Þjóðviljinn - 18.09.1980, Blaðsíða 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 18. september 1980.
In memoriam
Soffia Túvína
Fædd 16. nóv. 1897 — Dáin 11. sept. 1980
Við sólsetur
Innst i þvi öliu sem gerist
öliu sem tekst þú i fang
heyrir þú stundirnar hverfa
heyrir þú kiukkunnar gang.
Og þaöan mun þögnin koma —
þögnin og gleymskan öll
er hinsta minútan hnigur
á hvarma þér, eins og mjöll.
(Hannes Pétursson)
Nú er hinsta minútan hnigin á
hvarma gamallar konu, sem i dag
veröur lögö i Islenska mold eftir
langa vegferö. Mig langar aö
kveöja hana og þakka samfylgd-
ina þetta spottakorn, sem viö
gengum saman.
Sina löngu vegferö hóf Soffia
Túvina (sem I okkar munni var
kölluö Sonja) austur i Hvita
Rússlandi fyrir næstum 83 árum.
Hún var fædd I Rakovo, litlu þorpi
I Rússlandi keisarans áriö 1897.
Foreldrar hennar voru gyöingar
eins og raunar þriöjungurinn af
Ibúum Rakovo. Soffia var yngst
af 13 börnum, en aöeins 5 þeirra
komust á legg. Fátæktin var mik-
il og menntunarlöngun Sonju átti
erfitt uppdráttar. Hún fór i
menntaskóla I Minsk og á hverju
sumri, þegar hún kom i
sumarleyfi.var farið að ræöa það,
aö nú gæti hún ekki fariö aftur i
skólann. Hún sagöist hafa kviöiö
minna fyrir jólaleyfunum, þvl þá
var ekki veriö aö eyöa oröum aö
sliku. Lifiö I Rakovo og öörum
slavneskum gyöingaþorpum til-
heyrir „veröld sem var”. En þótt
þessi veröld sé horfin lifir hún þó
I minningunum, sem þaö fólk.sem
i henni lifði, eftirlét okkur. Oft
þegar ég var aö hlusta á Sonju
segja sögur fann ég aö ég var
lánsöm aö skilja rússnesku, þó
ekki væri til annars en missa ekki
af þeim sögum. Og hún kunni aö
segja sögur. I hennar munni varö
allt svo látlaust og greinargott,
jafnt gaman sem alvara.
18 ára gömul hélt hún til ódessu
aö læra tannlækningar. Þaö var
ekkert áhlaupaverk fyrir unga
stúlku á þeim árum og ekki gat
hún vænst mikils fjárhagsstuön-
ings aö heiman. Enda vann hún
baki brotnu og bjó viö erfiö kjör.
En hún var ung og bjartsýn og
glöö.
Sföan lá leiðin til Moskvu. Þar
var hún stödd á þeim sögulegu
timum Októberbyltingarinnar.
Hún gat fylgst meö henni út um
gluggann hjá sér þvi hún leigöi
herbergi viö eina aðalgötu
borgarinnar, Gorkigötu.
Áriö 1921 giftist hún Riszard
Túvln, ungum verkfræöingi af
pólskum gyðingaættum. Riszard
var óvenju glæsilegur maðu^
bæöi i sjón og raun. Þegar ég
kynntist honum var hann kominn
á efri ár, en fallegur var hann
ennþá. Þau lifðu saman sætt og
súrt i 48 ár, eignuöust 3 börn.
Eftir aö Riszard dó áriö 1968 var
Sonja ekki nema hálf manneskja.
En hún var sterk og lét þaö ekki
buga sig. Enda haföi hún áöur
þurft aö rétta úr sér eftir sáran
harm. Fyrsta barnið og auga-
steinninn hennar fékk ekki aö lifa
nema 4 ár. En drottinn tók og
drottinn gaf. Þau Riszard eign-
uöust siöan 2 börn, Júri sem býr I
Bandarikjunum og Lenu sem
búsett er á Islandi. Ég hygg aö
þaö sé ekki ofsagt aö Sonja átti
miklu barnaláni aö fagna.
Samband hennar og barnanna
var bæöi traust og hlýtt. Lena
fluttist hingaö meö manni sinum
Arna Bergmann fyrir 17 árum.
Þegar Riszard, maöur Sonju,dó,
kom hún til dóttur sinnar og bjó á
heimili þeirra Arna. Mig skortir
orö til aö lýsa þeirri umhyggju
sem þau systkinin, Lena og Júri,
sýndu móöur sinni. Þaö kom I hlut
Lenu aö stunda hana sfðustu árin
eftir aö heilsu hennar fór aö
hraka. Og þaö geröi hún svika-
laust. Þaö má heldur ekki gleyma
hlut Arna tengdasonar hennar.
Hann var henni góöur félagi og
þegar vel lá á þeim sungu þau
saman á jiddisku. Barnabörnin,
Snorri og Olga, hafa lika misst
góöan vin.
Eitt fannst mér alltaf áberandi
i fari þessarar konu, en þaö var
alúöin sem hún lagöi i störf sin.
Þaö var sama hvaöa verk hún tók
sér fyrir hendur, hvort þaö var aö
gera viö tennur (en þaö geröi hún
sleitulaust i hartnær heila manns-
ævi), elda mat eöa prjóna lopa-
peysur — allt var jafn vel af hendi
leyst. Og hún kemst kannski næst
þvi aö lenda á spjöldum
mannkynssögunnar fyrir lopa-
peysurnar, sem hún prjónaöi á
ýmsa þekkta andófsmenn
sovéska og þeir klæðast stundum
á blaöamannafundum. Já, þessi
kona liföi sannarlega timana
tvenna — og þrenna. Þaö er ekki
nóg meö aö hún hafi veriö einn af
siöustu fulltrúum slavenska
gyöingasamfélagsins, sem viö
þekkjum svo vel úr „Fiölaranum
á þakinu”, og hafi gengiö um
Gorkigötu i Októberbyltingunni,
heldur finnst mér næstum hægt
aö lesa sögu Rússlands úr lffi
hennar eins og myndasögu.
Þótt þaö væri erfitt fyrir Sonju
aö nema land á gamals aldri svo
viös fjarri átthögunum þá var hún
sátt viö aö ljúka vegferö sinni hér.
Viö sem kynntumst henni kveöj-
um hana meö þakklæti og óskum
henni góörar heimferöar.
Mig dreymir viö hruniö
heiöarsel:
heyri ég söng gegnum
opnardyr,
laufþyt á auöum lágum mel?
Lif manns streymir fram,
timinn er kyrr.
Allt sem var lifaö og allt
sem hvarf
er, þaö sem veröur
dvelur fjær
ónuminn heimur, huliö starf, -
hús þessa dags stóö reist
ígær.
Viö göngum i dimmu viö
litföl log
í Ijósi sem geymir um
eiliföhvaö
sem er, og biöur. Fuglinn
sem flaug
framhjá er enn á sama staö
(Snorri Hjartarson)
Atgervi einstaka fólks og
andrúmsloftið i kringum þaö er
meö svo óvenjulegum og marg-
slungnum hætti aö torvelt er aö
lýsa þvi meö oröum. Þaö fólk
hlýtur aö hafa fengiö hollt vega-
nesti og reynt sitt af hverju á lifs-
leiðinni. Þaö bugast ekki þótt
móti blási — heldur eflist.
Þannig hlýtur aðhafa verið um
Soffiu Túvinu. Fædd var hún i
gyðingafjölskyldu i Rússlandi
zarsins, liföi timana tvenna i
Sovét-Rússlandi og eyddi ævi-
kvöldinu I islenska lýöveldinu.
Viö kunnum ekki aö rekja þá
margbrotnu sögu. Kynntumst
henni ekki fyrr en I siöasta kafla.
En allir sem hann lásu eru
reynslunni rikari. Þótt ekki
kynnu þeir pólsku, rússnesku,
þýsku eða frönsku. Stundum
skiptir nefnilega mestu hvað lesa
má á milli h'nanna. Og þaö geta
böm ekki siður en fullorönir.
Um sjötugt flutti Soffia til Is-
lands. Barnabörnin voru fleiri hjá
dótturinni en syninum. Nóg aö
starfa á heimilinu. Heimilisvin-
unum fjölgaöi fljótlega — ólikt
fólk úr öllum áttum hænir þessi
gamla kona að sér. 1 meira en 50
ár haföi hún geymt, og litt eöa
ekki notaö, skólalærdóm i þýskri
og franskri tungu. Finan lærdóm
fyrir ungar stúlkur i rússneska
keisaradæminu. Og nú streyma
þessimálafvörum hennar — kór-
rétt og blæbrigðarik. Haltrandi
menntaskólaþýská frá íslandi
veröur hálf vandræðaleg i
samanburöi en það gleymist oft
vegna einlægni og ákafa viömæl-
andans. Maður leiðist jafnvel úti
að tala um tilfinningar sem
sjaldan veröa umræöuefni á
móöurmálinu.
Þannig var andlegt atgervi
þessarar konu. En þótt hún væri
Ævinlega undraöist maöur
hæfileika Soffiu Túvinu til þess aö
beita þvi sem hún haföi eitt sinn
numiö. Vegná fákunnáttu okkar i
þýsku (eftir margra ára nám!)
varö franska samskiptamiöill
milli hennar og okkar. Það vildi
svo vei til að Soffia haföi lært
frönsku hálfri öld fyrr en aldrei
haftástæöu til aö bera það tungu-
mál fyrir sig siðan — þangaö til
þaö vitnaöist að hún gæti notaö
þaö i oröræðum viö okkur. Og
ekki bar á þvi að henni væri farin
að förlast frönskukunnáttan þar
sem hún lá á sjúkrahúsi siöustu
vikurnar.
En Soffia hafði ekki einungis
hæfileika til að nota gamlan lær-
dóm, hún varö sér einnig úti um
nýjan, hingað komin á háum
aldri. Öliklegt er að margir geti
státaö af þvi að hefja prjónaskap
af mikilli list hátt á áttræðisaldri,
en þaö geröi Soffia. Sú iöja bæöi
stytti henni stundir og yljaði
mörgum vini hennar á likama og
sál, bæöi hér og i So.vétinu. Þaö
var ekki aöeins Sakarof sem varð
Góður
Soffia Túvina fluttist hingaö út
til Islands frá Rússlandi á efri ár-
um sinum, geröist islenzkur rikis-
borgari og varö góöur þegn þessa
lands.
Stundum, einkum á vorin og um
hásumariö, kvaöst hún þó sakna
hins fjölskrúbuga gróöurs sinna
gömlu heimkynna i Miö-Rúss-
landi, sakna vina sinna og ætt-
ingja þar I landi. Hún minntist
indælla gönguferöa um skógana á
yngri árum sinum meö góöum,
glaöværum vinum, minntist
gróskunnar, hlýrra , sólrikra
sumra, fuglasöngsins og þytsins i
skóginum. En á tslandi átti hún
samt eftir aö festa rætur, hún tók
aö unna þessu landi af heilum hug
og var þakklát fyrir æviárin hér.
Hún naut mikils ástrikis og virö-
ingar á heimili dóttur sinnar og
tengdasonar i Reykjavik, eignaö-
ist hér marga vini og fylgdist
oröiö vel meö framvindu mála á
vel f stakk búin til aö ræöa speki-
mál átti daglegt lif og liöan fjöl-
skyldunnar og kunningjanna
stærst rúm I hugskoti hennar —
ekki sist blessuö börnin — og
unglingamir með öll sin uppá-
tæki.
Sistarfandi var hún. Féll aldrei
verkúrhendi eins og við segjum.
Og virtist þvi aöeins njóta verka
sinna að þau væru öörum ætluö —
og gallalaus frá hennarhendi.
Mestu skipti aö vanda orö og æöi.
Matargerö hennar var list og
saga. Handavinnan alltaf i gangi
ognýjar leiöir reyndar. Einlægur
fögnuöur yfir aö læra aö lykkja
saman prjónles — þá kunnáttu
notar maður til aö koma i veg
fyrir aö misfellur sjáist á sam-
skeytum.
I ýmsum fræöum velta menn
mikiö vöngum yfir tengslum
teoriu og praksis — samþættingu
hins fræöilega og hagnýta, hug-
myndar og framkvæmdar. Eftir á
aö hyggja er eins og maöur hafi
kynnst manneskju sem var eins
og einhvers konar persónu-
gervingur sliks samruna.
Baba Sonja gat beitt kimni
sinni og andlegum krafti til hins
síöasta I þungbærri baráttu við
ósigrandi sjúkdóm. Viö vorum aö
ræöa þessa blessaða haustbliöu
alla daga, rigningin léti ekki á sér
kræla nema kannski rétt á nótt-
inni. Og allt I einu er hún farin aö
leika guö: „Já, ég er nefnilega
búin að láta þaö boö út ganga aö
sólin skfni á daginn og regniö falli
aöeins aö næturlagi”.
Sem betur fer slokknar seint á
þeirri sól sem Soffia Túvina
kveiktiyfirf jölskyldu sinni og öll-
um sem henni kynntust. Sólin er
hnigin en bjarmi hennar og hlýja
munu lýsa og verma I hugskoti
þeirra. DóraogHöröur
aönjótandi handarverka ömmu
Babúsku eins og fréttamyndir
báru vitni um hér um áriö!
Þótt Soffia væri sjálf fáorö um
lifshlaup sitt i okkareyru fór ekki
á milli mála aö i reynslu hennar
fléttuðust margir örlagarikustu
þættir i sögu okkar tima. I návist
Soffíu komst maður i snertingu
viö mikla lifsreynslu, siðfágun og
einstaka hjartahlýju. Jafn næma
tilfinningu og Soffia haföi fyrir
sorgum og gleði náungans híaut
hún aö veröa miðdepillinn i sinu
samfélagi.
Heimiliö i Alfheimum 48 var hið
eina i stórum hópi kunningja og
vinafólks i borginni þar sem
saman bjuggu þrjár kynslóðir.
Skyldi þetta vera tilviljun eða
endurspeglar þaö fjölskyldu-
hefðir sem við Islendingarerum á
góöri leiö meö aö glata? Heimili
þeirra Babúsku, Lenu, Arna,
Snorra og Olgu var heilli kynslóö
rikara en önnur sem viö þekkjum.
Það er þakkarvert aö hafa eign-
ast hlutdeild í þvi rikidæmi.
Hanna Kristin og Loftur.
vinur
Islandi. Veg þessa lands og vel-
gengni vildi hún sem mesta.
„Allt á aö vera fagurt viö
manninn, — bæöi andlit, klæön-
aður, sál og hugsun”. Þannig
komst rússneska skáldiö Anton
Tsjékhov aö orði. Þessi orö má
sem hægast hafa um Soffiu
Túvínu. Hún var sannarlega frið
kona og höföingleg i fasi, falleg
augun lýstu af mildi og djúpri,
dýrkeyptri vizku þeirrar konu,
sem hefur margt séö og margt
reynt á löngum æviferli. I öllu
hennar fari komu skýrlega i ljós
sterkir þættir gamallrar
evrópskrar og rótgróinnar gyö-
inglegrar menningar. Hún var
stolt af uppruna sinum, fylgdist af
áhuga meö þróun mála i tsrael og
baö landi forfeöra sinna og for-
mæöra friöar og blessunar.
Þaö var Soffiu Túvinu aldrei aö
skapi aö sitja auöum höndum á
Framhald á bls. 13
Hallveig Thorlacius.
A jiddisje mame
Þér var ekki boðið
að hvíiast á grænum grundum
oft lá þín leið um dimman dal
og yfir: forðabúr haglsins.
Þú varst a jiddisje mame
næm og hlý og kröfuhörð
börn þín voru tvö
barnabörnin aðeins þrjú
en f jölskyldan varð stærri og stærri
atvikin fengu henni bústaði
á ótal lengdarbaugum
og þú sveipaðir hana
kærleika, áhuga og íslenskum lopa:
Andrei og Zhores
Jóhann, Rut og Nínu
nafnkennt fólk og óþekkt
sem veit að heimurinn
er nú snauðari en hann var.
Þú sýndir lítilli stúlku
reynslustafi langrar æfi
og hún sagði: amma
ég held ég sé gyðingur í sálinni.
Helsjúk sagðir þú:
ég vildi ekki festast í þessu neti
það veit guð, ég vildi það ekki
en nú er ég alveg sátt við dauðann
ég er kapore
einhver annar
fær ekki það mein sem ég geng með.
Þú sagðir líka:
ef ég ætti eftir að fæðast aftur
þá vildi ég vera sú sem ég var
ég vil heldur lifa meðal ofsóttra
en þegja með ofsækjendum
Sólin skein inn um gluggann
lék við hvítt hár þitt og sigursælt bros:
. Ég ætla að biðja Drottin
að bera Island á gulldiski
ekki einhverjum postulínsdiski
sem gæti brotnað
Það er mikill himinn yfir fslandi...
Silfurþráðurinn hefur slitnað
Verði rpoldin þér létt sem fiður.
Arni Bergmann
Kveðjuorð