Þjóðviljinn - 12.07.1980, Side 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 12,—13. júlf.
Einu sinni læröi ég félags-
fræBi sem var dauöasta bók i
heimi. Þar voru upptalningar á
stofnunum rikisins, þessi fer
meB löggjafarvald, þessi meB
dómsvald, þessi datt i sjóinn,
þessi dró hann upp tlr.Þingmenn
eru kosnir í leynilegum kosning-
um. Hlutfallskosning er sem hér
segir. Kannski var eitthvaB af
þessu nauBsynlegt, a.m.k. ef viB
hefBum byrjaB á þessum
fræBum nokkru fyrr en raun bar
vitni. En mest voru þetta sjálf-
sagBir hlutir. Timarnir hrút-
leiBinlegir. Nema hvaB ég man
aB einu sinni sagBi skóla-
stjórinn, sem mataBi okkur á
þessum fróBleiksmolum eins og
hann færi meB bráBhollt en
délítiB bragBvont lýsi:
— ÞiB vitiB nú strákar, aB
'menn eins og Stalin virBa
mannslifin ekki meira en rottur.
Þá gall viB vlgreif raust
bekkjarskáldsins:
— Hvar hefur hann sagt þaB?
Skólastjórinn brosti viB og eins
og hopaBi undan þessari hólm-
gönguáskorun og átti þó
auBveldan leik.: Æ, heillavin-
imir, sagBi hann, þiB eru svo
herskáir...
Áróður í skólastofum
og hlutleysi kennarans
Aö ná áttum
Ég hefi stundum hugsaB til
þessa atviks þegar fræBsla um
samfélag 1 skólum hefur veriB á
dagskrá. Margir ágætir uppal-
arar hafa aB sjálfsögBu löngu
gefist upp á þeirri gömlu aöferö
sem fólst i vélrænni upptalningu
á fyrirbærum þjóBfélagsins,
mjög almennri og ófullnægjandi
lýsingu þeirra. Þeir hafa viljaB
leggja á þaB áherslu, aB börn og
unglingar munu ekki ganga út I
þjóöfélag þar sem sannleikur er
endanlega fundinn, þar sem
samkomulag rlkir I stórum
dráttum um veigamestu atriöi.
Heldur reyna aB undirbúa þau
undir þátttöku I þeirri umræöu
sem fer fram, gera þau færari
um aö taka sjálfstæöar ákvarö-
anir á grundvelli heimilda.
Kenna þeim aö gera sér grein
fyrir þvl, hvernig viöhorf þeirra
sjálfra og annarra veröa til.
Hjálpa þeim til aö eyöa fordóm-
um. Lyfta ögn umræBunni. Gera
þau betur I stakk búin til aö átta
sig -á rökum og falsrökum I
stjórnmálum og kjaradeilum.
Draga úr líkum á því, aB þau
muni seinna hreyta ónotum I
blökkumann á veitingahúsi,
eöa leggja fæö á vita saklausan
mann fyrir þá sök eina aö hann
er hommi. Svo dæmi séu nefnd.
Bylting — Bylting
ÞaB eru mjög margir llklegir
til aö taka undir slfk stefnumiö,
þau séu góB og nauösynleg. En
þegar menn ætla svo aB fara aö
breyta eftir þeim, þá er eins llk-
legt, aö frá hægri heyrist mikil
ramakvein. A þeim slóöum
sýnast menn einkar illa undir
þaB búnir aB viöurkenna i verki,
aö sá „samnefnari” sem menn
gera ráö fyrir I viöhorfum
samfélagins til ýmissa stór-
mála, megi veröa fyrir hnjaski I
spurningum og gagnrýni sem
fram kemur í kennslustundum.
RUssar hafa veriB mikiö
skammaöir fyrir aö taka þvert
fyrir aö trúaö fólk kenni
börnum, og þaö meö réttu.
En ótnílega oft hafa I ræöu
og riti hérlendis heyrst
raddir um aö þeir menn
sem ekki eru kristnir megi
hvergi nálægt barnaskólum
koma. MeB öörum oröum: þaö
er jafnan stutt I þá svarthausa-
móöursýki sem segir: þaö er
veriö aö innræta börnum okkar
kommúnisma — um leiö og
minnst er á „félagsleg
vandamál” viö þau. Félagsleg
vandamál veröa þá allt aö þvi
skammaryrBi I sjálfu sér (eins
og Rússi, hommi, kommi og
Svli). Litill bæklingur sem
Fylkingarmaöur sýndi
einhverju sinni i gaggó i Kópa-
vogi (var þaö ekki þar?) breytt-
ist á skammri stundu i fimm
hundruö eldrauöar félags-
málahænur, sem görguöu bylt-
ing, bylt-ing I eyru frjálshyggju-
foreldra nótt sem nýtan dag.
Umræðustjóri
Okkur finnst þaB ekki fara á
milli mála aB þaö er stórkostleg
framför, þegar unniB er aö þvi
aö móta námsefni og
kennsluhætti sem miöa aö þvl
aö gera nemendum betur ljóst
hvaöa lögmál eru á ferB I næsta
umhverfi þeirra, hver vandi þaö
er aB vera manneskja I sam-
félagi sem er óhjákvæmilega
fullt meB þverstæöur, andstæöa
hagsmuni, einnig hégóma og
eftirsókn eftir vindi. En þaB er
lika ljóst, aö slik markmiö gera
gifurlegar kröfur til kennara og
um margt ööruvlsi en hann áöur
þurfti aö sinna.
Lawrence Stenhouse heitir
breskur uppeldisfræBingur sem
hefurmikiö velt þessum málum
fyrir sér og er frumkvööull I aö
móta námsefni og aöferöir I hin-
um nýju samfélagsfræöum.
Hann kom hér og hélt námskeiB
I Kennaraháskólanum seint 1
júní; I þvl tilefni gafst tækifæri
til aö blaöa I nokkrum greinar-
gerBumhans. Stenhouse er einn
þeirra sem vilja aö nemendur
takist á viö erfiö vandamál,
deilumál (kynferBislIf, kyn-
þáttamál, vinnudeilur) meö
umræöum og skoöun heimilda.
Og hann vill þá aö kennarinn sé
einskonar umræBustjóri sem
haldi hlutleysi i viökvæmum
deilumálum.
Hræsni og
einlægni
Ekki veit ég hvort menn gera
sér almennt grein fyrir þvl, aö
hin aölaöandi kenning um hlut-
leysi kennarans er I raun og
veru nýjung miöaö viö þaö sem
flest okkar eru alin upp viö. Viö
erum alin upp viö aö skólinn
foröist viBkvæm efni, eöa eins
og skyldi kennara til aö halda
sig á ákveöinni mottu meö
tilvlsun til samnefnara I þjóö-
félaginu. Stenhouse er mjög
andvígur slikum aölögunarkröf- .
um á hendur kennurum, hann
segir réttilega aö þær muni þá
neyöa einhvern hluta kennara
til aö tala um hug sér, til
„kerfisbundinnar hræsni”, sem
sé mjög vont veganesti I sam-
skiptum þeirra viö nemendur.
Stenhouse ræöir einnig um
annan möguleika, sem lltur ekki
illa út I fljótu bragöi: aö kennar-
inn sé blátt áfram frjáls til aB
láta I ljós sina einlægu skoBun I
hverju máli. En þarna kemur
strax upp sá vandi, aö áhrifa-
vald kennarans I skólastofu er
mikiö og meira en menn gera
sér grein fyrir. Hann yröi fljót-
lega sakaöur um aönotaakóla-
stofuna til áróöurs fyrir slnum
viBhorfum (a.m.k. ef hann hefBi
skoöanir sem stangast á viö
skoöanir einhvers meirihluta).
Ef kennarastéttin vildi fylgja
eftir þessum rétti — „ég segi
mlna skoöun” — rétti, sem full-
orönirreyna aö tryggja sér hver
meö slnum hætti, þá yröi hún aö
standa i stööugri vörn fyrir
kennara sem boBuBu friöar-
stefnu börnum atvinnu-
hermanna eöa frjálsar ástir
börnum strangtrúarfólks.
Erfiöur kostur
SU afstaBa sem Stenhouse
mælir meö og hefur reynt aö
breyta I veruleika i slnu landi,
er fólgin I viöleitni til aö finna
þær kennsluaBferöir, sem
myndu I sjálfu sér tryggja þaö,
aÐ kennarinn geri allt sem
hann getur til aB vernda
nemendur fyrir hans eigin
skoöunum — um leiB og hann
eflir skilning þeirra og dóm-
greind. Hann viöurkennir aö
þessi aBferö er erfiB, og þaö
hlutleysi kennarans sem hún
stefnir aö getur ekki oröiB full-
komiBl ÞaB er reýndar svó, aö
hver og einn getur auöveldlega
Imyndaö sér, hvernig kennari
eins og ósjálfrátt fer aö viöra
eigin skoöanir eBa fordóma meö
spurningum, sem I sjálfu sér
fela I sér afstööu. Tökum til
dæmis spumingar eins og þess-
ar: Er þaö réttlætanlegt aö
verkamannafélög geti stöövaB
bjargræöisatvinnuvegina meö
ólöglegu útflutningsbanni?
EBa: er þaö réttlæti, aö atvinnu-
rekendur geti I nafni hagræB-
ingar eöa tækniframfara rekiö
útá gaddinn stóran hluta af þvi
fólki sem hefur byggt upp fyrir-
tæki þeirra? Eins og þingmaö-
urinn sagöi: þaB er eins og hver
sjái upp undir sjálfan sig meö
þaö.
Bestur kostur
En þó margar hættur leynist I
þeirri stefnu sem Stenhouse og
margir aörir menn ágætir hafa
upp tekiB, þá sýnist ljóst, aö hún
er langbestur kostur þeirra sem
á dagskrá eru. Hún gerir aukn-
ar kröfur til kennara, og hún
leggur llka meiri ábyrgö á
nemendur. Og Stenhouse
kveöst hafa sönnur á því, aö þar
sem reynt hafi veriB aö halda
trúnaöi viB hugsjón hins virka
og gagnrýna hlutleysis kennara
sem reynir aö ýta undir næmi,
ímyndunarafl, umburöarlyndi
og rökvisi, þar hafi nemendur
svaraömeö betri vinnu. Aftur á
móti hafi brot á hlutleysinu leitt
til þess aö nemendur réöu slöur
viö viöfangsefnin. Hann viöur-
kennir, aö margt sé óunniö I
þessum efnum, aö árangur sé
mjög misjafn eftir skólum og
ööru. Og hann leggur llka
áherslu á, aö án vissrar dirfsku
komast menn ekkert. „ÞaB er
mikilvægt”, segir hann, „aö
hafa I huga, aö þaö er ekki unnt
aB fást viö striö, kynllf eBa kyn-
þáttamál á fulloröinna hátt, án
þess aö vera reiöubúinn til
nokkurrar áhættu, og viB getum
ekki hjálpaö ungu fólki til aö
glíma viö vandamál ef viö
verndum þau fyrir þeim.”
AB.
• StuBst viö eftirfarandi
greinar eftir Lawrence
Stenhouse: The Humanities
Curriculum Project (Educa-
tional Research in Britain, no
3,1973). Pupils into students?
(Dialogue, Schools Council
Newsletter No 5) og
Controversial value-issues in
the calssroom (Beyond the
number game, Macmillan).
*sunnudags
pristill

erlendar
bækur
The Territory
of the Historian.
Emmanuel Le Roy Ladurie.
Translated from the French by
Ben and Sian Reynolds. The Har-
vester Press 1979.
Höfundurinn er meöal þess
hóps sem nú stendur aö útgáfu
„Annales”, en stofnendur þess
tlmarits ollu þáttaskilum I sagn-
fræöirannsóknum á Frakklandi
fyrir um hálfri öld, þegar þaö hóf
göngu slna. Ladurie er sá af
þriöju kynslóö Annalistanna,
sem kimnastur er, einkum fyrir
rit sin „Montaillou” og „Bænd-
urnir I Languedoc”. BáBar þessar
bækur eru saga þeirra sem fram-
leiddu og unnu önnur störf sem
voru efnahagsleg undirstaöa
fransks samfélags fyrrum.
Ladurie lýsir samfélagi hinna
breiöu byggöa, verkmenningu og
arfhelgum siBum og venjum,
baráttu og samskiptum þeirra
sem unnu jöröina og hinna sem
töldu sig eiga hana. Þetta er saga
„þjóödjúpsins”, baráttusaga
manns og nátturu.
Þessi bók, er safn greina
Laduries frá sIBustu tuttugu ár-
um. Bókin kom I fyrstu út hjá
Gallimard 1973 og er nú þýdd á
ensku og gefin út af Harvester
Press, en sú útgáfa hefur gefiB út
mörg merk sagnfræöirit þau tiu
ár sem forlagiö hefur starfaö.
Þessi útgáfa er lltillega
frábrugöin frumútgáfunni,
nokkrum köflum er sleppt, en
meginhluti greinanna kemur til
skila.
Þessar greinar fjalla m.a. um
notkun tölva viö úrvinnslu viöa ■
mikilla tölulegra heimilda og
annarra þeirra heimilda sem má
gera hæfar til tölvuúrvinnslu
Hann nefnir dæmi slikrar
Urvinnslu I skrifi um vissa tölu
ungra manna, sem kvaddir voru i
franska herinn áriö 1868. Þær
upplýsingar sem fyrir liggja eru
notaöar til þess aö flokka hópinn
og grafast fyrir ástand þeirra
stétta og þess umhverfis sem viö-
komandi teljast til.
Greinin „Rural Civilization”
eru hugleiBingar um sveitamenn-
ingu á Frakklandi frá þvl á dög-
um Rómverja og fram um lok
fyrri heimsstyrjaldarinnar, en
meö þeirri styrjöld og margvls-
legum samfélags og tæknibreýt-
ingum sem eftir fylgdu, var hin
eiginlega franska sveitamenning
oröin „saga” og þar meö
rannsóknarefni sagnfræöinga.
Þaö er einmitt sá akur sem
Annalistarnir lögöu og leggja svo
mikla áherslu á I rannsóknum
slnum. Þar er aö finna grundvöll-
inn aö framvindu fransks sam-
félags. Þessi grein er mjög eftir-
tektarverö og viröist höfundurinn
gera samfélagsforminu, efna-
hagsforsendum þess og stétta-
baráttunni innan ramma þess góB
skil á 29 blaösIBum. Hann dregur
upp mynd af „franskri sveita-
menningu” og enda þótt hugtakiö
sé viöfeöma og spanni óteljandi
viöfangsefni, þá tekst honum aö
gera efninu þau skil, aö öll aöalat-
riöi komast til skila.
I annarri grein fjallar hann um
gósseiganda I Normandy, viB-
skipti hans viB nágrann# yfirvöld
og kirkju á 16. öld. Hann lýsir
daglegum háttum á óöalinu, um-
svifum og viöbrögöum Gilles de
Gouberville, en svo heitir góss-
eigandinn, persónulegum högum
hans og einkamálum. Höfundur-
inn hefur sllk tök á efninu, aB
þessi liöna tiB lifnar viö og persón-
urnar stlga út úr blaöslöunum og
öölast eillft llf meö lesandanum.
Laduire hefur lagt mikla stund
á mannfjöldarannsóknir og rann-
sóknir á veöurfari og áhrifum
þess á framleiöslu og hag héraöa
og rikja; um þessi efni birtast hér
tvær stórmerkar greinar.
Þetta greinasafn er meöal
þeirra verka I frönskum sagn-
fræBirannsóknum sem votta
snilld og hugkvæmni franskra
sagnfræöinga á okkar timum.
Þeir sem áhuga hafa á sagnfræöi
geta ekki látiö þessa bók ólesna,
hafi þeir ekki áöur lesiö greinar
og bækur höfundar..