Þjóðviljinn - 15.03.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJ6ÐV1LJINN Fimmtudagur 15. mars 1979
Fimmtudagur 15. mars 1979 ÞJÚÐVILJINN — SIÐA 11
WoíiOOíHBAC),
o TE7SCHF.ro
OAUSSIO
urz
aiFiTfAEmrz
oREICHENBEKff
TKAUTENAU
BRUX
°kOMOIAl' .
m wAtVAii
JÁGFRNDORI
'mUr.schonberg ygr 19
° FREUDENTHAL °TROPPAU
KARLSBAD
a$AA7.
’ASCfl
_aEGEfí
aMAmCNBAíA
STERNBEftG
NEUTITSCHIIN
A1IES
VHNTERBERC,
a 2 NA/rw „ "
NlKCJ.StJUIiG
Ú^RNUMAU
KAPUT7
BRESLAU
Nu eru 40 ár frá innlimun Tékkóslóvakíu f Þyskaland. —
Alþýöublaðið: „Chamber-
lain hefur þvegið hendur
sinar"
En hvernig tóku islensk dag-
blöö innlimun Tékkóslóvakiu i
Þýskaland. 1 leiöara Alþýöu-
blaösins 16. mars 1939 stóö m.a.:
„Riki Maxaryks og Benes er
þar meö búiö aö vera a.m.k. i
bráö. Engum dettur i hug, aö
nokkurt þeirra rikja sem áöur
voru I bandalagi viö þaö, eöa
þeirra, sem ábyrgöust hin nýju
landamæri þess i haust eftir
Miinchensáttmálann, hreifi legg
eöa liö til þess aö rétta þvi hjálp-
arhönd, enda óliklegt aö þau hafi
gengiö aö þvi gruflandi, aö þannig
hlyti aö fara eftir aö landiö haföi
veriö ofurselt yfirgangi þýska
nazismans og gert varnarlaust
fyrir honum i haust. Chamberlain
hefur þvegiö hendur sinar. Hann
segist ekki hafa ábyrgst landa-
mæri Tékkóslóvakiu fyrir ööru en
tilefnislausri „utan aö” komandi
árás. Og nú kom árásin „innan
aö” og verndin „utan aö”. Þar
meö þykist England vera laust
allra mála. Og þaö er ekki einu
sinni vist, aö England né Frakk-
land heldur hafi neitt á móti þvi,
aö Þýskaland skuli nú hafa snúiö
kröftum sinum austur á bóginn.
Þaö veit enginn hve lengi þaö
kann aö veröa bundiö þar. Og
meöan vinnst bæöi Englandi og
Frakklandi timi til aö vigbúast.”
Hinn 15. mars 1939 —
fyrir réttum 40 árum —
réðust Þjóðverjar inn í
Tékkóslóvakiu og innlim-
uðu hana í ríki sitt. Var þá
lýðum loks fullkomlega
Ijóst að hverju Hitler
stefndi. Stríð var orðið
óumf lýjanlegt. Daginn
eftir innrásina í Tékkó-
slóvakíu birtust um það
fréttir í íslenskum blöðum
að á leiðinni til Islands
væri sendinefnd frá þýska
flugfélaginu Lufthansa til
að semja um lendingarrétt
á íslandi og jafnframt var
tilkynnt að eitt af stærstu
herskipum Þjóðverja yrði
sent á (slandsmið til að
hafa eftirlit með þýska
veiðif lotanum. Aldrei
hafði jafnstórt herskip
verið sent hingað í þessu
skyni og vöknuðu nú illar
grunsemdir um fyrirætl-'
anir Þjóðverja á fslandi.
Þetta áróöurspóstkort var sent til tslands i desember 1938. Þjóöverjar höföu fengiö Súdetahérööin I
Tékkóslóvakiu afhent skv. MQnchenarsamningunum I september 1938 og voru aö búa sig undir aö taka
Tékkóslóvakfu alla. Þar sem héröö Tékka eru sést mynd þeirra Hitlers og Konráös Henleins, foringja
þýskra nasista f Súdetahérööunum. Slikt kort var náttúrulega bein ögrun viö Tékka. Undir stendur: Viö
þökkum foringja okkar.
DRESDEN
I?
íl
vXj
i v

rv
Hentistefna kaupsýslu-
manna í Sjálfstæðisf lokkn-
um
Um þessar mundir birtust
greinar I erlendum blööum vest-
an hafs og austan þar sem þvi
voru geröir skórnir aö Þjóöverjar
heföu hug á að koma sér upp kaf-
bátastöðvum á tslandi. 1 byrjun
mars var slegið upp fjórdálka
frétt í hinu virta stórblaöi
Manchester Guardian sem olli
miklu fjaörafoki hér heima. Þar
var vikiö aö grunsamlegum rann-
sóknarleiööngrum þýskum hér
um land undanfarin ár og m.a. aö
þýska rannsóknarskipinu Meteor
sem stööugt sniglaöist viö strend-
ur tslands. Þá sagöi orörétt i
grein Manchester Guardian:
„Þeir timar eru liðnir þegar
þýskir hermenn og sjóliöar þurftu
aö biöja um leyfi til þess aö fara i
land,og göngur þeirra um göturn-
ar i herfylkingum, syngjandi
nazistasöngvana sina, er eitt af
þvi sem er mjög almennt I höfuö-
borginni. Ekkert yfirvald getur
bannaö þeim þaö þar sem tslend-
ingar eiga alls engan her og yfir-
völdin gátu jafnvel ekki tekið i
taumana þegar þaö kom 1 ljós aö
Þjóöverjar höföu smyglaö vopn-
um inn i landiö og skipt þeim milli
hinna fáu stuðningsmanna naz-
ista meöal ibúanna. Bróöir Gör-
ings marskálks sem er háttsettur
embættismaöur meö þjóö sinni
hefir veriö i heimsókn á íslandi og
er i sambandi viö einn af foringj-
um ihaldsflokksins sem er tengi-
liöur milli hans og nazistaflokks-
ins.
Sjálfstæöisflokkurinn er stærsti
flokkur á íslandi þótt hann sé i
stjórnarandstööu og er fulltrúi
fyrir verslunarrhenn og skipaeig-
endur en hefur öruggt fylgi miö-
stéttanna. Hann hefur um langan
aldur fylgt hógværri Ihaldsstefnu
á lýöræöislegum grundvelli sem
veriö hefur aö nokkru leyti spegil-
mynd af pólitiskum hugmyndum
Skandinava og nokkru leyti Eng-
lendinga.
ísland héltnýlega upp á tuttugu
ára afmæli sittsem óháö riki. Þar
til 1918 var þaö dönsk nýlenda en
meö gagnkvæmum samningum
milli þessara tveggja þjóöa var
þaö gert sjálfstætt riki i konungs-
sambandi viö Danmörku. Fyrir
þann tima höföu breskir fjár-
málamenn fariö um eyna og
rannsakaö möguleikana til iön-
þróunar og næstu ár jókst breskt
fjármagn i fyrirtækjum á Islandi
svo mjög aö hægt var aö segja
sem svo aö sú breyting væri aö
gerast aö ísland væri smátt og
smátt aö veröa bresk nýlenda i
staö danskrar nýlendu. Svo kald-
hæönislega vill til aö þaö var
Sjálfstæöisflokkurinn sem einu
sinni var aöalformælandi skilnað-
ar viö Dani sem gerðist aöal-
stuöningsmaöur framgangs þess-
arar nýju þróunar á landinu.
En upp á siðkastið hefur Sjálf-
stæöisflokkurinn tekiö upp nýja
stefnu. Hópur áhrifarikra kaup-
sýslumanna er farinn aö gera sér
ljósa grein fyrir hvaöan vindur-
inn blæs. Þeir sjá hvernig Þjóö-
verjar færa sig upp á skaftiö og
Bretar láta undan hrööum skref-
um og eru sannfæröir um aö naz-
istar eigi framtiöina og nú keppa
þeir beint aö löglegri „nazifiser-
ingu” lslands ef flokkurinn skyldi
fá meirihluta eöa vopnuöu valda-
ráni ef engin önnur leiö reynist
fær og útlitiö I alþjóöamálum er
gott.”
Morgunblaðið tekur upp
þykkju fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn og Þjóðverja
Þessi grein i Manchester
Guardian er sögö koma frá
fréttaritara og Morgunblaöiö er
ekki lengi aö finna út hvaöan. 1
leiöara þess 18. mars 1939 er tekin
upp þykkjan fyrir Sjálfstæöis-
flokkinn — og reyndar Þjóöverja.
Þar segir m.a.:
„Þvi hefir veriö haldiö fram
hjer i blööum, aö likur bentu til
þess^ aö grein þessi væri runnin
frá íslenskum kommúnistum.
Hefir þaö veriö rökstutt meö þvi,
aö i henni eru sömu ásakanir i
garö stjórnmálaflokka landsins,
sömu getsakirnar i garö Þjóö-
verja og sömu staölausu kjafta-
sögurnar um vopnasmygl, land-
mælingar, jaröfræöinga og undir-
lægjuhátt gagnvart Þjóöverjum,
eins og menn hafa séö i Þjóövilj-
anum.”
Þjóðviljinn: islandi búin
sömu örlög og
Tékkóslóvakíu?
1 leiöara Þjóöviljans 17. mars
stóö m.a.:
„Sorgarleikur Tékkóslóvakiu
boöar örlögin, sem vofa yfir smá-
þjóöum Evrópu, ef nazismanum
helzt uppi aö vaöa svona sem logi
yfir akur. Hann á aö kenna okkur
Islendingum aö standa saman
sem einn maöur gegn nazisman-
um. Þeir, sem ekki vilja þaö, eru
fööurlandssvikarar og landráöa-
menn, sem i þjónustu Hitlers eru
aö undirbúa Islandi sömu örlög og
Tékkóslóvakíu.”
tslenskir nazistar marsera eftir Austurstræti áriö 1935. Afgreiösla Morgunblaösins til vinstri. 1 leiöara
verja I Tékkóslóvakfu 15. mars 1939 var talað um glæsilega sigurgöngu þeirra án blóösúthellinga.
Morgunblaösins eftir innrás Þjóö-
(Ljósm.: Skafti Guöjónsson).

þeim tíma vöknuðu illar grunsemdir ái íslandi.
Aidrei haföi jafn stórt herskip verib sent á tslandsmiö til aöstoöar veiöifiota og Emden sem hér sést á
ytri höfninni i Rcykjavik. Vakti þaö iilar grunsemdir um aö tilgangurinn væri annar en i veðri væri iátib
vaka. (Ljósm.: Skafti Guöjónsson).
Sjóliöar af Emden komnir i iand
i Reykjavik. Sumariö 1938
gengu þeir fyiktu liöi um götur
Ileykjavikur og sungu nazista-
söngva
(Ljósm.: SkaftiGuöjónsson).
Hakakrossfáninn dreginn i
fyrsta skipti aö húni viö bústab
þýska ræöismannsins i Reykja-
vik viö Sólvallagötu (Nú Hús-
inæðraskóli Reykjavlkur)
Myndina tók Skafti Guöjónsson
17. júni 1933.
Taliö var aö Þjóöverjar heföu
áhuga á aö koma upp kafbáta-
miöstöö á tslandi. Myndin er
tekin sumariö 1939 er tveir
þýskir kafbátar komu i
kurtcisishcimsókn til Reykja-
vikur. Hér er Hermann Jónas-
son forsætisráöherra aö ræöa
viö Friedeburg kafbátaforingja.
Sá siöarnefndi varö frægur fyrir
þaö seinna i sögunni aö skrifa
undir uppgjöf Þjóöverja i lok
striösins.
(Ljósm.: Skafti Guöjónsson).
Morgunblaðið: Afleiðing
heimskunnar sem drýgð
var í Versölum
Viö allt annan tón kveður hins
vegar 1 leiöara Morgunblaösins
16. mars. Þar er engin afstaöa
tekin til atburöanna en sökinni
skellt á Versalasamningana 1918
þar sem Tékkóslóvakia var búin
til sem „samansafn þjóöar-
brota”. 1 leiöaranum stendur:
„Atburöirnir, sem nú eru aö
gerast, eru aöeins afleiöing þeirr-
ar heimsku sem drýgö var I Ver-
sölum”.
Hins vegar leynir sér ekki I
leiöaranum hrifningin á sigur-
göngu Þjóöverja. Þar stendur:
„Skref fyrir skref eru Þjóöverj-
ar aö breyta ósigri sinum frá 1918
i glæsilegan sigur án þess aö
nokkrum blóödropa sé úthellt.”
Þetta verður til þess að
Alþýöublaöiö hneykslast ákaflega
sem von var. Það segir I leiöara
20. mars:
„Hér er ekki gremjan yfir
ranglætinu sem framiö er á sjálf-
stæöri smáþjóö sem áöur er búiö
aö svipta flestu nema frelsinu.
Hér er sigurgleöi i rómnum.”
Og Alþýöublaöiö spyr hvort
Morgunblaöiö sé búiö aö missa
alla dómgreind. Hvort þaö viti
ekki um ofsóknirnar sem komi i
kjölfariö?
Einar Olgeirsson kveður
sér hljóðs utan dagskrár
Hinn 17. mars 1939 kvaddi Ein-
ar Olgeirsson sér hljóös utan dag-
skrár I neöri deild Alþingis út af
atburðunum sem gerst höföu i
Þýskaiandi. Hann bar fram fyrir-
spurnir i fjórum liöum til Her-
manns Jónassonar forsætisráö-
herra. Þær voru þessar:
1. Hvort hinn væntanlegi þýski
rannsóknarleiöangur hafi óskaö
eftir leyfi rikisstjórnarinnar til
þess aö feröast um landiö.
2. Hvort hinir þýsku flugmenn,
sem séu á leibinni og taldir vera á
vegum Luft-Hansa til þess aö
semja um lendingarstaöi hér
fyrir þýskar flugvélar I sambandi
viö flugsamgöngur til Amerfku,
hafi óskaö eftir aö fá aö tala viö
islensku rlkisstjórnina.
3. Hvort stjórnin ætlaöi aö leyfa
skipverjunum af Emden aö fara i
fylkingu um götur Reykjavikur
eins og siöastliöiö ár og ganga
vopnuöum i hergöngu og syngja
hersöngva eins og i herteknu
landi.
4. Hvort nokkrar ráöstafanir
heföu veriö gerbar i sambandi vib
heimsókn hins þýska herskips, til
þess aö tryggja aö hér yröu sam-
timis stödd ensk eöa amerisk her-
skip.
Skeyti Þjóðviljans flaug
eins og eldur í sinu um alla
Evrópu
Þaö var sem svar við þessum
fyrirspurnum sem Hermann Jón-
asson gaf þá yfirlýsingu aö þýska
flugfélagiö gæti ekki fengiö nein
réttindi hér á landi. Þaö var svo
Þjóöviljinn sem sendi frétta-
skeyti til Arbejderbladet I Kaup-
mannahöfn um svör forsætisráö-
herra sem varö til þess aö frétt
þessi flaug eins og eldur i sinu um
alla Evrópu. Litla tsland þoröi að
neita Hitler meöan aörar þjóöir
lágu hundflatar fyrir honum.
Skeyti Þjóðviljans var svona.
„Olgeirsson geröi i dag fyrir
spurn fyrir hönd Sósialistaflokks-
ins um væntanlega heimsókn
þýskra flugmanna og Emdens.
Forsætisráöherrann upplýsti aö
Þjóöverjarnir heimtuöu lending-
arstaöifyrir flugvélar samkvæmt
gömlum samningum um bestu
kjör, en aö rik.sstjórnin áliti aö
Þjóöverjarnir gætu ekki krafist
þessara réttinda þar sem aörar
þjóöir heföu þau heldur ekki. En
um þetta verður samiö þegar
Emden kemur, sagöi forsætisráö-
herrann óvart, þó flugmennirnir
hins vegar kæmu meö Dronning
Alexandrine. Olgeirsson lagði
áherslu á, aö Islendingar vildu
ekki láta Þjóöverjum lendingar-
stöövar I té og vænti þess aö rikis-
stjórnin héldi fast viö þá afstööu
til málsins.”
Arbejderbladetsló þessu upp og
kvaö væntanlega Islandskomu
Emdens sennilega aö eiga aö
hræöa íslendinga til þess aö veröa
viö kröfunum.
ÓlafurThors: „Það verður
að binda fyrir munninn á
slíkum skaðræðisgripum."
Þetta fréttaskeyti varö til þess
aö Olafur Thors formaöur Sjálf-
stæðisflokksins kvaddi sér hljóös
utan dagskrár 23. mars og sagöi
slikan fréttaburö vera beinlinis
framinn i þeim tilgangi aö skaða
islenska hagsmuni og vitnaöi
jafnframt í Manchester
Guardian. Spuröi hann forsætis-
ráöherrann hvaö hann ætlaöi aö
gera til aö draga úr þeim skaö-
vænlegu áhrifum sem slik starf-
semi heföi haft fyrir tsland og Is-
lenska hagsmuni. Lauk ólafur
ræöu sinni á þennan hátt:
„Slikir menn i þjóöfélaginu,
sem senda svona skeyti, eru land-
ráðamenn og þaö veröur aö binda
fyrir munninn á slikum skaö-
ræðisgripum. Þaö veröur aö taka
fyrir þaö meö góöu — eöa illu —
aö menn fremji slika landráöa-
starfsemi.”
Emden eða nefndin
Hermann Jónasson sagöi þaö
ekki eiga neina stoö i lögum aö
banna mönnum aö senda frétta-
skeyti til útlanda en neitaöi jafn-
framt harðlega ab hafa sagt aö
um lendingarrétt Þjóöverja yröi
samiö „þegar Emden kemur”.
Sagöist hann hafa sagt „þegar
nefndin kemur”. Uröu sföan all-
skoplegar umræöur um þaö á Al-
þingi hvort forsætisráöherrann
heföi sagt „Emden” eöa „nefnd-
in” og fæst liklega aldrei úr þvi
skorið.
Einar Olgeirsson: Að viö-
halda þeirri blekkingu að
við séum öruggir
Viö umræöurnar visaöi Einar
Olgeirsson harölega á bug um-
mælum ólafs og sagöi m.a.:
„Þaö veit hver maöur hvaö-
liggur á bak viö þegar herskip
er sent hingaö upp um þetta
leyti árs. Hvert blað i Evr-
ópu hefur haft næga ástæöu
eftir reynslunni aö draga sinar
ályktanir. Hverjir eru þaö
sem skaöa hagsmuni islensku
þjóöarinnar, ef ekki þeir sem
reyna aö dylja á slikum timum
sem nú eru, hvaða hætta vofir
nú yfir okkur? Hverjir skaöa
hagsmuni islensku þjóöarinnar ef
ekki þeir sem reyna á slikum tim-
um sem nú þegar hver smáþjóöin
af annarri missir sitt frelsi, aö
viöhalda þeirri blekkingu hjá
okkar þjóð aö við séum öruggir
hér úti á hjara veraldar um þaö
að nokkur stórþjóð eins og Þjóð-
verjar muni vilja taka okkur?”
Viðtal við Adolf Hitler i
Morgunblaðinu
A þvi herrans ári 1939 var naz-
istahreyfingin á Islandi aö mestu
úr sögunni og sennilega flestir
fylgismenn hennar gengnir i Sjálf-
stæöisflokkinn eöa stuönings-
menn hans. 1 Morgunblaöinu um
þessar mundir er lika greinileg
samúö meö Hitler og nazistunum.
Til dæmis um þaö er langt viötal
viö Adolf Hitler I blaöinu hinn 17.
mars 1939. Þaö er þannig til kom-
iö aö Pétur ólafsson blaöamaöur
Morgunblaösins talar ekki viö
Hitler sjálfan heldur býr til
spurningar og lætur Hitler svara
meö tilvitnunum úr Mein Kampf.
Hér er aö lokum tekinn sem
sýnishorn kafli úr þvi samtali:
„Sp. En i september s.l. sagöir
þú opinberlega aö Sudeten-landiö
væri siöasta krafa þin til land-
rýmis i Evrópu?
Sv. Nat. sos.-hreyfingin... verö-
ur... án tillits til erföavenja og
hleypidóma aö hafa þor til þess aö
safna saman þjóö vorri og krafti
til aö leggja út á þá braut sem ligg-
ur burt frá þrengslunum, sem
þjóö vor á nú viö aö búa, til nýs
landrýmis og losna á þann hátt
vib þá hættu að tortimast hér á
jöröu eöa aö veröa aö reka erindi
annarra sem þrælaþjóð. —GFr