Þjóðviljinn - 10.09.1980, Blaðsíða 7

„Stónt
beitartil-
raunimar”
Landnýtingartilraunirnar, —
stóru beitartilraunirnar — ,
hófust sumariö 1975 á eftirtöldum
stöðum: Hesti og Hvanneyri i
Borgarfirði, Sölvaholti i Hraun-
gerðishrcppi, Kálfholti i Asa-
hreppi, I Alftaveri og á Auðkúlu-
heiði. Sumarið 1976 bættust við
Asheiði i Kelduhverfi og svæöi við
Sandá i Biskupstungnaafrétti. A
Eyvindardal i N-Múl. hófust loks
tilraunir 1978.
Þetta eru fyrstu tilraunir, sem
gerðar hafa verið hér á landi þar
sem reynt er i sömu tilraun að
kanna áhrif aðgerða til þess að
auka gróður, svo sem áburðar-
gjafar, framræslu og fullrar
ræktunar við mismunandi beitar-
álag við mismunandi skilyrði, á
gróðurfarið.
Dr. Ólafur Guðmundsson, dr. Robert E. Bement, dr. Björn Sigurbjörnsson. — Mynd: _ eik
Þáttur i langtíma gróður-
og landgræðslu
Hluti af „þjóðargjöfinni” rann
til þessara tilrauna en auk þess
nutu þær styrks frá Þróunar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna,
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna, Visinda-
sjóði, Byggðasjóði og Alþjóða
kjarnorkustofnuninni.
Tilraunirnar eru taldar ein-
hverjar umfangsmestu beitartil-
raunir, sem þekkjast. Nær sú
stærsta t.d. yfir 259 ha. Að þeim
vinna menn frá Rala, Land-
græðslunni, tilraunastjórar,
kennarar og starfsmenn á
Hvanneyri, ráðunautar hjá
Búnaðarfélagi íslands, héraðs-
ráðunautar, starfsmenn tilrauna-
stöðvarinnar á Keldum og
bændur, sem leggja til gripi og
land. Af hálfu FAO starfaði dr.
Robert E. Bement öll árin að
skipulagningu verkefnisins og
lagði á ráðin með framkvæmd til-
raunanna.
Tilgangur - Athuganir
Nýlega áttu þeir fund með
fréttamönnum dr. Björn Sigur-
björnsson, forstjóri Rala, dr.
Ölafur Guðmundsson, sér-
fræðingur hjá Rala.og dr. Robert
E. Bement. Bentu þeir á, að með
tilraununum væri leitast við að
varpa ljósi á þrjú megin atriði:
1. Hvernig megi auka og bæta
gróður samhliða bestu nýtingu
landsins til beitar.
2. Hvernig unnt er að ná
miklum vaxtarhraða lamba
og/eða ungneyta á mismunandi
bithaga (framræst, óframræst
o.s.frv.).
3. Samanburð á hagkvæmni við
að beita á óáborinn úthaga eða
áborinn, bæði á afréttum og á
heimalöndum.
Meðal athugana, sem gerðar
hafa verið á hverjum stað, má
nefna:
1. Allt búfé vigtað á 3—4 vikna
fresti yfir beitartimann.
2. Um leið er mælt hve mikil
uppskera stóð eftir i hverju hólfi.
3. Geröar mælingar á sam-
setningu gróðurs einu sinni á
sumri.
4. Fóðurgildi uppskerunnar
rannsakað, m.a. tekið tillit til
snefilefna.
5. Ýmis önnur sýni tekin yfir
sumarið, s.s. saursýni og blóðsýni
m.a. til könnunar á átmagni og
efnaskorti.
6. Ýmis sýni tekin við slátrun
lamba s.s. til efnamælinga og til
að leita að snikjudýrum.
vernd
7. Fylgst náið með heilsu og
þrifum búfjárins.
Vegna fjárskorts var til-
rauninni við Sandá frestað en
Hvanneyrarskóli tók að sér til-
raunina á Hvanneyri. Fyrirhugað
er að hefja aftur tilraunina við
Sandá i svipuðu formi og áður
strax og fjármunir leyfa, enda er
mjög mikilvægt að finna hversu
mikið má beita á það land, sem
grætt hefur verið upp á örfoka
melum á hálendi landsins.
Stœrð og fyrirkomulag
tilraunanna
Athuga ber, að þær niöurstöður
rannsóknanna, sem hér eru birt-
ar, eru bráðabirgðaniðurstöður.
Fullnaðaruppgjöri lýkur væntan-
lega á þessu ári.
Mýrlendisbeit
Tilraunirnar leiða i ljós, að
lömb, sem sumarlangt ganga á
mýrlendi, þrifast illa. Viröist það
óháð magni gróöursins. Reynt
hefur veriö að leysa þetta vanda-
mál með blandaðri beit sauðfjár
og hrossa eða sauðfjár og naut-
gripa en ekki tekist enda þótt
einhver ávinningur kunni að vera
af blandaðri beit fyrir þrif lamb-
anna.
Þrátt fyrir lágan fallþunga
lambanna af mýrlendi er beitar-
þol mýranna miklu meira en
þurrlendis. Þannig fæst miklu
meira kjötmagn af ha af mýr-
lendi en þurrlendi. Er það mikil-
vægt þegar auka á beitarþol með
áburðargjöf þvi hægt er að auka
beitarþolið meira á mýrlendinu,
þannig að kjötaukningin á kg
áburðar er meiri þar en á þurr-
lendi. Einkum á þetta við þegar
borið er saman láglendi og
hálendi. Hross þrifast hinsvegar
mjög vel á mýrlendi, ef komið er i
veg fyrir ormasmit, en kálfar
nokkru lakar, en þeir þrifast
mjög vel á grænfóöri. Þrátt fyrir
þetta er vaxtarhraði lamba og
hrossa mjög svipaður ef miðað er
viö hektara.
Þótt vaxtarhraði lamba á þurru
láglendi sé yfirleitt minni en á
hálendi er þungaaukningin á ha
meiri þar en á láglendi. Þvi er
áburðargjöf á hálendi óhag-
kvæmari en á láglendi þar eð
kostnaðurinn á kg kjöts er meiri.
Lömb þrifast og betur á landi þar
sem gróður er fjölbreyttur.
Mikiivægi
haustbeitar
Vaxtarhraði lamba á mýrlendi
minnkar mjög upp úr miðju
sumri og raunar einnig á þurr-
lendi seinni hluta sumars eða á
haustin. Þvi er mikilvægt að hafa
gott beitiland handa lömbum á
þessum tima. Tilraunirnar sýna,
að þar henta há eða grænfóður vel
en varast skyldi þó að setja lömb
á beitiland seinni hluta sumars og
á haustin, sem sauðfé hefur
gengiö á yfir sumarið, jafnvel
þótt gróður sé þar nægur.
Tilraunirnar benda til að skipti-
beit sé mjög athugandi á láglendi
annað hvort þannig að landið sé
hvilt yfir visst timabil eða að
skipst sé á um að beita mis-
munandi búfjártegundum. Rann-
sóknir á þessu eru þó mjög tak-
markaöar og þarf úr að bæta sem
fyrst.
Sýnt hefur verið fram á i til-
raununum að beitarálagið
ær/tonn gróðurs getur verið mjög
breytilegt þótt beitarþungir.n
(t.d. ær/ha) sé sá sami yfir súm-
ariö. Þannig getur t.d. kuldakast
aukið beitarálagið og einnig eykst
það mjög mikið seinni hluta
sumars og á haustin.
Sérhœföir þœttir
Auk beitartilraunanna hefur
frá upphafi veriö reynt að’vinna
jafnhliða að athugunum á nokkr-
um sérhæfðum þáttum, aðallega
snefilefnum, snikjudýrum, át-
magni og plöntuvali sauðfjár.
Snefilefni hafa verið rannsökuð
i sambandi við vanþrif lamba á
láglendi. Ekki virðist um kopar-
eða koboltskort að ræða. Niður-
stöður liggja ekki fyrir um önnur
efni en ekki hafa fundist neinir af-
brigðilegir þættir i blóði, sem
gefið geta til kynna ástæður van-
þrifa i lömbum á mýrlendi.
Tilraunirnar sýna að mjög
nauðsynlegt er að vinna gegn
ormaveiki i búfé þar sem það
gengur i þröngum högum allt
sumarið. Þó er ekki ljóst hvort
ormalyfsinngjöf vinnur algeran
bug á þessu eða hvort skiptibeit
er nauðsynleg.
Niðurstöður úr átmagns- og
plöntuvalstilraunum liggja ekki
fyrir ennþá en væntanlega gefa
þær frekari upplýsingar um
orsakir vandamála láglendisbeit-
arinnar.
Auk alls þessa hafa beitartil-
raunirnar nú þegar sýnt, að viss
lágmarksspretta þarf að vera
fyrir hendi áöur en beit hefst, ella
dregur stórlega úr beitarþoli.
Hinsvegar örfar hófleg beit oft
sprettu. Búist er við að mælingar
á gróðurfari geti að einhverju
leyti leitt i ljós hvaða plöntuteg-
undir aukast eða minnka við beit-
ina.
Enn er sitthvað
óljóst
Þó að landnýtingar-til-
raununum sé ekki lokið liggja
þegar fyrir ýmsar mikilsverðar
upplýsingar. Ýmsir eru þó þeir
þættir, sem ekki fást um fullnægj-
andi upplýsingar fyrr en lokið
hefur verið við að vinna úr rann-
sóknunum að fullu. Má þar nefna
beitarþol þeirra gróðurlenda,
sem rannsóknirnar eru geröar á,
hversu margar ær jafngilda
einum hesti eða nautgrip i beit,
uppskerumagn við mismunandi
beitarþunga og áhrif mismikillar
beitar á gróöurfar. Þá stendur og
til að gera hagfræðiiega úttekt á
niðurstöðunum. Þess er þvi að
vænta að þessar beitartilraunir
og þær upplýsingar, sem þær
veita, geti orði snar þáttur i lang-
tima gróðurvernd og landgræöslu
á Islandi. —mhg
STÆRD OG FYRIRKOMULAG TILRAUNANNA.
Tilrauna- staóir Ár Ær með lömbum Kálfar eða hross Fjöldi beitar- hólfa Stærð tilrauna- svæðis Lengd girðin* km
Álftaver 1975-1979 90-104 8-9 100 8.25
Auðkúluheiði 1975-1979 108-142 12 259 13.68
Eyvindardalur 1978-1979 38- 52 4-7 56-78 7.4
Hestur 1975-1979 100-120 8-9 27-37 11.0
Hvanneyri 1975-1977 52- 56 32-44 12 14 4.4
Kálfholt 1975-1977 1 15-138 18 18 60 17.8
Kálfholt 1978-1979 89- 9 3 321} 18 60 17.8
Keiduhverfi 1976-1979 108-122 15-16 124-126 7.6
Sandá 1975-1977 24- 40 4 14 2.3
Sölvaholt 1975-1977 28- 30 44-68 11-16 41-56 8.1
Sölvaholt 1978-1979 56-67 10-11 32-41 6.3