Þjóðviljinn - 14.03.1980, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 14. mars 1980
Eyvind Möller pianóleikari
Danskur
píanóleíkari
í Norræna
húsinu
Danski pianóleikarinn Eyvind
Möller heldur á mánudaginn
kemur, 17. márs, tónleika i
Norræna húsinu og leikur þá verk
eftir Carl Nielsen, Beethoven,
Chopin og Mozart.
Eyvind Möller fæddist 1917,
nam við Konunglega tónlistarhá-
skólann i Höfn, m.a. hjá Victor
Schiöler, i Paris hjá Lazarre
Levy og Yves Nat og hjá Edwin
Fischer i Sviss.Fyrst kom hann
fram 1941 og frá 1945 hefur hann
verið kennari við tónlistarhá-
skólann i Kaupmannahöfn.
Eyvind Möller hefur farið fjölda
tónlistarferða um Evrópu, bæöi
sem einleikari og undirleikari og
sem kammer-tónlistarmaður og
leikið á fjölmargar hljómplötur.
Hann fór einnig til Ameriku 1976
og lék þá m.a. sem einleikari með
kammerhljómsveit Chicago-
borgar. Hnn hefur tvivegis fengið
Det danske grammofonpris:
Er áfengislög-
gjöfín úrelt?
Þriöjudaginn 18. mars n.k. kl.
2CkP0 hefst á vegum tslenskra
Ungtemplara röð umræðufunda
um áfengismál. A þessum fund-
um veröur fjailað um hinar ýmsu
hliðar áfengis- og bindindismála.
1 byrjun hvers fundar verða flutt
stutt framsöguerindi, en að þeim
loknum verða almennar um-
ræður. Vænta fundarboöar þess
að gagnleg skoðanaskipti geti átt
sér stað, en fundirnir eru öJlum
opnir.
A fyrsta fundinum sem haldinn
verður i Norræna húsinu verður
rætt um hvort núgildandi áfengis-
löggjöf sé úrelt. Stutta framsögu
hafa Halldór Árnason viðskipta-
fræðingur og Hreggviöur Jónsson
fulltrúi. Umræðum stýrir Gunnar
Þoriáksson fulltrúi. Allir eru vel-
komnir.
Siglaugur
Brynleifsson
skrifar um
bókmenntir
er, er sú útgáfa höfuðútgáfa is-
lenskra þjóösagna og hafa flest
öll þjóðsagnasöfnin komiö út á
hennar vegum eöa eru þar
væntanleg.
Af þeim þremur bindum þessr
arar útgáfu sem þegareru komin
út virðist sem vel sé vandað til út-
gáfunnar, útgáfa Þ.M.J. er lögð
til grundvallar, heimilda og sögu-
manna getið og efnisflokkunum
raðað nú aö hætti Jóns Arnasonar
og Konrads Maurers. Þessi út-
gáfa er eins og áður segir byggö á
útgáfu Þ.M.J. frá 1945. Handrit
Ólafs Daviðssonar hafa ekki verið
könnuð aö nýju, þar sem Þ.M.J.
var langt kominn með að undir-
búa verkið undir prentun og búið
að setja þriðjung þess þegar hann
lést 17. mars 1976.
Aldamótamenn, sem voru al-
teknir af hugsjónum, framfara-
hyggju og oft á tlðum „besser-
wisser” anda, voru alveg öruggir
um hvernig ætti að skilja þjóðsög-
ur. Þetta mat kemur glögglega I
ljós i formála Jónasar Jónassón-
ar frá Hrafnagili að Þjóðtrú
og Þjóðsögnum Odds Björnsson-
ar. Þjóðsagnasafnarar og útgef-
endur þjóðsagna hyggjast lýsa
hugarheimi fenginna kynslóða
með söfnun sinni, en þeir lýsa
einnig eigin hugarheimi með af-
stöðu sinni til þjóösagnasöfnunar-
innar og mats á sögunum. Þvi
fjarlægari sem þeir eru viðfangs-
efninu og þvi persónulegri,
þvi meiri likindi eru til
þess að hinar fornu sögur og
inntak þeirra og jafnvel tákn,
komist ólitaðar á blaö og geti
þannig orðiö góð heimild einnig
meðal þeirra, sem skilja sögnina
öðrum skilningi en safnarinn og
samtimamenn hans.
Oddur Bjömsson prentmeistari
kom hingaö til lands að afloknu
námi erlendis og settist að á
Akureyri, þar sem hann stofnaöi
prentverk. Stofnun þessa prent-
verks olli þáttaskilum I iðninni
hér á landi. Oddur vandaði mjög
alla vinnu og efni til bókagerðar,
svo aö bækur hans margar báru
af um smekk og vandvirkni
Bókaforlag stofnaði hann 1897 og
stofnaði Prentsmiöju Norður-
lands 1901 með flutningi nýrrar
prentsmiðju til Akureyrar, siðar
Prentverk Odds Björnssonar.
Oddur Björnsson var mikill
áhugamaður að hverju sem hann
gekk og meðal áhugamála hans
var söfnun og rannsókn þjóð-
sagna. Hann fékk ágætan fræöi-
mann I þeim efnum til liðs við sig,
sem var sira Jónas Jónasson á
Hrafnagili. Hann bjó safn Odds til
prentunar og skrifaði formála að
þvi sem hér birtist. Safn Odds
kom út 1908.
Ný og aukin útgáfa þessa safns
var svo gefin út á 80 ára afmæli
Bókaforlagsins, 1977. Steindór
Steindórsson sá um þá útgáfu og
jók fyrri gerðina meö þjóðsagna-
handritum sem Oddur Björnsson
lét eftir sig og ekki voru tekin I
fyrra safnið. Auk þessara safna
Odds uröu óprentuö söfn hans
uppistaðan I tveimur fyrstu bind-
um Grimu sem út komu á Akur-
eyri 1929-34, og Þorsteinn M.
Jónsson og Jónas Rafnar (sonur
sira Jónasar) gáfu út. Svo að
hlutur Odds Björnssonar var
verulegur I þjóösagnasöfnun.
Heimildarmenn Odds voru marg-
ir og er birt skrá yfir þá I þessari
útgafu, meöal þeirra voru t.d.
Theódór Friðriksson rithöfundur
og Benedikt Guömundsson kenn^
ari.
Söfnun áhugamanna á þjóðsög-
um um það leyti sem Oddur hófst
handa, verður seint fullþökkuð.
Þá mátti ennþá ná i ýmsar ágæt-
ar þjóösögur i gömlum stil og
mikið af sögnum sem voru að ein-
hverju leyti frábugðnar sögum úr
safni Jóns Árnasonar og ýmsum
frægum sögnum annars staðar
frá. Auk þessara var fjöldi nýrra
sagna, sem ekki áttu langa sögu
um þjóödjúpiö.
Vandað er til þessarar útgáfu,
Steindór Steindórsson gerir skil-
merkilega grein fyrir útgáfunni
og skreytingar og myndir eru
gerðar af Þóru Siguröardóttur og
káputeikning af Kristjáni
Kristjánssyni.
ÞJÓÐSÖGUR
Ölafur Daviðsson: tslenskar
þjóðsögur I-III. Þorsteinn M.
Jónsson bjó til prentunar. Bjarni
Vilhjálmsson sá um útgáfuna.
Þriðja útgáfa. Reykjavlk. Bóka-
útgáfan Þjóðsaga 1979-79.
Oddur Björnsson: Þjóðtrú og
þjóðsagnir. Jónas Jónasson bjó
undir prentun. önnur útgáfa,
aukin. Steindór Stelndórsson ann-
aðist útgáfuna. Akureyri. Bóka-
forlag Odds Björnssonar 1977.
Þessi þriðja útgáfa Þjóösagna
Ólafs Davíðssonar er helguð
minningu Þorsteins M. Jónsson-
ar. Eins og flestum mun kunnugt
varÞ.M.J. ágætur bókasafnari og
útgefandi margra góðra bóka og
aftur 1899. 1935 gaf Þorsteinn M.
Jónsson út tvö bindi af Þjóðsög-
um ölafs Daviðssonar og skyldi
þeirri útgáfu haldið áfram, en
ekki varð úr þvi. 1945 gaf Þ.M.J.
út þriggja binda útgáfu þjóðsagna
Ólafs og með þessum þremur
bindum Þjóðsöguútgáfunnar er
hafin endurútgáfa þriggja binda
útgáfunnar frá 1945.
Sá maður sem lagði grundvöll-
inn að niðurkerfun og skipulagi
þjóðsagnaútgáfa hér á landi, var
Konrad Maurer með útgáfu safna
Jóns Ámasonar i Leipzig 1862-64.
Áður hafði komiö út kver þeirra
Magnúsar Grimssonar og Jóns
Árnasonar 1852. 1860 gaf Maurer
út Islándische Volkssagen der
Gegenwart... gesammelt u. ver-
sagnasöfnunar hér á landi. Ahrif
þeirra Grimms bræöra uröu
markandi um alla þjóösagnasöfn-
un á 19. öld og þ.á m. hér á landi.
Jón Espólin birtir þjóðsögur I Ar-
bókum sínum og Gisli Konráðs-
son safnaði og skrifaði upp þjóð-
sögur sem margir hafa ausiö af
(sbr. Gráskinnu G. Kon.). A
tuttugustu öld jókst útgáfa þjóð-
sagna með aukinni þjóðsagna-
söfnun og útgáfusarfsemi.
Meöal mikilsvirkustu þjóð-
sagnasafnara fyrir og eftir alda-
mótin var Ólafur Daviðsson og
siðarSigfús 'Sigfússon. ólafur hóf
ungur að safna alls kyns þjóðleg-
um fróðleik og meðal annars
þjóðsögum. Hann var einnig ólat-
ur við að skrifa upp sögur á hand-
þ,á m. Þjóðsagna Ólafs Davíðs-
sonar. Bjarni Vilhjálmsson ritar
um Islenskar þjóðsögur og Þ.M.J.
framan viö þessa 3ju útgáfu.
Einnig er birt ritsmiö Steindórs
Steindórssonar um Ólaf Daviðs-
son.
Ólafur Daviðsson var verkmik-
ill safnari þjóðsagna og margvis-
legs annars þjóölegs efnis og
fróöleiks. 1895 kom út kver,
Islenzkar þjóðsögur eftir Ólaf
Daviðsson. Það var siðan prentað
detuscht von K. Maurer, I Leip-
zig.
Þjóðsagnaritun og nokkurs
konar söfnun þjóðsagna er gömul
hérlendis, margt þessháttar birt-
ist I annálurnritum Jóns læröa og
viðar (sbr Um íslenskar þjóðsög-
ur eftir Einar ólaf Sveinsson
1940). En sá sem tekur að safna
ævintýrum og þjóðsögum meö
hugarfari safnara og visinda-
manna var Arni Magnússon. Svo
að hann má telja höfund þjóð-
ritasöfnum og eftir óprentuðum
heimildum annars staðar. Þessi
söfnun hans og uppskriftariðja á
þjóðsögum birtist svo loks I útgáf-
um Þorsteins M. Jónssonar 1935
og f heildarútgáfunni 1945.
Upplagið að útgáfunni frá 1945
var á þrotum um miðjan sjöunda
áratuginn og þá tðk Þorsteinn M.
Jónsson að vinna að nýrri útgáfu
sagnanna og varð að ráöi aö þær
skyldu gefnar út af Bókaútgáf-
unni Þjóösögu, en eins og kunnugt
Alþjóðadagur fatlaðra:
Krafan er: bætt lífskjör
Alþjóðadagur fatlaðra
er á sunnudaginn kemur,
16. mars. Það var árið
1960, að FIMITIC (De la
Federation Internation-
aledes Mutilés et Invalid-
es du Travail et des Inval
ides Civils) Alþjóðasam-
band f atlaðra, tók upp þá
nýbreytni að minna á
fatlaðaog málefni þeirra
á þennan hátt og hefur
eitt málef ni verið tekið til
meðferðar hverju sinni.
Að þessu sinni er það
krafan um bætt lífskjör
fatlaðra.
Alþjóðasamband fatl-
aðra er ungt f sinni núver-
andi mynd. Fyrir síðari
heimsstyrjöldina var að
vísu náin samvinna milli
ýmissa bandalaga fatl-
aðra í Evrópulöndunum,
en styrjöldin tók fyrir
slíkt,og næstu árin þar á
eftir átti hvert land f ullt í
fangi með sín innri mál
og f járhagsgrundvöllur
fyrír afþjóðasamvinnu
var heldur ekki fyrir
hendi.
Arið 1954 gekkst Bandalag
fatlaöra á Italiu fyrir þinghaldi
nokkurra landa i Rómaborg,
þar sem Alþjóðasamband fatl-
aðra var stofnaö. Nú eiga lönd I
öllum heimsálfum og með
margskonar stjórnskipulag
aðild að Alþjóöasambandi
fatlaðra, sem hefur aðsetur sitt I
Sviss. Sambandiö er aðili að
félagsmálastofnun Sameinuöu
þjóðanna. Sjálfsbjörg, lands-
samband fatlaðra, gekk I sam-
bandið árið 1965.
Lifskjör fatlaöra hér á landi
eru mun lakari en lifskjör fatl-
aðra á öðrum Noröurlöndum.
örorkulifeyrir er ófullnægjandi
og hækkun hans réttlætismál.
Þeir, sem geta ekki stundaö at-
vinnu vegna fötlunar eiga skil-
yrðislausan rétt á lifvænlegum
lifeyri. Allt fatlað fólk, sem
hefur vmnugetu, á rétt á arð-
bærri atvinnu.
Aðgengilegt húsnæði er eitt.
brýnasta hagsmunamál fatlaös
fólks. Mikilla átaka er þörf til
þess að gera margháttað hús-
næði aðgengilegt fötluðu fólki.
I ályktun 2433. fundar Alls-
herjarþings Sameinuðu
þjóöanna segir m.a.: „Fatlaöir
eiga kröfu á aðgerðum, sem
stuðla að þvi að þeir geti orðið
eins sjálfbjarga og unnt er.
Fatlaðir eiga rétt á fjárhags-
legu og félagslegu öryggi og
mannsæmandi lifskjörum. Þeir
eiga rétt á, eftir þvi sem hæfi-
leikar þeirra leyfa, að. fá at-
vinnu og halda henni, eða taka
þátt I nytsamlegu, frjóu og arö-
gefandi starfi og að ganga i
verkalýðsfélag.”
Fötluðu fólki á tslandi finnst
leiöin til bættra lifskjara torsótt.
Þótt ýmsum réttindamálum
fatlaðra hafi þokað i rétta átt
undanfarna áratugi, er ennþá
langt i það að fatlaðir búi viö
sömu lifskjör og flestir aðrir
þjóðfélagsþegnar.
Sjálfsbjörg, landssamband
fatíaðra leggur áherslu á
aðgerðir til aö gera lífskjör fatl-
aðs fólks viðunandi.