Þjóðviljinn - 10.09.1980, Blaðsíða 10

Hrafn
Sœmundsson
Skólakerfið okkar
er orðið mannúð-
Þegar Jón,Sigga og Pétur hef ja
skólagöngu i haust, byrjar þaö
kerfi, sem umlykur þau Jón,
Siggu og Pétur, enn einu sinni að
áreita mig.
Ég skrifaði raunar grein um
þetta kerfi i Þjóðviljann fyrir einu
eða tveimur árum og "kallaði
greinina „Skrimsliö”. Þegar ég
lit núna til baka, þennan stutta
tima, sé ég ekki betur en að
heimurinn hafi siðan skipt ham
og ótrúlegar breytingar hafi oröiö
og ennþá meiri breytingar séu i
sjónmáli. Skólaganga og öll
skólamál viröast nú standa á
krossgötum og fyrirsjáanlegar
eru miklar breytingar á skóla-
starfinu i náinni framtið og þess-
ar breytingar koma til meö að
hafa áhrif á allt lif almennings.
Ekki veröur hjá þvi komist i
upphafi og áður en lengra er
haldið, aö huga aöeins að núver-
andi ástandi i skólamálunum. Þó
freistandi væri að reifa skólamál-
in i heild, eða aö ræða um skóla-
málin á breiðum grundvelli, þá
verður þaö ekki gert i stuttu máli.
Þessvegna vel ég þann kost aö
gera tilraun til að draga fram
einn þátt málsins, en þessi þáttur
er að minu viti kjarni málsins.
Frumsk óga rlögmálid
rϗur
Ég tel vist, eða liklegt, aö allir
kennarar, sem lesa þessar linur,
þekki mætavel þaö málefni, sem
ég ætla að skrifa um. Það blasir
allsstaöar við, bæði I skólunum og
á heimilunum. Ég held að allir
sem kenna börnum eða eiga börn
komist ekki hjá þvi aö þurfa aö
þreifa á þeim vanda sem skapast
þegar einstaklingar með mis-
munandi „gáfnafar” standa einn
dag frammi fyrir kerfinu og
verða að glima við margháttaðar
hindranir.
Til aö draga málið örlitið
saman, þá virðist mér, eftir beina
og óbeina nasasjón af núverandi
skólakerfi, að þaö sé i stórum
dráttum ómanneskjulegt og að
frumskógarlögmáliö ráði þar enn
verulega rikjum. t skólakerfinu
okkar er samkeppnissjónarmiðiö
nokkuö einhliða rfkjandi og litill
sveigjanleiki fyrir hendi handa
einstaklingum með ólikar þarfir.
Versti galli skólakerfisins er sú
staöreynd, að fölkinu er refsaö
fyrir eiginleika sem einstakling-
urinn ræður nánast engu um
sjálfur. Ég á hér við hiö svo-
kallaöa „gáfnafar” sem menn fá i
vöggugjöf.
arlítlll
Þrjár gerdir
„gáfnafars”
Það er afar erfitt að rökstyðja
þessa fullyrðingu i stuttu máli. Til
aö reyna að skýra þetta, langar
mig samt aö setja upp einfalt
dæmi sem flestir þekkja áreiöan-
lega. Ég tek þetta dæmi af for-
eldrum sem eiga þrjú börn. Þessi
þrjú börn eru i heiminn borin
meö þrjár gerðir af „gáfnafari”.
Þegar skólakerfiö er annars veg-
ar, er „gáfnafar” mat á þvi
ástandiog þeim hæfileikum fólks,
að stafla I sig þvi staðlaða náms-
efni, sem enn ræður að stærstum
hluta rikjum i skólanum.
Þegar áöumefnd systkini hafa
lokið frumbernsku sinni, byrjar
ballið. Einn leysir öll verkefni
fyrirhafnarlitið. Annar kemst
áfram, en er á mörkunum. Sá
þriðji ræður ekki viö neitt.
A þessu stigi kemur inn i mynd-
ina þekktur mannlegur veikleiki.
Vitandi og óvitandi siast nú inn i
ungviöið það mat sem á það er
lagt. Fyrst I heimahúsum og
siðan i skólanum. Það er nokkuö
þrálátur mannlegur veikleiki að
meta börn eftir „gáfnafari”. Sér-
staklega á þetta viö um þá ein-
staklinga sem eru „heilbrigðir” á
ytra borðinu. Þau böm sem eru
vangefin hljóta i mörgum tilvik-
um betri umönnun, andlega, en
heilbrigö börn með litið „gáfna-
far”.
Betri staða i lifinu
Hverju sem menn vilja halda
fram og hvaö sem stendur i
námsskrám og öðrum plöggum
sem lúta að kennslumálum, þá
byrjar það strax að siast inn I
börnin að skólalærdómur sé að
stærstum hluta tii þess eins að
komast, aö honum loknum, i betri
stöðu ilifinu og þá fyrst og fremst
i betri efnahagslega aöstöðu.
Kennarar og aðrir skólamenn
eiga auðvitaö ekki nema litla sök
á þessari innrætingu. Það er ein-
faldlega þjóðfélagiö sjálft sem er
þannig að ekki er tekiö á móti
þeim sem ekki geta „lært”. i»etta
ástand hefur fariö versnandi á
siðustu áratugum þegar hið
tæknivædda þjóðfélag hefur veriö
að taka við af tiltölulega einföldu
bænda- og fiskimannaþjóöfélagi.
Seigdrepandi vitisvél
Þróunarsaga hinna þriggja
barna sem ég minntist á er í stór-
um dráttum ráöin allt frá upp-
hafi. Þegar skóiaganga þeirra
hefst hafa þau fengið það vega-
nesti sem áður er talað um og sá
veruleiki sem blasir við þeim inn-
an veggja skólans er þannig, I
höfuðatriðum:
„Gáfaöa” barninu er tekið opn-
um örmum. Þaö koma aldrei
neinar kvartamr um þetta barn,
nema ef vera skyldi um að þvi
væri haldið niðri.
Meðalbarnið er sett inn i seig-
drepandi vitisvél. Það gerir sér
fulla grein fyrir því, aö til þess að
fá „stööu” i lífinu þarf það að
komast áfram'. Endanleg aftaka
þessa barns fer þó ekki fram fyrr
en það kemur á framhaldsskóla-
stigið. Þaö eru nefnilega i gangi
tvö skólakerfi i landinu, sem ekki
eru samræmd nema aö litlu ieyti.
Hafi þetta meöalbarn ekki gefist
upp áður, þá fær þaö stundum
náöarskotiö I menntaskólanum á
litlu blaði. A þessu blaöi eru
einkunnir þess tiundaðar, en
neðstá blaðinu stendur þetta eina
orö: FALLINN.
Þessi aftaka
fer fram
Svona eru þessir hlutir einfaldir
frá hendi skólakerfisins. Sál-
fræðingarnir, félagsfræðingarnir,
skólaráögjafarnir og allir hinir
eru nú fjarri góðu gamni. Meðal-
barnið situr eitt með vanda sinn.
Það veröur oft aö glima viö
skilningssljóa foreldra,
miskunnarlitíl skólasystkini og
eigin örvæntíngu. Barnið hefur
brugðist. Þaö hefur þá tilfinningu
að hafa brugöist foreldrum og
kannski sjálfu sér. Þessi aftaka
fer fram á ungmenninu þegar það
er i blóma lifsins og þetta ung-
menni er oftar en hitt vel úr garði
gert að öllu leyti ööru en þvi aö
það vantar nokkur „vísitölustig”
i „gáfnafariö”.
Þriðja barnið okkar kemst ekki
neitt. Þrátt fyrir hugsanlegan
gjörvileika, likamlega, eru þessu
barni flestar bjargir bannaöar.
Betra að vera
vangeftnn
Það eru þessir siöastnefndu
einstaklingar sem verst eru sett'ir
i þjóöfélaginu. Þeir eru nú þegar
allt of stór hluti þcirra sem ganga
i skóla. Og þeim mun fara fjölg-
andi á næstu árum.
Eins og nú er háttað þá væri að
mörgu leyti hagstæðára fyrir
þessi „heimsku” börn, mörg
hver, að vera vangefin og hafa
löggilta pappira upp á þaö. 1
mörgum tilvikum yrði þá hugsað
betur um þau, bæði I heimahúsum

og i skólanum eða á stefnuninni.
Þó er meöhöndlun á vangefnum
börnum ekki til mikillar fyrir-
myndar i öllum tilvikum á ís-
landi, miðað við það sem hægt
væri aö gera á því sviði.
Enþau „heimsku” böm.sem ég
er að tala um, veröa að hlita þvi
voðalega hlutskipti að vera dæmd
út úr samfélaginu vegna þess
fyrst og fremst að þjóðfélagið
hefur aldrei, nema aö litlu leyti,
gert sér grein fyrir nauðsyn þess
aö tengja skólakerfið og atvinnu-
lifið saman.
Sú þjóð dagar uppi
Ég hef gert hér að umræðuefni
nokkrar staðreyndir, sem að
minu mati eru fyrir hendi I skóla-
kerfinu. Það verður þó að viöur-
kenna aö undanfarin ár hefur
verið i gangi mikil vinna til að
breyta þessum hlutum til betri
vegar. Þó virðist nú ljóst að
megnið af þvi starfi hefur verið
unnið fyrir gýg, allavega hvað
varöar tækni og raungreinar. Sú
tæknibylting sem nú riður yfir
heiminn kallar ekki á það að
breyta skólakerfinu á þann hátt
sem unnið hefur verið að. Sú
tæknibylting sem nú riöur yfir
kallar á nýtt skólakerfi á flestum
sviðum. Þá þjóð, sem ekki ber
gæfu til að viðurkenna þetta, mun
daga uppi.
Þó að hin nýja tæknibylting,
sem hér um ræðir, hafi verið I
sjónmáli um nokkur siðustu ár,
þá hefur islenska skólakerfið ekki
sveigt sig að þeim staöreyndum
sem við blasa. Þaö hafa aðrir
aðilar i þjóðfélaginu raunar ekki
gert heldur.
Skynlitill múgur
Þessi nýja tæknibylting, sem
stundum er kennd við örtölvuna,
mun hafa gifurleg áhrif á stöðu
þeirra sem ganga i gegnum
skólakerfiö á næstu árum og ára-
tugum. Þessi byltíng mun skipta
fólki enn frekar i aðskiljanlega
hópa og breikka enn bilið milli
þeirra sem „geta lært” og hinna
sem i besta tilfelli verða þá skyn-
litill múgur á vinnumarkaði.
Tölvan sjálf er tiltölulega ein-
faldur hlutur og það. er yfirleitt
auðvelt að vinna- við þessi tæki.
En á næstu árum mun hinsvegar
verða gífurleg þörf á sérmennt-
uðu fólki til að mata tölvuna. 1
nánustu framtið munu hinir
„gáfuðu” nemendur i æ rikari
mæli læra forritun fyrir tölvur i
einhverri mynd.
Þarna er i uppsiglingu enn ein
andleg stéttaskipting sem skóla-
menn ættu aðhuga að áöur en það
erum seinan. Og skólamenn ættu
á þessu sviði að hlusta á þá sem
meta hinn mannlega þátt meira
en tækniglýju þeirra sem vilja
keyra þjóöfélagið áfram með
nýju sérfræðingaveldi og hirða
ekici um hamingju einstakling-
anna, þeirra einstaklinga sem
með núverandi stefnu veröa i
framtiðinni illa staddur múgur,
annaöhvort í dauöri vinnu eða á
atvinnuleysiskaupi.
Hver sem „greindar-
visitalan ” er
Ef velá að fara verða þeirsem
stjórna skólamálum og þeir sem
stjórna þjóðfélaginu að taka
höndum saman nú þegar og kafa
til botns i þessum nýja vanda.
Þær byltingar, sem þurfa að
veröa, munu hrista allar stoöir
þjóðfélagsins. Engu að síöur
veröuraöfara fram endurskoðun
allt frá grunni og sú endurskoðun
mun ráöa þvi hvernig þjóöfélagið
þróast á næstu áratugum. Þessi
endurskoöun mun ráða þvi hvort
það gallaöa skólakerfi sem við
búum nú viö verður ennþá verra,
eða hvort viö stefnum inn i nýjan
tlma, þar sem hugsað verður um
að gera öllu fólki kleift að lifa
eðlilegu og gleðirfku lifi, hvort
sem einstaklingurinn hefur þessa
eba hina „greindarvisitöluna”.
Ég tel ab slikt þjóöfélag eigi að
vera markmið skólakerfisins. Og
raunar eina markmiöiö.
Hrafn Sæmundsson