið skipbrot að
mati þeirra sem mest hafa fjall-
að um þessi mál, svo sem Hal-
sey. Hann segir m.a. að þrátt
fyrir mikla útþenslu mennta-
kerfisins breska á 6. og 7. ára-
tugnum hafi mismunurinn á
skólagöngu með tilliti til stétta,
kynþátta, kynferðis og búsetu
haldist óbreyttur, það hafi aö-
eins fjölgað i hverjum hópi, án
þess að hlutfallslegir möguleik-
ar þeirra til skólagöngu hafi
breyst. Og hann segir enn
fremur að viðhorf barna til
skólanáms og raunveruleg
frammistaöa þeirra i skóla end-
urspegli aðeins hið félagslega
umhverfi þeirra og fjölskyldu-
aöstæður, og það sem sé mest
um vert, væntingar kennara
þeirra.
Skólaumbætur eru betri en
ekki, segir Halsey, ,,en betrum-
bót á hlutfalli nemenda-kenn-
ara, bygging nýrra skóla og
jafnvel samning fjölbreyttari
námsskráa hafa þegar best læt-
ur takmörkuð áhrif til mótvæg-
is.”
Skólinn viðheldur
misréttinu
Einnig vitnaði Loftur i frakk-
ann Bourdieu og bandarikja-
manninn Samuel Bowles, þar
sem Bourdieu segir að skólinn
sé eitt mikilvirkasta tækið til að
viðhalda rikjandi félagsmynstri
þar sem hann láti i té einhvers
konarréttlætingu á félagslegum
ójöfnuði og viöurkennir um leiö
menningararfinn, þessa félags-
legu gjöf, sem náttúrulega
gjöf.
Samúel Bowles segir um
tengsl efnahags- félags- og
m e n n i n g a r k e r f i s i n s i
kapitalískum þjóðfélögum að
stéttaójöfnuðurinn i skólakerf-
inu og þátttaka skólans I endur-
nýjun hinnar félagslegu verka-
skiptingar séu svo augljós að
þeim verði ekki neitað. Hann
segir að gildi, persónuleikaein-
kenni og væntingar, sem færist
frá einni kynslóð til annarar
gegnum félagsmótun fjölskyld-
unnar hafi augljósa samsvörun
1 staft þess aft veita hverjum og elnum tækifæri til að þroska slna sérstæftu hæfiieika og greind viftheldur
skólinn mismun nemenda og eykur jafnvel á hann.
Skólínn eykur á
misréttíd
i erindi sinu fjallaöi Sigurjón
Björnsson aftallega um nokkrar
nifturstöftur rannsóknar, sem
hann sjálfur hefur gert ásaml
Wolfgang Edelstein. Þar var
upphaflega um aft ræfta saman-
burftarathugun, annars vegar a
börnum, sem komu til meftferft-
ar vegna einhverra sálrænna
vandamála, og hins vegar á
börnum sem ekki komu til slikr-
ar meftferftar.
Athuguð voru börn á aldrinum
5-15 ára, 100 i hverjum árgangi,
og einnig var aflað upplýsinga
um foreldra þeirra, afa og
ömmur.
Meðal þess, sem athugað var
og er, þvi rannsóknin er enn i
gangi, er vitsmunalegur þroski
greind, skólaganga og náms-
árangur barnanna með tilliti til
félagslegs og stéttarlegs upp-
runa.
Félagsleg áhrif á þroska
Það hefur komið i ljós i þess-
ari rannsókn að allmikill munur
er á vitsmunalegum þroskaskil-
yrðum barna eftir uppruna. Hér
verður talað um stéttir, þó e.t.v.
sé ekki um eiginlegar stéttir að
ræða, en um þá skilgreiningu
hefur mikið verið deilt.
Alls komu fram i rannsókn-
inni á sjötta þúsund starfsheiti
er tóku til tveggja kynslóða, þ.e.
foreldra barnanna og svo aftur
foreldra þeirra, og var þeim
endanlega raðað i sex flokka.
En snúum okkur þá að niður-
stöðunum, fyrst greindarvisi-
tölu.
Meöaltal greindarvisitölu i
lægstu stétt var 96.4 stig og i
hæstu stétt 108.8 stig. Börn, sem
hafa greindarvisitölu á bilinu
45—89 eru yfirleitt talin litið
vangefin eða tornæm og sam-
kvæmt niðurstöðunum koma
um 30% þeirra úr verkamanna-
og sjómannastétt, en aðeins 6%
úr hástétt.
Greindarvisitala 110-149 stig
telst aftur á móti góð eða mjög
góö. Úr lægstu stétt voru 15.6%
með greindarvisitölu á þvi bili,
en 50% úr hæstu stétt.
Og hvernig skyldi börnunum
svo vegna i skólanum? Þar sem
hér er um að ræða langtima-
rannsókn er unnt að fylgjast
með börnunum þar til skóla-
göngu lýkur og jafnvel lengur ef
þess er óskaö.
Þá skulum við fyrst snúa okk-
ur að einkunnum á barnaprófi.
A einkunnabilinu 0-5.9 vor 11.9%
úr lágstétt og 5.1% úr hástétt.
En á bilinu 9-10 voru aðeins 6.8%
úr lágstétt en 31.6% úr hástétt.;
Það sama gildir um unglinga-
prófið nema að þar er munurinn
orðinn enn meiri. Þá voru á
einkunnabilinu 0-5.9 39.5% úr
lágstétt og 7.1% úr hástétt, en
meö einkunnir 9-10 voru 0.8% úr
lágstétt og 11.4% úr hástétt.
Barnapróf
Eink. lágst. hást.
0-5.9 11.9% 5.1%
9-10 _ 6.8% 31.6%
Samkvæmt þessu virðist skói-
inn fremur auka á mismun milli
barna en draga úr honum og þá
vaknar óhjákvæmilega sú
spurning hvað það sé sem eink-
um stuðli að þessum mismun.
Ein af spurningunum sem
leitað er svara við i umræddri
rannsókn er, hver verður loka-
menntun þeirra sem rannsóknin
nær til. Og ef við tökum fjóra
elstu árgangana þá sem eru f.
1950, ’51, ’52 og ’53:, kemur eft-
irfarandi i ljós.
Or verkamanna- og sjó-
mannastétt hafa 9.5% einungis
lokið skyldunámi, 69.5% hafa
lokið gagnfræðaprófi eða álika
skólagöngu, 11.4% stúdentsprófi
eða álika og 9.5% hafa lokið há-
skólanámi.
En úr embættismannastétt er
enginn, sem aðeins hefur lokiö
Sigurjón Björnsson
skyldunámi en aftur á móti hafa
57.1% lokið háskólanámi.
Hvert stefnir svona þjóð-
félag?
Þessar niðurstöður koma all-
Unglingapróf
lágst. hást.
39.5% 7.1%
0.8% 11.4%
ar mjög vel heim og saman við
þær erlendu athuganir, sem
Loftur Guttormsson gerði að
umtalsefni, einkum tilvitnun
hans I Samuel Bowles.
Varðandi geðheilsu barnanna
var einnig gifurlegur munur
með tilliti til stétta. Af þeim sem
voru með mjög slæma geðheilsu
voru 24.3% úr lágstétt og 8.4%
úr hástétt.
Það fer ekki hjá þvi að fengn-
um niðurstöðum sem þessum
vakni spurningin um hvert
svona þjóðfélag stefni eiginlega.
Er ekki timabært að efldar
verði stórlega fræðilegar athug-
anir á islensku þjóðfélagi, svo
við megum kynnast þvi sem
mest og best og leita úrbóta þar
sem þeirra er þörf og virðist það
ekki vera óvlða.
—IGG
Elnn ár Uára hópnnm veitir verftlaunum sinum vifttöku.
• •
Landssamtök klúbbanna Oruggur akstur
í fyrsta sinn veitt
verölaun fyrir 30
ára öruggan akstur
A ársfundi klúbbanna öruggur
akstur, sem haldinn var i mars
voru i fyrsta sinn veitt verftlaun
fyrir öruggan akstur i 30 ár og
voru þrjátiu og sex bifreiftaeig-
endur sem hlutu þau verftlaun.
Á fundinum voru tilkynntar
og/efta afhentar 345 5 ára viftur-
kenningar, 110 merki fyrir 10 ára
öruggan akstur, 24 fyrir 20 ára og
7 fyrir 30 ára. 1 ár fá alls 667
manns, i verftlaun fyrir öruggan
akstur, iögjaldsfria ábyrgftar-
tryggingu ökutækja sinna hjá
Samvinnutryggingum. Fundinn
sóttu 200 mannsogþar voru sam-
þykktar tvær ályktanir þess efnis
að skora á allan almenning i land-
inu að hef ja samstilltan áróður og
baráttu gegn slysum og eigna-
tjóni i umferðinni og skorað á
dómsmálaráðherra að gefa Um-
ferðarráði fyrirmæli um myndar-
lega forgöngu til aukins um-
ferðaröryggis i landinu og að gera
-ráðinu þaö fjárhagslega kleift.
Stjórn klúbbsins var öll endur-
kosin áfundinum, en hana skipa:
Kristmundur J. Sigurðsson
aðstoðaryfirlögregluþjónn, for-
maður, Tryggvi Þorsteinsson
læknir og Grétar Saémundsson
rann sóknarlögreglu mað ur.
Nokkrir verðlaunamenn úr ná-
grenni Reykjavikur sóttu fund-
inn.
Borgfirðingavaka hefst í dag
Fjölbreyttar
kvöldvökur
Borgfirftingavaka er aft verfta
árviss viftburöur i félagslifi Borg-
firöinga. Aft þessu sinni hefst
vakan i Logalandi aft kvöldi
siöasta vetrardags, meft tón-
leikum Sinfoniuhljómsveitar
islands og siöan rekur hver sam-
koman aftra.
A sumardaginn fyrsta verður
opnuð sýning á grafisk og
teikningum i Valfelli og verður
sýningin opin á fimmtudag —■
14.00 22.00. Eru myndirnar á
sýningunni I eigu Listasafnsins i
Borgarnesi.
Að kvöldi sumardagsins fyrsta
verður fyrsta kvöldvakan af
þremur og verður hún i Lyng-
brekku. önnur kvöldvakan
verður i Heiðarborg á föstudags-
kvöldið 21. april og hin þriðja i
Logalandi á laugardagskvöldinu.
Dagskráin á kvöldvökunum er
nokkuð mismunandi en af helstu
atriðum má nefna að lesið ér
kvæði kvöldsir.s, nemendur úr
Tónlistarskóla Borgarf jaröar
leika á pianó, Gisli Þorsteinsson
og Kristin Jónasdóttir syngja ein-
söng. Þrir leikþættir verða
sýndir, látbragðsleikur, sem
félagar úr leikdeild umf.
Skallagrims eru með,
samiestur úr leikritinu
„Stalin er ekki hér”, flutt af
félögum úr leikdeild umf. Staf-
holtstungna og auk þess sýna
nemendur Bændaskólans á
Hvanneyri leikþátt.
Nemendur úr Klepp-
járnsreykjaskóla sýna látbragðs-
leik, nemendur úr Grunn-
skólanum i Borgarnesi sýna jass
— dans og Margrét Guðjónsdóttir
sýnir nútimaleikfimi. Einnig
syngur Bjartmar Hannesson
gamanvisur.
Tveir kórar koma fram á Borg-
f i r ð i n g a v ö k u . Samkór
Hvanneyrar undir stjórn Olafs
Guðmundssonar og Karlakórinn
sunnan Skarðsheiðar, undir
stjórn Agústu Agústsdóttur.
Má af þessu sjá, að dagskrá
kvöldvökunnar verður fjölbreytt
og ættu allir að geta fundið þar
eitthvað við sitt hæfi.
Borgfirðingavöku lýkur
með bilasýningu Bifreiða-
iþróttaklúbbs Borgar-
fjarðar i Borgarnesi laugar-
daginn 29. arpil. —mhg
Enskukennslan
Svör við æfingum i 22. kafla
1. Svörin eru i textanum.
2a. Dæmi: Mary, have you
washed yet? Yes, I’ve just
washed.
2b. Dæmi: Mary, have you got up
yet? It’s nine o’clock, but I
need’nt get up yet.
3. Dæmi: Have you just got up? I
got up hours ago.
4: Dæmi: Mark, you must help
Mrs Yates with the cleaning. I
needn’t do it. Someone else can
help Mrs Yates. No, you must do
it. It’s your turn to help with the
cleaning.
5. Dæmi: Mark, you needn’t help
Mrs Yates with the cleaning to-
day.
6. Dæmi: And I’ve just made the
coffie, and gone shopping with
Mrs Yates and...
7. Dæmi: I mustn’t whistle in the
classrooms...
8. Svarið fyrir ykkur sjálf.
9. Dæmi: I haven’t written on the
walls yet. I haven’t fought in the
playground yet.
10. Dæmi: I've just smoked in the
school. I’ve just whistled in the
classroom.
11. Dæmi: Are you allowed to
whistie in the classrooms? No, we
mustn’t.
12. He drove home, took the dog
for a walk, gave the cat some
milk, he ate his supper and wrote
his diary.
13. He hasn’t driven home. He
hasn’t taken the dog for a walk.
Hehasn’t given his cat any milk.
He hasn’t eaten his supper. He
hasn’t written his diary.
14. 1. g: gate, gone, song.
2. b: ball, bill, brush.
3. s: ears, sour, seven.