Þjóðviljinn - 20.07.1979, Síða 7

Föstudagur 20. júli 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Frjálshyggjan er orðin að vopni sem íhaldið
ætlar að nota til að skerða kjör launafólks og
takmarka réttindi verkalýðshreyfingarinnar
FRJÁLSRÆÐI
OG HAGHYGGJA
A undanförnum mánuöum
hefiir Morgunblaöift birt langar
greinar eftir ýmsa postula hinn-
ar s.k. frjálshyggju. Bækur hafa
veriö gefnar út um fyrirbæriö og
ihaldiö hampaöi frjálshyggj-
unni sem slagoröi á siöasta
landsfundi sinum. Meöal post-
ula frjálshyggjunnar má ntl
finna bankastjóra, atvinnurek-
endur, og þingmenn, handhaf- -
endur valdsins i þjóöfélaginu.
Frjálshyggjan er þannig oröin
meira en trúarlegar yfir-
lýsingar frelsaöra heimdell-
inga, sem hampaö er i Morgun-
blaöinu. Frjálshyggjan er oröin
hugmyndafræöilegt vopn, sem
ihaldiö ætlar að nota til aö
skerða kjör launafólks — eink-
um meö niöurskuröi á félags-
legri þjónustu umfram þaö sem
nú er veriðað framkvæma — og
takmarka réttindi verkalýös-
hreyfingarinnar.
í þessari grein ætla ég fyrst og
fremst að fjalla um þær hag-
fræöilegu kenningar, sem post-
ular frjálshyggjunnar byggja á.
Ég er ósammála þeim, sem
hafa kvartað undan ofnotkun
frjálshy ggjupostulanna á
„vlsindalegri hagfræöi” til
stuönings pólitiskri afstööu
sinni. Þær hagfræöilegu kenn-
ingar, sem þeir byggja á, eru
sérsmíðaðar til aö lofa
markaösskipulagiö i ,,hrein-
ustu” mynd þess. Vandamál
frjálshyggjupostulanna er, aö
þær hagfræöilegu kenningar,
sem þeir byggja á, eru einfald-
lega rangar. Forsendur þeirra
eru óralangt frá raunveruleik-
anum og þær skortir rökvisi
(consistency).
Plan umræðunnar
Ragnar Arnason ritaöi grein
i Morgunblaöiö 16. júnl þar sem
hann sýndi fram á hvernig
Hannes Gissurarson heföi fals-
aö skoöanir pólska hagfræö-
ingsins Oscar Lange. Dæmiö
um Lange er langt frá þvi aö
vera einsdæmi I skrifum frjáls-
hyggjupostulanna. Þaö sem
meira er: I bók sinni „Frjáls-
hyggja og alræöishyggja” boðar
ólafur Björnsson prófessor
nánast frelsi til aö rangfæra
skoðanir annarra. A bls. 96 I
bókinni segirhann: „Vafalaust
munuogýmsir gagnrýna túlkun
þessarar bókar á ritum Platós
ogHegels,sem byggöer á ritum
Karls Poppers. En hér á sama
viðogum Marx, aö þaö er túlk-
um kenninganna, sem máli
skiptir og þau áhrif, sem hún
hefiir haft, ekki hitt, til hvaöa
niöurstööu sagnfræöileg texta-
könnun kynni aö leiöa i þessu
efni”! Aöur haföi prófessorinn,
sem aö eigin sögn hefur sann-
leiksleitina eina aö viömiöi i
vlsindum, fullyrt: ,,Þessi
túlkunaratriöi skipta ákaflega
litlu máli fýrir efni þessarar
bókar. Sá nútimamaöur mun
tæpast til, aö hann telji þaö
neinu máli skipta hverjar skoö-
anir Plató eöa aörir
Forn-Grikkir raunverulega
höföu á þjóöfélagsmálum”.
(bls. 19) Þetta hindrar vitaskuld
ekki aö prófessorinn eyöir miklu
púöri á skoöanir Platons og
stillir honum upp andspænis
„frjálshyggjumanninum”
Sókratesi, sem viö þekkjum I
dag vegna rita Platons, en hann
var lærisveinn Sókratesar.
(Jónas Haralz, annar af helstu
þostulum frjálshyggjunnar,
hefur ólikt menningarlegri af-
stöðu i þessum efnum, en hann
skrifaöi I Morgunblaöiö 19/4
s.l.: „Skrif Platons og Aristotel-
esar eiga fullt eins mikiö erindi
til nútimamanna eins og þaö
sem ritaö hefur veriö um þjóö-
félagsmál á þessari öld”.)
Þessi afstaða prófessorsins,
aö deila á skoöanir annarra út
frá einhverritúlkun á skoöunum
þeirra, gerir honum auðvitað
einkar auövelt aö ráöast gegn
skoðunum hvers sem er, aida
gerir prófessorinn sér litiö fyrir
ogafgreiöir andans menn for-
tiöarinnar á færibandi meö hnit-
miðuöum rothöggum. Þýski
heimspekingurinn Hegel, sem
hélt því fram aö frelsi fælist i
þvi aö gera sér grein fyrir or-
sakasamhengi þess heims sem
viö lifum I (þ.e. sögulegri nauö-
syn) og áleit aö hægt væri með
rökfræöilegum aöferöum aö
gera sér grein fyrir veröldinnij
aö veröldin væri f raun spegil-
mynd af hans eigin heimspeki;
hann fær þessa útreiö: „Hin
sögulega framvinda var háö ó-
rofa lögmálum, sem mannlegur
vilji gat ekki haft áhrif á.
Vangaveltur um þaö,hvaö væri
skynsamlegt, æskilegt, gott eöa
réttmætt voru þvi aö dómi Heg-
els ekki nytsamlegar..... En
hvaö er söguleg nauösyn? ...
Þaö eru andstæöurnar I sam-
félagi þjóöanna, sem stööugt
myndast og renna saman á nýju
þróunarstigi, þar sem svo
myndast nýjar andstæöur sem
ákvaröa hina sögulegu fram-
þróun” (bls. 50) Hegel datt
margt skrltiö I hug. Hann áleit
sig t.d. geta ákvarðað þaö meö
rökfræöi sinni aö plánetur, sem
gengju i kringum sólu væru ná-
kvæmlega sjö og hæddist mikiö
aö stjörnufræöingum, sem voru
aö reyna aö finna áttundu plá-
netuna. Þaö varö honum þvl
stórt áfall þegar menn fundu
tiranus. En aö gera Hegel aö
frumstæöum efnishyggjp-
manni, sem áleit söguna vera
um baráttu milli þjóöa, er
hreint út sagt makalaust.
Þrátt fyrir aö prófessor Ólaf-
ur gefi sér mikiö athafnafrelsi
varöandi rétt til aö túlka skoö-
anir annarra (eöa túlkanir á
túlkunum o.s.frv.), þá fer hann
oft út fyrir þau viöu mörk, sem
hann sjálfur setur. A bls. 163 I
bók sinni segir hann t.d.: „tstaö
oröanna eftirspurn og framboö,
hagvöxtur, veröbólga, vextir og
gengi, sem öll eru skilgreind,
sem mælanleg hugtök, koma
orö eins og stétt, stéttabarátta,
arörán, kúgun, firring og
heimsvaldastefna svo dæmi af
handahófi séu nefnd”. (Af
hverju gleymir prófessorinn
hinu illmælanlega hugtaki
frelsi, sem er hluti af marxism-
anum og reyndar óaðskiljanlegt
frá hugtakinu kúgun?).
Nú ætti prófessorinn aö vita
aö hugtökin eftirspurn, fram-
boö, hagvöxtur o.s.frv. eru öll
til I marxiskri hagfræöi; hann
ætti aö vita um þá erfiöleika,
sem þvi eru tengdir, að mæla
eftirspurn og framboö (og eink-
um eftirspurnar- og framboös-
föll hinnar borgaralegu hag-
fræði); hann ætti einnig aö vita
aö veröbólga er mælanleg mið-
aö viö gefna visitölu, en þaö er
ekkert einhlitt hvaöa visitölu er
„réttast” aö nota.
Hugtökin stétt, stéttabarátta,
arörán, kúgun, firring og
heimsvaldastefna eru öll
mælanleg hugtök, þótt mæl-
ingar sumra þeirra séu ekki ein-
hli'tar, eða einviöar. Stétta-
baráttu er t.d. hægt aö mæla
meöfjölda verkfalla (eöa verk-
fallsdaga, fjölda þátttakenda
o.s.frv.) stéttarlegri skipulagn-
ingu stéttannao.fl.. Sama gildir
um kúgun og firringu. Bæöi
stéttir og arörán eru hugtök,
sem eru auðveldari viöfangs.
Þaö er í þessu sambandi á-
stæöa til aö leggja áherslu á þaö
aö I raun er þaö ekki afgerandi I
vlsindum hvort hugtök, sem
notuö eru, samsvari einhverju,
sem er auðveldlega mælanlegt í
einni vidd. Þaösem máli skiptir
i visindum er hvort hugtökin séu
vel skilgreind, nothæf og svari
til ákveöins skynjanlegs
(empirical) fyrirbæris.
Þaö er næsta furöulegt aö
prófessor i hagfræöi skuli ekk-
ert þekkja til kenninga Lenins
um heimsvaldastefnuna eins og
fram kemur á bls. 165—166 i bók
ólafe. Þaö er einnig undarlegt
aö prófessorinn skuli ekki
þekkja skilgreiningu Marx á
hugtakinu firring. Hann étur I
þeim efnum aöeins hrátt upp
(sennilega eftir sænska prófess-
ornum Assar Lindbeck) aö
„merkingin viröist nánast sú,
aö störf I iönfyrirtækjum, sem
rekin eru meö nútima tækni, þar
sem hver einstaklingur gerir
sama handtakiö allan daginn,
séu tilbreytingarlaus og leiði-
gjörn”. (bls. 165) Nú ætti þaö
eiginlega aö tilheyra almennri
menntun, aö hugtakiö firring
hjá Marx merkti þaö, aö verka-
fólk væri firrt eignaréttinum yf-
ir framleiöshitækjunum ogþar
meö yfirráöaréttinum yfir eigin
vinnu og afuröum hennar og
þær afleiöingar, sem þetta
hefur.
Þegar æösti prestur frjáls-
hyggjunnar hér á landi leyfir
sér frjálsræöi varöandi meö-
höndlun á skoöunum annarraog
„visindalega” framsetningu á
borö viö þaö, sem ég hef gert
grein fyrir, þá er ekki aö undra
þótt margt skrýtiö sé aö finna I
ritverkum minni spámannanna.
Þannig eignar Hannes Giss-
urarson t.d. aumingja Keynes
þá skoðun „aö kreppan 1930—40
væri vegna framleiöslugetuum-
fram neysluþörf (!) og aö rikiö
yröi þvi aö auka neysluþörfina
(!) meö opinberum fram-
kvæmdum”. (Mbl. 10/4) Jafn-
vel frumstæöustu borgaralegir
hagfræöingar létu ekki frá sér
fara bull af þessu tagi, þótt
margt undarlegt megi finna i
ritum þeirra. Pétur J. Eiriksson
á t.d. glæstan leik i bókinni
„Uppreisn frjálshyggjunnar”,
en þar fullyrðir hann m.a.:
„Hinar tvær andstæðu aöferöir
til ráöstitfunar knappra gæöa
eru annars vegar markaöurinn,
þarsem notast er viö verö, sem
er huglægt og hins vegar miö-
stýringin, sem notar áþreifan-
lega hluti” Hvað skyldi kaup-
maöurinn segja, ef ég segöi hon-
um aö veröiö á mjólkinni væri
ekki áþreifanlegt heldur ein-
ungis hugarburöur hans?
Égheffjallaö hér lauslega um
nokkur atriöi I ritum frjáls-
hyggjupostulanna til aö gefa
lesendum smávegis innsýn I það
á hvaöa plani þeir ræöa. Þau
dæmi, sem ég hef taliö hér upp
eru langt frá þvi' aö vera tæm-
andi. I 7. tbl. Neista eru greinar,
sem taka önnur dæmi fyrir, þar
á meöal grófa fölsun á tilvitnun I
Trotskí, sem postular frjáls-
hyggjunnar hafa étiö upp hver
eftir öðrum.
Aðeins um
hagfræði Marx
Þaö væri rangt aö segja aö
Marx fengi verstu útreiöina hjá
postulum frjálshyggjunnar. Þaö
er aftur á móti ljóst aö Marx og
marxisminn eru þeirra höfuö-
andstæöingar, sem þeir af-
greiöa á sinn einfalda hátt.
Ólafur Björnsson er reyndar til-
tölulega hógvær i bók sinni þeg-
ar hann segir aö þaö ,,er varla
ágreiningur um þaö meöal nú-
tima hagfræöinga, aö vinnu-
verömætiskenningin sé allsend-
is ófullnægjandi — svo aö ekki
sé tekiödýpra I árinni — skýring
á verðmynduninni”. (bls. 109)
Hannes Gissurarson, sem virð-
ist hafa náttúrubundinn hæfi-
leika til aö afbaka flest þaö sem
hann kemur nálægt, fullyrðir
einfaldlega: „Hagfræöingar
höfnuöu vinnuverögildiskenn-
ingunni (!) fyrir siöustu alda-
mót.” (Mbl. 6/3).
Á þessari öld hefur alltaf
veriö nokkur hópur marxiskra
hagfræöinga, sem aöhylltust
gildiskenningu Marx. Þaö sem
meira er: þeim hefur fariö
fjölgandi upp á siökastiö.
A fyrstu áratugum þessarar
aldar átti sér staö umfang \ikil
umræöa milli mikils tjölda
marxiskra hagfræöinga. L
Sovétrikjunum og A-Evrópu
hefur marxisk hagfræöi (þótt i
ófrjóu formi væri) veriö al-
mennt viöurkennd. Einnig á
vesturlöndum hafa hagfræö-
ingar aöhyllst gildiskenningu
marxismans. P.M. Sweezy
hafnaöi hinni nýklassisku
(neo-classical) hagfræði og
kenningum hennar um
verðmyndunina og ar»'iylltist
gildiskenningu Marx. Sweezy
haföi áöur veriö 1 fremstu röö
borgaralegra hagfræöinga i
Bandarikjunum og m.a. gert
uppgötvun varöandi verömynd-
un viö skilyröi „ófullkominnar
samkeppni”, þar sem hann not-
aöi hugtök frá nýklassiskri hag-
fræöi. Af þeirri ástæöu er hans
getið I mörgum kennslubókum i
borgaralegri hagfræöi. C.
Bettelheim hefur um áratuga
skeiö gegnt prófessorsstööu 1
hagfræöi viö einn virtasta há-
skóla i Frakklandi. E. Mandel
hefúr fyrir löngu áunniö sér
viröingu, sem hagfræöingur og
gegnt prófessorsstööum 1 þeirri
grein. Þessi upptalning á marx-
iskum hagfræöingum gæti oröiö
mikiö lengri. En þar meö er
ekki öllsagan sögö. Einnig meö-
al sumra borgaralegra hag-
fræöinga nýtur marxisk hag-
fræöi og gildiskenning marx-
ismans viöurkenningar. Einn
helsti fræðimaöur borgara-
legrar hagfræöi I Bretlandi i
dag, Michio Morishima, segir
t.d. um gildiskenningu Marx i
nýlegri bók: „Ég er þeirrar
skoöunar, aö vinnugildiskenn-
ingin hafi mjög mikilvægu hlut-
verki aö gegna I hagfræði
Marx....” Og eftir aö hafa taliö
udp nokkur atriöi i hagfræöi
Marx, sem borgaraleg hag-
fræði hefur veriö aö uppgötva á
undanförnum áratugum, bætir
hann viö: „Marx er þannig
ennþá virkur i framlinunni i vis-
indum vorum.......Þessi dæmi
mundu nægja til þess aö mæla
meö Marx, sem hagfræöilegum
fræöimanni i einhverja af þeim
fáu prófessorsstööum, sem
mestrar viöringar njóta.”
Morishima er reyndar ekki
marxisti, en hann hikarekki viö
aö viöurkenna visindalegt gildi
vinnugildiskenningar marxism-
ans.tHann viröist reyndar einna
helst stefna á einhvers konar
sameiningu marxiskrar og ný-
klassiskrar hagfræöi.Súsaga er
einnig sögö af honum aö hann
gangi um gólf i kennslustundum
og tauti fyrir munni sér: „er ég
marxisti, eöa er ég nýklassfsk-
er”. Niðurstaöa hans varö, aö
hann sé nýklassisker.)
Meö þessari upptalningu er
ekki veriö aö leggja mat á kenn-
ingar þeirra hagfræöinga,
marxista eða annarra, sem
nefndir hafa veriö. Hér er aö-
eins veriö aö hrekja þá maka-
lausu staðhæfingu aö vinnu-
gildiskenningin njóti engra vin-
sælda meöal hagfræöinga.
Min skoðun er sú aö vinnu-
gildiskenningin sé nauðsynleg
til aö gera grein fyrir gróöanum
iauövaldsþjóöfélaginu. Gróðinn
i auövaldsþjóöfélagi veröur ekki
útskýröur á fullnægjandi hátt
nema meö aröránskenningu
marxismans. Vinnugildiskenn-
ingin er einnig nauösynleg til aö
tengja hagfræði viö önnur sviö
þjóöfélagsins og til skilnings á
stéttabaráttunni. Þessi atriöi á-
samt greiningu marxiskrar
hagfræöi á gróöahlutfallinu
(fyrirbæri, sem boraraleg hag-
fræöi hefur merkilega litiö
sinnt) og skilyröum auömagns-
upphleöslu I auövaldsþjóöfélag-
inu gera marxiska hagfræöi aö
þeirri grein hagfræöi, sem best
útskýrir þróun auövaldsskipu-
lagsins I dag og gefur besta
möguleika á þvi aö spá um
framþróun þess.
Niðurlag á tnorgun
Sumarferð Alþýðubandalagsins í Borgarfjörð
Látið skrá ykkur í síma 17500
Farið verður um Kaldadal, Borgarf jörð sunnan Hvítár með viðkomu í Bolabás, Húsafelli,
hellinum Víðgelmi, við Hraunfossa, í Reykholti og Botnsdal.
Orvals leiðsögumenn — Skrifstofa Alþýðubandalagsins Grettisgötu 3 er opin daglega kl.14-19.
Glæsilegt
happdrætti
með
Júgóslavíuferð
sem
aðalvinning.
■1
i